Bộ Quốc phòng Nga ngày 3/10 thông báo cánh quân Đông đã "giải phóng hoàn toàn" thành phố Ugledar ở tỉnh Donetsk, một ngày sau khi quân đội Ukraine tuyên bố rút lực lượng khỏi đây nhằm bảo toàn binh lực, khí tài trước nguy cơ bị bao vây.
Để mất Ugledar được coi là thất bại nhiều mặt của Ukraine, do đây là đô thị có ý nghĩa quan trọng về cả quân sự và mang tính biểu tượng, được ví như "thành phố pháo đài" của Kiev tại khu vực.
Lính Nga trên nóc một tòa nhà ở thành phố Ugledar trong video đăng ngày 4/10. Video: TASS
"Ugledar đã cản bước tiến của quân đội Nga ở mặt trận phía đông suốt hơn hai năm qua. Nhổ được chiếc đinh này sẽ giải phóng áp lực đối với lực lượng Nga tại khu vực", David Handelman, nhà phân tích quân sự người Israel, nhận định.
Ugledar nằm trên đồi, là điểm cao nhất trên mặt trận có bán kính hàng chục km. Thành phố cũng không có những căn nhà biệt lập, mà chủ yếu là các tòa chung cư nhiều tầng được xây dựng từ thập niên 1960. Các mỏ than với những công trình cao tầng xung quanh thành phố cũng là những cứ điểm kiên cố và trạm quan sát đắc lực của quân đội Ukraine.
Từ địa điểm này, binh sĩ Ukraine có thể quan sát khu vực rộng lớn xung quanh, chỉ điểm cho pháo binh và thiết bị bay không người lái (drone) tập kích các đơn vị Nga đang hành quân và tuyến hậu cần đối phương trong khu vực.
Quân đội Nga bắt đầu nhắm tới Ugledar từ mùa thu năm 2022 và đã thực hiện ít nhất 4 chiến dịch tấn công quy mô lớn, song đều thất bại khi tấn công trực diện. Bước tiến lớn nhất mà họ đạt được là giành được chỗ đứng ở ngoại ô phía nam làng Pavlovka.
Truyền thông Nga tháng 4/2023 cho biết tướng Rustam Muradov, tư lệnh Quân khu miền Đông và là chỉ huy cánh quân Đông, đã bị cách chức sau các chiến dịch tấn công bất thành vào Ugledar trước đó vài tháng.
Xe tăng Nga bị Ukraine phá hủy trong trận phục kích gần thành phố Ugledar hồi tháng 2/2023. Ảnh: AP
Trong cuộc tấn công đầu tháng 2/2023, các đơn vị dưới quyền tướng Muradov đã mất 103 khí tài chỉ trong ba ngày. Sự việc nghiêm trọng nhất là hàng chục xe tăng Nga bị phá hủy sau khi được lệnh tiến theo hàng một vì thiếu thiết bị rà phá mìn. Lực lượng Ukraine ở Ugledar chỉ tổn thất 20 thiết bị quân sự, trong đó có hai xe tăng, trong giai đoạn này.
Tình hình thay đổi từ đầu năm nay, khi Nga tăng cường ném bom dẫn đường nhằm vào mòn phòng tuyến Ukraine quanh Ugledar, dọn đường cho chiến dịch tiến công trên bộ. Thống kê của AP cho thấy không quân Nga thả khoảng 120 quả bom lượn xuống mặt trận Ugledar mỗi ngày, trong đó có những quả bom nhiệt áp nặng 1,5 tấn chuyên đối phó hầm hào và các công trình kiên cố.
Bộ binh Nga cũng thay đổi đáng kể chiến thuật. Thay vì tiếp tục đánh trực diện vào Ugledar và hứng chịu tổn thất nặng, họ áp dụng chiến thuật "tạo nồi hầm", gồm đánh thọc sườn, vây lấn, cắt đường tiếp tế hậu cần và bao vây cứ điểm đối phương.
Nga thường sử dụng thuật ngữ "nồi hầm" để chỉ những vòng vây lớn trên chiến trường, nơi họ sử dụng lực lượng lớn bao vây nhiều mặt, chỉ để lại một lối thoát cho đối phương. Chiến thuật này từng cho thấy hiệu quả rõ rệt qua những đợt tấn công hàng loạt thành trì kiên cố của Ukraine tại vùng Donbass, trong đó có thành phố Bakhmut và Avdeevka.
