Sự phụ thuộc quá mức của Solarpunk trong thẩm mỹ kiến trúc liệu có phải là biểu hiện của sự suy thoái phong trào sinh thái học?
Gần đây nếu theo dõi trong các diễn đàn kiến trúc trực tuyến, có thể bạn đã tình cờ bắt gặp những hình ảnh về “kiến trúc Solar Punk”. Đặc trưng thường thấy ở dạng kiến trúc này là sự đồ sộ, tràn đầy các cấu trúc thiết kế Xanh với các khu rừng thẳng đứng và nhiều tấm pin mặt trời, trong nơi đó con người sống hạnh phúc hòa mình với thiên nhiên. Những kết xuất hình ảnh này gợi lên điều tốt đẹp không tưởng về tương lai, vì thế dễ bị nhầm lẫn với khoa học viễn tưởng. Nhưng những đồ họa ấn tượng này lại phản ánh tình hình hệ trọng của phong trào chính trị và xã hội, có ý định đưa kiến trúc theo phương hướng hoàn toàn xanh hơn, bền vững hơn.
Kiến trúc Solar Punk phù hợp với phong trào Solar Punk rộng lớn hơn, phong trào này xuất hiện lần đầu tiên trên Reddit vào năm 2008 như một câu trả lời về thẩm mỹ và văn học đối với Cyberpunk và đã trở nên phổ biến nhanh chóng kể từ giữa những năm 2010. Trong khi Cyberpunk từ lâu đã hình dung ra một tương lai đen tối đầy rẫy sự suy tàn của đô thị, sự cai trị độc đoán của kỹ thuật và sự ô nhiễm không thể tránh khỏi, thì Solar Punk lại cho thấy tương lai phát triển theo những hướng lạc quan hơn nhiều.
Solar Funk hình dung một thế giới không lệ thuộc vào sự thúc đẩy của tư bản chủ nghĩa, nơi con người sử dụng công nghệ cao và công nghệ thấp theo các biện pháp bình đẳng làm công cụ cho bình đẳng kinh tế và xã hội, đồng thời môi trường đô thị được thiết kế để khôi phục hệ sinh thái tự nhiên bị đe dọa bởi biến đổi khí hậu. Các dự án của các kiến trúc sư như Vincent Callebaut- giám khảo cho Cuộc thi kết xuất đồ họa (One Rendering Competition) của Architizer, Luc Schuiten và gần đây hơn là các hình ảnh do AI tạo ra đã đưa những ý tưởng này trở thành xu hướng chủ đạo, chứng tỏ Solar Punk có tiềm năng là một phong trào kiến trúc hợp pháp.
Asian Cairns – Nông trại bền vững cho đô thị nông thôn của Vincent Callebaut, Thâm Quyến, Trung Quốc
Những ý tưởng ủng hộ Solarpunk có thể không xa vời như cách chúng thể hiện. Giống như cách mà Chủ nghĩa thô mộc (Brutalism) đã triệt để phá vỡ kiến trúc truyền thống, Solarpunk thúc đẩy tìm kiếm quyết liệt cách tiếp cận khác đối với kiến trúc của thế kỷ 21. Kiến trúc Solarpunk lập luận rằng các phong cách kiến trúc ngày nay – ví dụ như các tòa tháp thép và kính tối giản, bóng bẩy, kiểu dáng đẹp – đã thất bại trong việc giải quyết các mối đe dọa biến đổi khí hậu đối với hành tinh của chúng ta hoặc làm cho mọi thứ tồi tệ hơn. Nhận ra rằng những cách xây dựng hiện tại về cơ bản là một mối đe dọa hiện hữu, vì vậy cần đòi hỏi một triết lý kiến trúc mới triệt để. Và kiến trúc Solarpunk dường như đem lại điều đó.
Thật khó để đánh giá một phong trào kiến trúc mà sự tồn tại gần như hoàn toàn chỉ giới hạn ở khái niệm. Hiện tại, thứ gần gũi nhất thuộc phong cách kiến trúc Solarpunk có lẽ là Garden City của Singapore: một sáng kiến chính trị được Lý Quang Diệu giới thiệu vào năm 1967 nhằm biến thành phố đông đúc này thành một môi trường đô thị tràn ngập cây xanh. Trong những năm gần đây, kiến trúc Singapore đã tạo ra hàng chục dự án tuyệt đẹp gợi lên đặc tính của Solarpunk: Supertree Groves, Cloud Fountain, Jewel Changi Airport và Marina Bay Sands chỉ là một vài ví dụ nổi bật. Các dự án như vậy thường xuyên tạo ra làn sóng trên Solarpunk Reddit ở các mức độ tán thành khác nhau và một số Redditor đã đưa ra lời khen ngợi nhẹ nhàng cho thành phố với khẩu hiệu:”Singapore trừ ô tô = Solarpunk”.
Dữ liệu dường như hỗ trợ các lợi ích sinh thái của kiến trúc như vậy. Singapore thường xuyên đứng trong top 10 thành phố xanh nhất thế giới. Thành phố đã hưởng được rất nhiều lợi ích bởi thiên nhiên ngày càng hiện diện nhiều hơn ở nơi đây, giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị, cải thiện quản lý nước và tăng đa dạng sinh học, cùng nhiều thứ khác nữa.
