Tranh thờ Trang Bà, Trang Ông của một gia chủ
Ba ngày Tết trôi qua với tiếng cười, lời chúc, và niềm vui sum họp. Nhưng với người Huế, lễ hội đầu xuân chưa dừng lại ở đó. Một nghi lễ quan trọng, giàu ý nghĩa tâm linh vẫn đang chờ đợi - lễ cúng thần Bổn mạng.
Phong tục này không chỉ là nét đẹp đặc trưng của xứ Huế mà còn ẩn chứa những triết lý sống sâu sắc, phản ánh tinh thần hiếu lễ và lòng biết ơn của con người với trời đất và thần linh.
Cội nguồn của phong tục và niềm tin vào sự bảo trợ
Người xưa tin rằng khi một con người được sinh ra, họ không chỉ gắn liền với một ngôi sao chiếu mệnh mà còn được trời đất ban cho một vị thần hoặc Bồ Tát bảo hộ suốt cuộc đời.
Niềm tin này không chỉ là sự an ủi tâm linh mà còn là cách người dân xứ Huế giải thích những thăng trầm, may mắn hay bất trắc trong cuộc sống.
Theo phong tục, nam giới được bảo hộ bởi các nam thần, nữ giới được bảo trợ bởi nữ thần. Đặc biệt, khi đôi lứa kết hôn, họ sẽ nhờ thầy xem tuổi để xác định vị thần độ mạng chung.
Việc lập trang thờ thần Bổn mạng không chỉ là nghi thức mà còn mang ý nghĩa cầu mong hạnh phúc, sự hòa hợp và thịnh vượng trong gia đình.
Phong tục này được truyền từ đời này qua đời khác, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Huế. Đó là sự hòa quyện giữa tín ngưỡng dân gian và lòng tin sâu sắc vào những giá trị vĩnh cửu của hạnh phúc và sự bình an.
Trang thờ và sự chăm chút đầy ý nghĩa
Trang thờ thần Bổn mạng trong các gia đình người Huế được bài trí rất riêng, với hai phần chính là "Trang Ông" và "Trang Bà".
"Trang Ông" là một tấm ván sạch sẽ, trang nghiêm, được đặt chính giữa bàn thờ gia tiên. Trong khi đó, "Trang Bà" được làm tinh xảo hơn, có khung gỗ nhỏ xinh, mái che, bên trong là các đồ vật tượng trưng cho sự nữ tính như gương, lược và hoa giấy rực rỡ.
Hai trang thờ này không chỉ là nơi dâng lễ mà còn phản ánh sự cân bằng âm dương, sự hòa hợp giữa các yếu tố nam và nữ trong cuộc sống gia đình. Điều này cho thấy người Huế rất coi trọng sự hài hòa và gắn kết trong mọi khía cạnh cuộc sống.
Tục thờ thần Bổn mạng kéo dài cho đến khi gia chủ bước vào tuổi 60. Ở cột mốc này, họ thực hiện lễ "ra lão" để gửi lại những vật phẩm thờ cúng vào các am miếu trong làng, vừa thể hiện lòng tri ân với thần linh, vừa khép lại một giai đoạn tâm linh.
Gà luộc và đĩa xôi có "Hoa tre" trong tục cúng "Lễ dâng thần Bổn mạng"
Nghi lễ cúng thần: Sợi dây kết nối đất trời
Từ mùng 4 đến mùng 9 tháng giêng, các gia đình Huế lại tùy vào vị thần độ mạng mà chọn ngày lành để thực hiện lễ cúng. Hai ngày mùng 8 và mùng 9 thường được coi là cao điểm của nghi lễ này.
Mâm cúng thần Bổn mạng được chuẩn bị kỹ lưỡng, với những lễ vật mang đậm ý nghĩa tâm linh. Cau trầu, rượu và xôi chè là ba món không thể thiếu, tượng trưng cho sự kết nối giữa trời, đất và con người.
Đặc biệt, món "hoa tre" - một tác phẩm thủ công từ tre, được vót mỏng và uốn cong thành bông - là điểm nhấn đặc trưng trong nghi lễ. Hoa tre không chỉ đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa tượng trưng cho sự sống bất diệt, sức mạnh trường tồn của người Việt.