Binh sĩ Nga tại tiền tuyến ở Ukraine hồi tháng 9. Ảnh: RIA Novosti
Quân đội Nga hồi tháng 6 thông báo kiểm soát làng Paraskovievka và Konstantinovka, biến chúng thành bàn đạp cắt đứt đường tiếp tế cho các đơn vị Ukraine cố thủ ở Ugledar, đồng thời mở mũi tấn công thọc sườn và bao vây khu vực này.
Các đơn vị Nga hồi tháng trước giành được làng Prechistovka ở phía tây và làng Vodyanoe ở phía đông Ugledar, đồng thời đẩy lùi lực lượng Ukraine tại các mỏ than gần thành phố, từ đó siết chặt gọng kìm quanh pháo đài này.
"Chiến thuật chính của Nga là bao vây từ hai bên sườn. Họ duy trì điều này trong 6-7 tháng qua bằng cách liên tục thả bom và khiến chúng tôi cạn kiệt nguồn lực", Arseni Prylipka, người đứng đầu văn phòng truyền thông của Lữ đoàn Cơ giới số 72 Ukraine, đơn vị phòng thủ Ugledar suốt hai năm qua, cho hay.
Quân đội Ukraine từng tìm cách phá vây và triển khai quân tiếp viện từ phía bắc. Tuy nhiên, họ không còn đủ nguồn lực để làm điều này do đã dồn hết lực lượng dự bị và nhiều đơn vị tinh nhuệ cho chiến dịch tại tỉnh Kursk của Nga, khiến binh lực ở vùng Donbass còn rất mỏng.
Lợi thế áp đảo về hỏa lực và quân số giúp Nga xuyên thủng các phòng tuyến của Ukraine ở hai bên sườn Ugledar và áp sát thành phố. "Chúng tôi xác định vị trí binh sĩ đối phương rồi tấn công bằng đạn pháo, drone góc nhìn thứ nhất (FPV), sau đó mới điều bộ binh tiến vào", chỉ huy Nga có biệt danh Vityaz cho biết.
Vityaz nói rằng lực lượng Ukraine đã thiết lập nhiều trạm quan sát kiên cố và đây là mục tiêu ưu tiên của Nga. "Có 2-4 người ở mỗi tòa nhà và họ thường mất vài phút để phát hiện ra chúng tôi. Các trạm đó đều bị phá hủy đầu tiên", chỉ huy Nga kể lại.
Hai gọng kìm của Nga xung quanh thành phố Ugledar ngày 30/9. Đồ họa: Military Summary
Cánh quân Nam của Nga là lực lượng đầu tiên xâm nhập Ugledar từ phía đông nam, trong khi các đơn vị thuộc cánh quân Đông là mũi chủ lực chịu trách nhiệm khép vòng vây từ phía tây. Lực lượng Nga chặn đứng gần như toàn bộ các con đường ra vào thành phố, ngoại trừ tuyến tiếp vận nối Ugledar với thị trấn Bogoyavlenka ở phía bắc.
"Đó là tuyến đường duy nhất để rời thành phố trong những ngày cuối cùng. Binh sĩ đối phương phải bỏ lại phương tiện cơ giới và vũ khí, nhưng cũng liên tục hứng hỏa lực pháo binh và drone FPV khi rút chạy. Tập kích lực lượng đang di chuyển hỗn loạn tới Bogoyavlenka sẽ dễ dàng và ít gây thương vong hơn nhiều so với đột kích từng tòa nhà cao tầng ở trung tâm Ugledar", cây bút Andrei Kots của RIA Novosti nhận xét.
Ngày 1/10, binh sĩ Nga thượng cờ ở tất cả tòa nhà cao tầng tại Ugledar, quân đội Ukraine tuyên bố rút lực lượng khỏi thành trì này sau đó một ngày. Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Nga chỉ thông báo giành được Ugledar vào ngày 3/10, do cần thời gian tảo thanh và dọn dẹp chiến trường.
Vị trí Ugledar và Pokrovsk. Đồ họa: RYV
Prylipka cho biết Lữ đoàn 72 đã cố gắng bám trụ đến giờ phút cuối cùng và chỉ rời đi sau khi nhận thấy không còn khả năng bám trụ Ugledar. Ông cũng phản bác những chỉ trích về quyết định rút lui và thời điểm mệnh lệnh từ bỏ thành phố được đưa ra.
"Đối phương không ngừng tấn công và gây khó khăn cho hoạt động sơ tán, buộc chúng tôi ra quyết định ngay tại mặt trận. Thật dễ đổ lỗi cho các chỉ huy lữ đoàn khi quý vị không ngồi tại sở chỉ huy và đối mặt với tình huống ngặt nghèo của họ", Prylipka nói thêm.
Phạm Giang (Theo RIA Novosti, BBC, AP)