Các xưởng sửa chữa ôtô dọc khu chợ bụi bặm kéo dài hàng km ở Gangapur, thị trấn thuộc bang Rajasthan, tây bắc Ấn Độ, bận bịu suốt trong thời gian từ tháng 11 tới tháng 2 hàng năm. Họ mở cửa trước khi mặt trời mọc, trưng bày các thùng đựng thực phẩm bằng thép không gỉ hình trụ, còn thương lái tích trữ sirô sôcôla, dâu tây.
Tháng 3 là mùa di cư của người dân Gangapur. Hàng nghìn ôtô được các xưởng cải tạo thành xe tải chở kem, từ kem vị sữa đặc truyền thống phối trộn cùng bạch đậu khấu và sôcôla, tới kem vani và kem hạt hồ trăn. Nông dân địa phương biến thành người sản xuất kem, lái xe tải đi bán dạo ở các thành phố và thị trấn Ấn Độ trong 9 tháng tới.
Một xe tải bán kem ở Mumbai. Ảnh: Guardian
Kem đã trở thành kế sinh nhai cho dân làng ở vùng tây bắc Ấn Độ, bởi hạn hán suốt nhiều thập kỷ khiến mùa màng thất bát, ảnh hưởng sinh kế của các hộ gia đình.
Nghề bán kem tạo ra cả một ngành công nghiệp, đem lại việc làm cho nông dân. Số lượng các cửa hàng sửa chữa xe cộ và bán đồ dùng làm kem đã tăng từ 50 cửa hàng năm 2015 lên 500 cửa hàng năm 2024.
Mỗi năm, ước tính 50.000 xe tải được chuyển thành xe bán kem trong vụ mùa 4 tháng. Các xưởng in ấn địa phương cũng thuê thêm nhân viên thiết kế để sản xuất áp phích hình viên kem trên nền đình chùa, vua chúa.
Ấn Độ ghi nhận khoảng 140 triệu người rời quê hương đi tìm việc ở các công trường xây dựng, nhà máy, hoặc làm lao động tự do nhận lương theo ngày. Nguyên nhân di cư là mùa màng thất bát vì biến đổi khí hậu. Số tiền mà lao động di cư gửi về quê đã hỗ trợ thu nhập của các hộ gia đình và kinh tế địa phương, nhưng cả một ngành công nghiệp phát triển từ mô hình di cư như ở Gangapur là điều ít thấy.
"Khu chợ này tiếp đón 500 xe tải nhỏ mỗi ngày trong mùa cao điểm từ tháng 11 tới tháng 2", Kalu Mohammad Pathan, chủ một xưởng ôtô ở Gangapur nói trong lúc hai nhân viên đang nằm dưới gầm xe tải, kiểm tra lại lần cuối trước khi chủ xe lái đi Indore, thành phố thuộc bang Madhya Pradesh lân cận cách 8 giờ đi đường.
Những chiếc xe tải thế này xuất hiện khắp các đô thị ở Ấn Độ, dễ dàng nhận biết nhờ áp phích sặc sỡ và đèn neon lấp lánh.
"Chúng tôi kiếm đủ tiền trong mùa này để sống cả năm", Pathan nói. "Nếu không có nghề bán kem dạo, người dân ở Gangapur vẫn sẽ nghèo đói".
"Ở đây không có nước, không có việc làm", ông giải thích. "Người không có đất đai sẽ khó đi bán kem bởi không có vốn, nhưng bây giờ, người ở lại vẫn tìm được việc làm. Mỗi xưởng thế này tạo ra 10 việc làm".
Rajasthan, khu vực nổi tiếng với những pháo đài hùng vĩ, sa mạc, cung điện và đền đài, là một trong số những bang ghi nhận lượng người di cư sang bang khác cao nhất ở Ấn Độ, theo dữ liệu của cơ quan thống kê quốc gia này. Lý do chính khiến người Rajasthan di cư là khí hậu khắc nghiệt, đất đai khô cằn, ít mưa khiến năng suất nông nghiệp thấp.
Người dân ở Gangapur không nhớ nổi đợt mưa cuối cùng là khi nào. Nhưng họ vẫn nhớ như in thời kỳ hạn hán nghiêm trọng hồi đầu thế kỷ 21 đã hủy hoại vụ ngô, lạc và ớt, khiến gia súc chết đói. Đó là lúc số lượng người rời Rajasthan đi tìm việc bắt đầu tăng lên.