Một lễ vật khác không kém phần quan trọng là gà cúng. Người Huế chọn gà rất kỹ lưỡng, ưu tiên những con gà trống tơ, lông vàng óng, mào đỏ tươi và không có tì vết. Họ quan niệm rằng thần linh sẽ không chứng giám nếu lễ vật không đạt yêu cầu.
Khi mọi thứ đã sẵn sàng, gia chủ mặc trang phục chỉnh tề, đứng trước bàn thờ nghi ngút khói hương để dâng lễ. Lời khấn vang lên trang nghiêm, cầu xin thần linh bảo hộ gia đình, ban phúc lành và xua đuổi những điều xui rủi trong năm mới.
Sau khi cúng xong, cặp chân gà được ngâm vào ly rượu cúng để nhờ thầy giải quẻ. Những "đường nét" trên chân gà sẽ dự báo điềm lành hay dữ, giúp gia chủ có kế hoạch phù hợp cho năm mới.
Tục cúng thần Bổn mạng trong dòng chảy hiện đại
Ngày nay, mặc dù cuộc sống đã có nhiều đổi thay nhưng phong tục cúng thần Bổn mạng vẫn được người Huế trân trọng giữ gìn. Đó không chỉ là một nghi lễ đầu năm mà còn là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của xứ Huế.
Mỗi mùa xuân, nhìn những bông hoa tre mộc mạc xuất hiện ở các phiên chợ, cảm nhận hương trầm lan tỏa trong không gian, người ta như thấy được sự kết nối giữa con người và trời đất.
Tục lệ này không chỉ là cách người Huế tri ân thần linh mà còn là lời nhắc nhở chúng ta về giá trị của lòng biết ơn, niềm tin và sự hòa hợp trong cuộc sống.
Cúng thần Bổn mạng không chỉ là một nghi thức tâm linh mà còn là di sản văn hóa, giúp gìn giữ hồn cốt của dân tộc trong dòng chảy bất tận của thời gian.
Diễn đàn TẾT DƯỚI MÁI NHÀ diễn ra từ ngày 20-1 đến 20-2-2025, do báo Tuổi Trẻ và Công ty INSEE Việt Nam đồng hành.
Tất cả người Việt Nam, không giới hạn độ tuổi, nghề nghiệp đều có thể gửi bài tham dự diễn đàn TẾT DƯỚI MÁI NHÀ. Bài viết gửi đến địa chỉ email muaxuan2025@tuoitre.com.vn.
Bài viết tối đa 1.000 chữ, khuyến khích kèm theo ảnh, video minh họa.
Bài viết được thể hiện bằng tiếng Việt.
Tác giả ghi địa chỉ, điện thoại, email, số CCCD cùng số tài khoản để ban tổ chức liên lạc.
Bài viết phải chưa từng tham gia bất kỳ cuộc thi viết được tổ chức trước đây, hiện không tham gia trong bất kỳ cuộc thi viết đang được tổ chức. Bài viết chưa từng được đăng trên các phương tiện truyền thông, mạng xã hội.
Bạn đọc chịu trách nhiệm về bản quyền, khiếu nại xảy ra (nếu có).
Quyết định của ban tổ chức là quyết định cuối cùng.
Giải thưởng diễn đàn TẾT DƯỚI MÁI NHÀ
Các bài bạn đọc gửi đến diễn đàn sẽ được chấm điểm theo tiêu chí cùng với điểm do bạn đọc bình chọn.
Trong đó điểm chuyên môn do ban tổ chức chấm chiếm 50%, bạn đọc bình chọn chiếm 50% tổng số điểm của bài dự thi.
Số điểm bình chọn được tính dựa trên tương tác với bài viết, trong đó 1 sao = 15 điểm, 1 tim = 3 điểm, 1 like = 2 điểm.
- 1 giải nhất trị giá 5 triệu đồng.
- 3 giải nhì mỗi giải trị giá 3 triệu đồng.
- 5 giải khuyến khích mỗi giải trị giá 1 triệu đồng.
Các bài được chọn đăng sẽ được chấm trả nhuận bút theo quy định.