"Tôi trì hoãn cho tới phút chót", Biletskyi, chàng trai người Kiev nói từ ký túc xá đại học ở Slovakia, nơi cậu đến hồi tháng 2. "Đó là chuyến đi một chiều".
Không phải nam thanh niên Ukraine nào cũng đưa ra quyết định tương tự. Andriy Kotyk nhập ngũ ngay khi tròn 18 tuổi, lúc cuộc chiến mới bắt đầu năm 2022.
"Tôi đã suy nghĩ thấu đáo mọi thứ và quyết định nhập ngũ", Kotyk, mặc áo chống đạn và ôm súng trường, nói từ vị trí đóng quân ở vùng Kharkov, đông bắc Ukraine trong lúc đang chờ sửa xe sau khi thoát chết khỏi một cuộc tập kích UAV.
"Tôi phải chiến đấu để bảo vệ quê hương", anh nói. "Nhập ngũ còn hơn là chạy trốn".
Andriy Kotyk, 21 tuổi, binh sĩ Lữ đoàn Tác chiến số 13, gần chiến trường Kharkov ngày 8/11. Ảnh: Reuters
Ukraine cấm đàn ông thành niên ra nước ngoài sau khi Nga phát động cuộc chiến vào tháng 2/2022. Những người mà Reuters phỏng vấn đều nói về tình thế tiến thoái lưỡng nan là ra đi hay ở lại khi sắp đến tuổi thành niên.
Mặc dù đa số chọn ở lại, một số người như Biletskyi đã chọn ra nước ngoài để tránh viễn cảnh thương vong trên chiến trường. Cuộc chiến sắp kéo dài được ba năm, Nga đang chiếm ưu thế và Ukraine đang cố gắng cầm cự trong tình thế suy yếu.
Theo dữ liệu của Liên minh châu Âu (EU), hơn 190.000 thiếu niên Ukraine trong độ tuổi 14-17 đã đăng ký tình trạng yêu cầu bảo vệ tạm thời ở các nước EU từ khi cuộc xung đột bắt đầu, cùng với hàng triệu người đã rời khỏi Ukraine.
Ukraine đã hạ tuổi nhập ngũ từ 27 xuống 25 vào đầu năm, nhưng đồng minh vẫn liên tục gây sức ép tuyển thêm binh sĩ trẻ dù Kiev phản đối. Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken ngày 4/12 nhận định Ukraine rất khó đưa ra quyết định. "Nhiều bên cho rằng tuyển thêm thanh niên nhập ngũ là cần thiết. Hiện tại, thanh niên trong độ tuổi 18-25 không phải đi chiến đấu", ông nói.
Cả Biletskyi lẫn Kotyk đều không hối tiếc về quyết định của mình.
"Tôi nghĩ mình sẽ hối hận nếu không ra đi", Biletskyi nói, kể về tâm trạng phập phồng bất an khi sinh nhật 18 tuổi đến gần và người nhà đã lo lắng thế nào khi chuẩn bị hành lý đưa cậu rời đi.
"Đồng hồ điểm từng tích tắc", Biletskyi nhớ lại. Cậu đang học ngành quản trị kinh doanh tại một trường đại học ở Bratislava, thủ đô Slovakia. "Chúng tôi hành động theo lý trí. Ai cũng hiểu là tôi phải đi".
Kotyk tốt nghiệp trường âm nhạc trước khi cuộc chiến nổ ra. Chiến tranh khiến cậu cảm thấy có nghĩa vụ nhập ngũ cùng 4 người bạn. Kotyk đánh dấu tuổi thành niên trong lúc tham gia chiến dịch giành lại thành phố Kherson ở phía nam Ukraine cuối năm 2022.
"Hai trận đánh đầu vô cùng đáng sợ", chàng lính bộ binh nay đã 21 tuổi, nói. "Sau này tôi đã quen".
Kotyk thừa nhận cuộc chiến đã thay đổi bản thân sâu sắc. "Tôi đã hết suy nghĩ trẻ con", cậu nói, dù vẫn nuôi hy vọng quay lại với đam mê ca hát và lập gia đình trong tương lai.
