Đầu tháng trước, một máy bay không người lái (UAV) của Ukraine lao vào khu nhà máy sản xuất kiêm đào tạo công nghệ cao ở vùng cao nguyên Nga, nơi Moskva đang nỗ lực tăng sản xuất vũ khí cần thiết cho cuộc chiến ở Ukraine.
Khoảng 20 người bị thương khi chiếc UAV đâm vào ký túc xá của Đặc khu kinh tế Alabuga, nhiều người trong số họ là sinh viên kỹ thuật trẻ tuổi đến từ Đông Phi.
Giới chức Nga cho biết các cơ sở sản xuất không bị ảnh hưởng, song cơ quan tình báo quân sự Ukraine tuyên bố vụ tấn công đã gây gián đoạn sản xuất nghiêm trọng cho phía Nga.
UAV đóng vai trò ngày càng quan trọng trong các cuộc xung đột hiện nay, đặc biệt là ở Ukraine. Kiev và Moskva đã chạy đua sản xuất UAV để sử dụng trong cuộc chiến và bên nào giành ưu thế trong cuộc đua có thể định hình chiến sự tương lai.
Nằm trên một nhánh của sông Volga thuộc Cộng hòa Tatarstan ở Nga, Đặc khu kinh tế Alabuga được cho là nơi đang sản xuất máy bay không người lái do Iran thiết kế. Các giám đốc doanh nghiệp Nga đã ký thỏa thuận xây dựng nhà máy sản xuất UAV này vào cuối năm 2022, khi họ bay tới Tehran với hợp đồng trị giá 1,7 tỷ USD được trả một phần bằng vàng miếng.
Ảnh chụp vệ tinh cơ sở được cho sản xuất UAV mà Nga và Iran hợp tác ở vùng Tatarstan. Ảnh: Maxar
Mục tiêu là để cơ sở Alabuga sản xuất 6.000 UAV tấn công kiểu Shahed mỗi năm, bên cạnh những loại UAV trinh sát khác, theo hợp đồng giữa những nhà quản lý nhà máy Nga và đối tác Iran được Prana Network tiết lộ.
Kế hoạch sản xuất tại cơ sở này được chia thành ba giai đoạn. Đầu tiên là Iran chuyển các UAV tháo rời tới nhà máy ở Alabuga. Thứ hai là Nga sản xuất khung thân UAV, kết hợp với động cơ và thiết bị điện tử do Iran cung cấp. Trong giai đoạn cuối, hơn 4.000 UAV được sản xuất với ít hỗ trợ từ Iran hơn để chuyển giao cho quân đội Nga vào tháng 9/2025.
Tới cuối tháng 4, nhà máy đã hoàn thành trước thời hạn khi sản xuất xong 4.500 UAV Shahed, theo Viện Nghiên cứu Chiến lược ở London.
Binh sĩ Nga đã được huấn luyện để vận hành loại UAV này ở Syria với sự trợ giúp của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran và nhóm vũ trang Hezbollah mà Tehran hậu thuẫn, theo nguồn tin tình báo Ukraine.
Hàng chục UAV trinh sát M3 Albatross, được sản xuất tại nhà máy Alabuga, đã giúp thu nhiều hình ảnh chi tiết về vị trí và hoạt động của quân Ukraine ở tiền tuyến. Nhà sản xuất M3 Albatross cho biết UAV của họ đã hỗ trợ đẩy lùi một cuộc tấn công của Ukraine vào khu vực biên giới Belgorod của Nga.
Nga đang tự sản xuất đầu đạn thay vì chờ đợi từ Iran, đẩy nhanh quá trình sản xuất vũ khí sẵn sàng chiến đấu, theo Henry Thompson, chuyên gia về UAV từng làm việc cho Liên Hợp Quốc.
Sau cuộc tấn công bằng UAV của Nga ngày 11/4, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cảnh báo Kiev sẽ sớm cạn kiệt tên lửa phòng không nếu cường độ tấn công của Moskva tiếp tục tăng.
