Thuật ngữ "sống chậm" có lẽ mới thịnh hành ở Việt Nam khoảng mươi năm nay, nhưng tôi đã thấy người dân một xã đảo ở Hải Phòng thực hiện nó từ thế kỷ trước. Đó có thể là một cộng đồng dân cư "sống chậm" sớm nhất Việt Nam.
Tôi đến xã Việt Hải của huyện Cát Hải, Hải Phòng lần đầu tiên năm 1999. Xã này lọt giữa Vườn Quốc gia Cát Bà, muốn vào phải đi thuyền nên được gọi là đảo của đảo Cát Bà. Khi đó Việt Hải chưa có điện, không có sóng di động. Điện thoại bàn kéo dây qua rừng hay bị sóc, chuột cắn, nên lúc có lúc không. Chiếc máy phát khi tôi đến đã hỏng, nằm bẹp bên hông UBND xã.
Trong căn bếp xập xệ đắp bằng đất của Trường Tiểu học Việt Hải, các cô giáo đang làm cơm tiếp tôi. Ảnh chụp năm 1999
Xã chỉ có khoảng tám chục hộ dân, gần 300 khẩu, tất cả đều nghèo, hầu hết nhà tranh vách đất. Họ sống bằng nghề nông trong thung lũng. Nếu mưa lớn thì con đường ra bến thuyền bị ngập, muốn qua phải cởi hết quần áo đội lên đầu.
Chiếc xe đạp “không chuông không phanh không gác đờ bu” của một cậu bé dùng để chở củi từ rừng về. Ảnh chụp năm 2005
Ngạc nhiên là lãnh đạo huyện Cát Hải thời ấy nói với tôi rằng Việt Hải không thích giàu! Bà con sống theo mô hình "công xã", nhà ai có việc cả xóm cùng làm, hộ nào mổ lợn cả xã ăn chung. Trong xã hoàn toàn không có tệ nạn. Trở lại Việt Hải một số lần sau đó, thấy ở đây dần có nhà mới, đường mới. Đời sống khá hơn, nhưng các gia đình vẫn chưa giàu lên. Thật lạ, trên gương mặt người Việt Hải không "hiển thị" những nét lo toan mà luôn nở nụ cười tươi rói. Họ ngồi trước những ngôi nhà mới xây nhưng không có cửa (ở đây không có trộm) và vồn vã mời khách vào uống nước, hút thuốc.
Du khách ngoại quốc “sống chậm” trước dân ta, nên thường khám phá Việt Hải trong tour du lịch Cát Bà, trong khi người Việt Nam đến nay vẫn ít đến nơi này. Ảnh chụp 2005
Việt Hải bây giờ đã trở thành một địa chỉ sống chậm dành cho du khách, với nhiều cơ sở lưu trú thân thiện với môi trường, chủ yếu là người nơi khác đầu tư. Tuy nhiên, cách sống chậm của người dân nơi đây vẫn hiện hữu và là nét đặc biệt mà tôi muốn kể bằng những hình ảnh này.
Đàn chó của một nhà dân tỏ ra thân thiện với ông thợ ảnh. Sau lưng chúng là căn bếp mái rơm vách đất và không có cửa. Ảnh chụp 2005
Năm 2009, Việt Hải bắt đầu có điện (là xã cuối cùng của Hải Phòng có điện lưới quốc gia) nhưng người dân vẫn còn xay giã, sàng sẩy gạo thủ công. Ảnh chụp cùng năm 2009
Khách du lịch ngoại quốc đạp xe ở Việt Hải để “sống chậm”. Ảnh chụp năm 2024
Những ngôi nhà xác nhận cách người dân Việt Hải “sống chậm”. Ảnh chụp năm 2024