Kotyk hiểu tại sao nhiều người quyết định rời Ukraine và không muốn phán xét họ, dù việc họ ra đi tăng thêm gánh nặng cho những người lựa chọn ở lại chiến đấu. "Ai cũng mệt mỏi, cần thay lính mới", cậu nói.
Một số quan chức cấp cao, trong đó có cựu ngoại trưởng Dmytro Kuleba, đã công khai chỉ trích đàn ông Ukraine trong độ tuổi nghĩa vụ quân sự đang sống ở nước ngoài khi những người khác chiến đấu và hy sinh vì tổ quốc. Nỗi tức giận này phản ánh cuộc tranh luận gay gắt trong xã hội Ukraine về việc rời khỏi đất nước thời chiến là đúng hay sai, đặt ra vấn đề thù ghét và chia rẽ khi cuộc chiến kết thúc và công dân từ nước ngoài trở về.
Độ tuổi trung bình của binh lính Ukraine là 40, theo đại sứ Canada tại Ukraine Natalka Cmoc, dù Kiev không công khai dữ liệu này.
Volodymyr Davydiuk, sĩ quan tuyển quân cho Lữ đoàn Tấn công số 3 ở Kiev, cho hay quân đội cần nhiều lính trẻ hơn, để mang tới động lực và sức bền cho cuộc chiến. "Sự chênh lệch của một binh sĩ 40 tuổi với một binh sĩ 20 tuổi khi ra trận là rất lớn", ông nói.
Lữ đoàn Khartia của Kotyk đặt mục tiêu thu hút những nam thanh niên đang đứng trước "ngã ba" cuộc đời như tốt nghiệp cấp ba hay tốt nghiệp đại học. Danylo Velychko, người chiêu binh cho Khartia, cho hay nam thanh niên ít tuổi chiếm một phần nhỏ trong lữ đoàn, trong khi độ tuổi trung bình của người nộp đơn nhập ngũ là trên 32.
Nhu cầu tuyển thêm người không giới hạn trong quân đội ở Ukraine, quốc gia có 41 triệu người sinh sống trước khi hàng chục nghìn người thiệt mạng trong chiến tranh. Nền kinh tế bị ảnh hưởng nghiêm trọng, các ngành nghề đều thiếu hụt lao động khi công dân ra tiền tuyến, tỷ lệ sinh giảm mạnh và người dân ra nước ngoài tránh xung đột.
Có hơn 87.600 trẻ em chào đời ở Ukraine trong 6 tháng đầu năm 2024, giảm một phần ba so với con số 132.500 trẻ ra đời trong nửa đầu năm 2021. Trong khi đó, Liên Hợp Quốc cho hay gần 7 triệu người Ukraine ở đủ lứa tuổi đã rời khỏi đất nước từ khi cuộc chiến nổ ra. Gần 4,2 triệu người đăng ký ở lại EU tính đến cuối tháng 9.
Roman Biletskyi, 18, tuổi, ngồi cạnh mẹ, Svitlana Biletska, 41 tuổi, ở Kosice, Slovakia, ngày 21/10. Ảnh: Reuters
Kiev đang cố ngăn người dân rời đi và khuyến khích người ở nước ngoài quay về. Quốc hội Ukraine ngày 3/12 phê chuẩn bổ nhiệm phó thủ tướng đứng đầu một bộ mới phụ trách đoàn kết dân tộc, chịu trách nhiệm đưa công dân về nước.
Việc này không dễ dàng, khi Nga đang chiếm ưu thế, hệ thống điện của Ukraine bị tên lửa phá hủy và sự bất định của viện trợ phương Tây trong tương lai sau khi ông Trump đắc cử tổng thống Mỹ.
Biletskyi đã sống một mình ở Slovakia. Svitlana, mẹ của Biletskyi, hồi tháng 10, đến Slovakia thăm con. Bà rơm rớm khi nhớ về thời khắc vẫy tay tạm biệt con trai trên chuyến tàu rời sân ga Kiev hồi tháng 2.
"Tôi đã rất khó khăn để đưa ra quyết định này, nhưng tôi chắc chắn đây là quyết định đúng vì tương lai của con trai", bà nói.
Hồng Hạnh (Theo Reuters)