Giới quan sát cho rằng quyết định tăng cường sử dụng UAV cho cuộc chiến ở Ukraine của Nga được thúc đẩy với sự hỗ trợ từ công nghệ quân sự và mạng lưới hậu cần bí mật của Tehran. Iran có nhiều công ty bình phong để tránh né các lệnh trừng phạt phương Tây đặt ở những nơi như Hong Kong và Dubai, được lãnh tụ tối cao Ali Khamenei mô tả là "nền kinh tế đối kháng".
Mỹ đã đưa nhiều công ty như vậy vào danh sách đen vì đóng vai trò trong mạng lưới tài chính bí mật của Iran. Tom Keatinge, thành viên Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), mô tả nỗ lực của Mỹ nhằm đóng cửa các công ty này giống như "bắt cóc bỏ dĩa".
Bộ Tài chính Mỹ cho rằng một phần trong dự án sản xuất UAV của Nga liên quan tới công ty bình phong của Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất tên Generation Trading FZE. Công ty được cho là đã bán các mẫu UAV, phụ tùng thay thế và trạm vô tuyến mặt đất cho Nga. Trên giấy tờ, công ty này sẽ sản xuất tàu thuyền theo hợp đồng ký kết giữa khu công nghiệp Nga và Sahara Thunder, thực thể Iran bị Mỹ trừng phạt hồi tháng 4.
Tuy nhiên, để mở rộng sản xuất, Nga cần công nhân lành nghề để lắp ráp chúng. Việc sản xuất các thiết bị trinh sát Albatross ban đầu phần lớn dựa vào sinh viên đến từ các đại học công nghệ lân cận, song không đủ đáp ứng nhu cầu của Nga. Các nhà sản xuất bắt đầu tìm kiếm lực lượng lao động từ châu Phi.
Một chiếc UAV bay trên bầu trời Kiev, thủ đô Ukraine, trong cuộc tấn công hồi tháng 10/2022. Ảnh: AFP
Đầu năm ngoái, doanh nhân Nga thuộc Đặc khu kinh tế Alabuga đã thuê một hội trường trong trường học chất lượng cao ở Kampala, thủ đô Uganda, và tập hợp các nữ sinh viên trẻ tới nghe bài thuyết trình của họ. Lời đề nghị mà họ đưa ra gồm công việc được trả cao gấp ba lần mức lương tại Uganda, kèm với vé máy bay, chỗ ở miễn phí và bằng tốt nghiệp đại học.
Một số nhà tuyển dụng là giáo viên, nhà quản lý hoặc lãnh đạo nhóm sinh viên người Uganda. Joseph Kazibwe, phó hiệu trưởng một trường trung học cơ sở ở Lubiri kiêm nhà tuyển dụng, cho biết người Nga quan tâm đến những nữ sinh xuất sắc trong các môn khoa học ở trường.
"Công việc của chúng tôi là giúp tìm kiếm và liên hệ với những ứng viên phù hợp. Người Nga sẽ chịu trách nhiệm toàn bộ quá trình sau đó. Họ không chia sẻ với chúng tôi tiêu chí tuyển dụng và chúng tôi cũng không biết họ sẽ chọn ai", Kazibwe nói.
Hơn 1.000 sinh viên từ khắp các nước châu Phi đã được đưa tới Alabuga và khoảng 1.000 người có thể gia nhập vào năm nay, theo các quan chức Uganda. Mức lương họ nhận được ở Alabuga được cho là gần 1.000 USD mỗi tháng, gần gấp đôi mức lương trung bình ở Nga.
Tuy nhiên, cuộc tấn công tháng trước khiến họ nhận ra công việc lương cao này cũng đi kèm nhiều rủi ro.
"Những kẻ tấn công ký túc xá muốn đe dọa chúng tôi. Tuy nhiên, họ sẽ không thể khiến tôi lo sợ, bởi Alabuga là một nơi hùng mạnh và chúng tôi sẽ vượt qua điều này", một phụ nữ người Kenya đang theo học tại khu công nghiệp Alabuga chia sẻ.
Thanh Tâm (Theo WSJ, Washington Post)