Trong số những người này có Kanhaiya Prajapati, mới 16 tuổi năm 2005 khi cùng đồng hương đi bán kem ở Gorakhpur tại bang Uttar Pradesh, phía bắc Ấn Độ.
"Năng suất cây trồng giảm mạnh, không còn nguồn thu. Tôi về quê, mang theo 5.000 rupee (60 USD) sau 4 tháng đi làm. Đây là số tiền kha khá và năm sau, tôi quyết định tự đi bán", Prajapati nói khi ngồi cạnh chiếc xe bán kem mới sắm. Gần 20 năm trước, anh bắt đầu hành trình bán kem dạo bằng chiếc xe đẩy gỗ.
Bhairav Lal Dangar đứng cạnh xe tải bán kem trong xưởng ôtô ở Gangapur. Ảnh: Guardian
10 năm qua, khoảng 100 người từ ngôi làng 350 người của Prajapati đã gia nhập ngành bán kem, đa số là bán trên xe tải. Họ đều được nghe về "văn hóa ăn vặt" ở những bang giàu có hơn như Gujarat và Maharrashtra, nơi các gia đình và bạn bè thường tìm đến các quầy đồ ăn ven đường cho đến khuya, mua kem viên, nước ngọt và kem que, không giống như quê họ, nơi mặt trời lặn đánh dấu thời điểm một ngày kết thúc.
Bhairav Lal Dhangar, hiện 31 tuổi, mới 14 tuổi khi bố anh mua một chiếc xe tải nhỏ đã qua sử dụng vì quá chán nản với cảnh phải đi rất xa mới có chỗ chăn thả trâu bò.
"Tôi thuê chỗ ở Manasa và tự làm kem. Mỗi tháng tôi tiết kiệm được ít nhất 15.000 rupee (180 USD) gửi về nhà, điều mà nếu còn ở làng, tôi không thể làm được", anh nói.
Tiền gửi về quê giúp các gia đình xây nhà bê tông, đào giếng, lắp thiết bị tưới tiêu cho trang trại. Sự thành công của những người di cư đã truyền cảm hứng cho dân làng. Ngày càng nhiều người bắt đầu lái xe tải đi bán kem ở những huyện lân cận như Bhilwara, nơi nhu cầu sữa tại các công ty sữa địa phương tăng cao.
Cách Gangapur khoảng hai giờ lái xe, tại thành phố Udaipur, một đại lý ôtô cho hay đã bán tới 600 xe tải cỡ nhỏ trong vụ mùa 4 tháng, đa số là xe bán kem. Cách chợ Gangapur hơn 960 km, Shankar Singh dừng xe tải gần một ngôi chùa ở ngoại ô Mumbai. Phụ xe giúp anh lau dọn quầy kem, thắp hương, bật các bóng đèn LED lấp lánh màu xanh và cam xung quanh xe.
"Gia đình tôi đủ ăn nhờ nghề này. Tôi không thể đóng cửa hàng dù chỉ một ngày", Singh nói. Giống nhiều người di cư khác, anh sẽ không về làng để tham gia bỏ phiếu cuộc tổng tuyển cử đang diễn ra tại Ấn Độ.
Xe tải trang trí bắt mắt xếp hàng ở Gangapur trước mùa di cư đi bán kem dạo khắp các thành phố ở Ấn Độ. Ảnh: Guardian
Theo Singh, mất thu nhập trong thời gian cao điểm mùa hè, cũng như thiếu niềm tin rằng sẽ có đảng phái chính trị nào giải quyết được vấn đề khan hiếm nước, giao thông công cộng kém phát triển và thiếu bệnh viện, là lý do anh không trở về để bỏ phiếu.
Tuy nhiên, đối với Singh và nhiều người khác giống anh, Mumbai chỉ là nơi làm việc. Áp phích thường thấy trên các xe tải bán kem ở Gangapur là hình ảnh sa mạc Rajasthan, lạc đà và phụ nữ mặc trang phục truyền thống, cùng câu khẩu hiệu "Chào mừng đến với vùng đất của chúng tôi" được in đậm. Đây là thông điệp gửi tới khách hàng, cũng là lời gợi nhớ tự hào về quê hương.
Hồng Hạnh (Theo Guardian)