Tuần qua, bốn đám cháy rừng Pacific Palisades, Eaton, Kenneth và Hurst tại Los Angeles đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng về cơ sở hạ tầng và môi trường trên tổng diện tích hơn 16.000 ha, với hơn 12.000 công trình bị phá hủy.
Hãng dự báo thời tiết tư nhân AccuWeather thậm chí ước tính tổn thất kinh tế 135-150 tỷ USD và khả năng là vụ cháy rừng tốn kém nhất trong lịch sử nước Mỹ. Dự báo được công ty môi giới bảo hiểm Aon PLC và công ty dịch vụ tài chính Moody's ủng hộ. Đến tuần này, vụ cháy vẫn tiếp tục diễn ra.
California vốn không xa lạ với các vụ cháy rừng lớn nhưng nó thường diễn ra vào mùa hè, giai đoạn tháng 6 đến tháng 8. Trong 423 vụ cháy rừng quy mô lớn (diện tích từ 39 km2) ở bang này từ năm 1984, chỉ có 4 vụ xảy ra vào mùa đông.
Jennifer Balch, nhà khoa học về cháy rừng của Đại học Colorado, cho biết vụ cháy xuất hiện vào mùa đông là một mâu thuẫn đáng chú ý. "Bởi vì mùa này nhiệt độ giảm và có mưa", bà nói. Vấn đề là mùa đông năm nay không có mưa.
Trung tâm thành phố Los Angeles chỉ ghi nhận lượng mưa 0,3 inch từ tháng 5. Một phần ba bang California, chủ yếu ở các khu vực phía nam xung quanh Los Angeles, đang hạn hán. "Có rất ít mưa và thông thường đây là thời điểm Nam California sẽ có lượng mưa cần thiết cho cả năm", nhà khí tượng học Jonathan Porter giải thích.
Trước đó, California đã hạn hán gần thập kỷ, cho đến mùa đông năm 2022-2023. Sau đó, bang này có hai năm mưa liên tục, giúp thảm thực vật phát triển mạnh trước khi khô hạn trở lại. "Thảm thực vật xanh tươi trở lại sau nhiều năm. Và khi thời tiết khô hạn vài tháng qua, chúng khô héo và dễ bén lửa", Porter nói.
Hạn hán bất thường trong mùa đông kết hợp với gió Santa Ana thường thổi qua bang này từ tháng 9 đến tháng 5 hàng năm để thổi bùng các đám cháy. Được gọi là "gió quỷ", Santa Ana mang khí nóng và khô từ các sa mạc Utah và Nevada đến.
Theo Cơ quan Thời tiết Quốc gia, gió giật đạt tốc độ khoảng 160 km/giờ ở một số khu vực California trong thời gian cháy. Mike Flannigan, nhà khoa học nghiên cứu về lửa của Đại học Thompson Rivers ở Canada nói tốc độ lửa lan tăng lên theo cấp số nhân khi tốc độ gió tăng.
Nếu lực lượng cứu hỏa có thể đến hiện trường trong vòng 10 phút hoặc sớm hơn, họ có thể kiểm soát ngọn lửa. "Nhưng chỉ cần 15 phút thôi thì đã quá muộn, lửa đã vượt khỏi tầm kiểm soát rồi. Con ngựa đã thoát khỏi chuồng", ông nói.
Một góc khu phố giàu có Pacific Palisades ở Los Angeles, bang California chìm trong biển lửa ngày 7/1. Ảnh:AP
Một số chuyên gia tin rằng biến đổi khí hậu là "thủ phạm". Bà Jennifer Balch của Đại học Colorado nói các đám cháy "nhỏ, lớn và nhanh" đã bùng phát khắp miền tây nước Mỹ vài thập kỷ qua khi thế giới ấm lên.
Tháng 10/2024, bà đã công bố một nghiên cứu trên tạp chí Science, xem xét 60.000 vụ cháy kể từ năm 2001 và phát hiện những vụ cháy lan nhanh nhất đã tăng gấp đôi về tần suất kể từ năm 2001, gây ra nhiều thiệt hại hơn nhiều so với các vụ cháy chậm hơn và lớn hơn. "Các vụ cháy đã trở nên nhanh hơn. Chúng tôi nghi ngờ thủ phạm lớn nhất là khí hậu ấm lên khiến việc phát cháy trở nên dễ dàng hơn lúc điều kiện thuận lợi", bà nói.
Nhà khoa học về cháy của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ Jon Keeley cho biết gió Santa Ana năm nay xuất hiện muộn hơn. Do đó, đây không phải là thời điểm bình thường. "Mối liên hệ rõ ràng giữa biến đổi khí hậu và mùa đông khô hạn", ông nói.