Sân bay Jewel Changi của Safdie Architects và PWP Landscape Architects, Singapore
Garden by the Bay của Grant Associates, Singapore, “Supertree Grove – Gardens by the Bay”
Tuy nhiên, không phải những tòa tháp xanh sinh học cao tầng hay thác nước trong nhà tràn ngập những khu rừng tươi tốt của Singapore mới góp phần tạo nên chứng chỉ xanh của thành phố. Thay vào đó, danh sách các chính sách xanh kéo dài nửa thế kỷ của thành phố thực hiện hầu hết các công việc nặng nhọc. Chẳng hạn, Kế hoạch Xanh của Singapore năm 2030 đặt ra các mục tiêu như dành thêm 50% diện tích đất cho không gian xanh và trồng thêm một triệu cây xanh trên toàn thành phố trong thập kỷ tới. Những sáng kiến này có lẽ ít bắt mắt hơn so với việc thiết kế một khu rừng thẳng đứng trên một tòa nhà chọc trời mới, nhưng chúng lại làm được nhiều hơn như vậy để có thể đưa thành phố đến gần hơn với các mục tiêu bền vững. Đối với các dự án giống như Solarpunk của Singapore, công trình là biểu tượng cho những thành công về môi trường của thành phố hơn là một người đóng góp đáng kể cho chúng.
Trong đó có cạm bẫy lớn nhất của Solarpunk. Phong trào có nguy cơ bị giảm xuống một khía cạnh thẩm mỹ, do đó sẽ làm suy yếu triết lý sinh thái của nó. Solarpunk có nguy cơ trở thành một phong cách không có nguyên tắc; một kiến trúc “xanh” không có chính sách xanh. Tệ hơn nữa, phong trào này có thể dễ dàng được các nhà phát triển mong muốn tạo ấn tượng rằng các dự án của họ bền vững với môi trường trong khi họ tiếp tục dựa vào các vật liệu phát thải carbon và các nguyên tắc thiết kế sử dụng nhiều năng lượng.
Như một Redditor đã nói thẳng thừng hơn: “Chúng tôi cần nhấn mạnh hơn vào phần “punk” của Solarpunk. Điều tiếp theo bạn biết đấy, một số công ty trong danh sách Fortune 500 [sic] sẽ bám vào chủ đề Solarpunk và biến nó thành “SolarPop” hoặc một số thứ nhảm nhí được tô màu xanh khác”. Ngoài ra còn có một điều trớ trêu là hầu hết các kết xuất hình dung kiến trúc Solarpunk chỉ có thể được thực hiện bởi các quốc gia và tập đoàn giàu có nhất thế giới.
Để Solarpunk trở thành một phong trào kiến trúc khả thi, nó phải bắt đầu bằng cách ít phụ thuộc vào tính thẩm mỹ thị giác tương lai của nó. Mặc dù tính thẩm mỹ của Solarpunk ngày nay chắc chắn là truyền cảm hứng và gợi lên một tầm nhìn lạc quan về tương lai, nhưng nó có thể dễ dàng trở thành một thứ hoài nghi nếu phong cách này trở nên phù hợp với những lợi ích rất tư bản mà phong trào chỉ trích. Thay vào đó, Solarpunks nên tập trung nhiều hơn vào cơ sở; điều này bao gồm thúc đẩy các chính sách môi trường địa phương và khuyến khích các dự án quy mô nhỏ hơn trong đó các cá nhân – chứ không phải chính phủ hoặc các tập đoàn lớn – có thể tham gia. Kết quả nên tập trung vào dấu chân sinh thái của các sáng kiến như vậy, bất kể sản phẩm cuối cùng có đẹp mắt hay có vẻ tương lai hay không.
Phong trào cũng có thể tham gia vào nghiên cứu tiên tiến về công nghệ xanh bổ sung cho tính thẩm mỹ của tòa tháp xanh trên bầu trời. Ví dụ: thoạt nhìn, các kết xuất của dự án Urban Sequoia của SOM dường như là những ví dụ trong sách giáo khoa về thẩm mỹ Solarpunk. Tuy nhiên, Yasemin Kologlu, kiến trúc sư và lãnh đạo thiết kế bền vững tại SOM, đã dành nhiều năm dẫn đầu nghiên cứu được thể hiện trong các bản vẽ. Tận dụng các công nghệ hiện có và các giải pháp mới nổi, tầm nhìn không tưởng của Urban Sequoia hình dung ra một kiến trúc sử dụng vật liệu sinh học (làm từ vi khuẩn lam, hydrogel, cát và nước ấm), các hệ thống vi tảo dựa trên tự nhiên để cô lập carbon và các công nghệ có thể biến các tòa nhà thành nguồn nhiên liệu sinh học. Khi được hỗ trợ bởi nghiên cứu, tính thẩm mỹ của Solarpunk có thể là một công cụ hiệu quả để gây quỹ và thu hút khách hàng đưa các công nghệ non trẻ vào hoạt động.
Như vị thế của những phong trào hiện nay, kiến trúc Solarpunk phần lớn tồn tại trực tuyến; phần lớn là những thứ thú vị nhưng không hữu ích vượt ngoài tưởng tượng giống như ô tô bay và thuộc địa không gian trên sao Hỏa. Đó là một cách tuyệt vời để hình dung tương lai của chúng ta có thể trông như thế nào, nhưng nó hầu như không cung cấp gì về các giải pháp ngày nay (ngoài việc thoát khỏi những lo lắng do biến đổi khí hậu gây ra – và có thứ để bàn luận về vấn đề đó). Mặc dù chúng ta không thể mong đợi các tòa nhà Solarpunk sớm mọc lên ở hầu hết các thành phố, nhưng chúng ta cần thay đổi cuộc thảo luận để khi chúng xảy ra, các tòa tháp thực sự mang lại những lời hứa ngụ ý về mặt thẩm mỹ của chúng.
Biên dịch: Hồng Ngọc | Nguồn: Architizer