Chuyên gia quản lý cháy rừng Lindon Pronto tại Viện Lâm nghiệp châu Âu, nhiệt độ trung bình của California tăng khoảng 1 độ C kể từ năm 1980, khiến số ngày có thảm thực vật khô dễ cháy tăng gấp đôi. Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu, California trở nên khô và nóng hơn, nên hạn hán và cháy rừng gia tăng.
"Biến đổi khí hậu, chủ yếu là do đốt nhiên liệu hóa thạch, đang làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của cháy rừng không chỉ ở California mà còn trên toàn thế giới", Hội đồng Tài nguyên Không khí California tuyên bố.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng một số khu vực của Texas, California, Oregon và Washington có điều kiện thời tiết dễ cháy rừng thường xuyên tăng gấp đôi so với năm 1973. Mùa đông khô hơn, mùa xuân đến sớm và ít tuyết tan cũng được cho là do nhiệt độ tăng và có thể làm trầm trọng thêm tình trạng cháy rừng.
Greg Mullins, thành viên Hội đồng Khí hậu (Australia), cựu lính cứu hỏa 50 năm làm việc tại New South Wales tin rằng biến đổi khí hậu đã thay đổi mùa cháy rừng trên toàn thế giới. "Những nơi như Australia và California vốn luôn cháy rừng và đang cháy nhiều hơn, kéo dài hơn", ông nói.
Phân tích trên The Guardian, nhà khí tượng học người Mỹ Eric Holthaus cho rằng khí nhà kính mà con người thải ra đang thúc đẩy cuộc khủng hoảng khí hậu và khiến các đám cháy lớn trở nên phổ biến hơn ở California.
Khi bầu khí quyển ấm lên, không khí nóng hơn sẽ làm bốc hơi nước và làm hạn hán trầm trọng hơn, nhanh hơn. Trong khi đó, băng ở Bắc Cực tan chảy tạo ra những thay đổi trong dòng khí quyển jet stream (dòng tia) – dòng không khí di chuyển các hệ thống thời tiết trên toàn cầu - yếu tố góp phần nên gió Santa Ana.
Chính vì thế, các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng gió Santa Ana có thể ít thường xuyên hơn nhưng dữ dội hơn vào những tháng mùa đông do cuộc khủng hoảng khí hậu.
Câu trả lời phức tạp hơn là những đám cháy này là ví dụ đặc biệt nghiêm trọng về điều mà các nhà khoa học khí hậu đã cảnh báo trong nhiều thập kỷ: thảm họa khí hậu kép, khi chúng xảy ra đồng thời, gây ra nhiều thiệt hại hơn so với khi xảy ra riêng lẻ, theo Eric Holthaus.
Tuần trước, khi cháy rừng hoành hành ở California, Thượng nghị sĩ Bernie Sanders lặp lại tuyên bố "biến đổi khí hậu là có thật" và Tổng thống đắc cử Trump phải giải quyết "cuộc khủng hoảng hiện sinh".
Tuy nhiên, một số chuyên gia và chính trị khác phủ nhận. Mike Solana, Tổng biên tập nền tảng truyền thông Pirate Wires chế giễu Bernie Sanders và cho rằng mọi chính trị gia ở California chịu trách nhiệm cho thất bại thảm hại trong việc chuẩn bị cho ứng phó với vụ cháy.
Nhà bình luận và tác giả bảo thủ Justin Haskins, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu chủ nghĩa xã hội tại Viện Heartland, lưu ý rằng "các vụ cháy rừng, bao gồm cả những vụ lớn hơn thế này, đã xảy ra ở California từ lâu".
Phía chuyên gia, nhà khoa học khí hậu Daniel Swain thuộc Viện Tài nguyên Nước California nói chưa có mối liên hệ chắc chắn nào giữa gió Santa Ana với biến đổi khí hậu do con người gây ra.
Tỷ phú Elon Musk nhận định nguy cơ biến đổi khí hậu là có thật nhưng chậm hơn nhiều so với tuyên bố của những người theo chủ nghĩa báo động. "Nguyên nhân chính dẫn đến mất mát nhà cửa nghiêm trọng ở Los Angeles là: quy định quá mức vô lý đã ngăn cản việc tạo ra các rào chắn lửa và dọn sạch bụi rậm; quản lý yếu kém ở cấp bang và địa phương dẫn đến tình trạng thiếu nước", Musk chỉ ra.
Phiên An (theo ABC, Euronews, The Guardian, Foxnews)