Ngày 2/7, TS.BS Lê Quốc Hùng, Trưởng Khoa Bệnh Nhiệt đới, Trưởng Đơn vị Hồi sức Chống độc, Bệnh viện Chợ Rẫy, cho biết 8 tháng gần đây, số ca bệnh này tăng vọt, 4 trường hợp đang điều trị. Ở Việt Nam, chưa nhiều nơi báo cáo bệnh này, có thể do trước đây bác sĩ không chẩn đoán được, nên được xem là bệnh mới phát hiện.
Tuổi trung bình của các bệnh nhân điều trị tại Chợ Rẫy là 23, gồm 12 nữ (6 trường hợp có u quái buồng trứng) và 5 nam (một ca u tinh hoàn), trong đó 9 ca chưa phát hiện u. 82% bệnh nhân vào viện với tình trạng rất nặng, hôn mê, co giật.
"Bệnh này nếu chẩn đoán nhầm lẫn với các bệnh viêm não thông thường hoặc không được phát hiện thì bệnh nhân sẽ tử vong, chi phí điều trị cao", bác sĩ Hùng nói.
Chi phí điều trị trung bình một bệnh nhân viêm não tự miễn là một tỷ đồng. 6 bệnh nhân có u quái buồng trứng đều được bác sĩ hai bệnh viện Chợ Rẫy phối hợp Hùng Vương mổ cắt u. Trong đó, hai trường hợp phải cắt cả hai buồng trứng, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, chức năng nội tiết sau này. Tuy nhiên, bệnh nhân giải quyết được nguyên nhân vấn đề, sống bình thường ngay từ tháng thứ hai sau mổ. Báo cáo của các bệnh viện trước đây ghi nhận bệnh nhân không cắt u, đến tháng thứ 9 mới hồi phục sức khỏe.
Nặng nhất là thiếu nữ 16 tuổi, được phát hiện u quái buồng trứng, dự định nghỉ hè sẽ phẫu thuật nhưng chưa kịp mổ thì đã lên cơn co giật, hôn mê. Đến nay, sau hơn 20 lần thay huyết tương, dùng những loại thuốc tốn kém, chi phí điều trị hơn một tháng nay trên 1,3 tỷ đồng.
Quá trình điều trị bệnh nhân này đòi hỏi bác sĩ phải "cân não" nhiều lần. Các bác sĩ phát hiện u cả hai bên buồng trứng, cố gắng bóc tách giữ lại buồng trứng nhưng không được. Bệnh viện cũng liên hệ nơi lưu trữ trứng, song không thể trữ được trứng non, chỉ giữ được 8 mẫu mô buồng trứng. Sau khi mất đi cả hai buồng trứng, bệnh nhân phải dùng nội tiết bổ sung suốt đời.
Bệnh nhân viêm não tự miễn NMDAR điều trị tại Bệnh viện Chợ Rẫy. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Viêm não tự miễn là tình trạng tổn thương nhu mô não bởi các tác nhân là kháng thể do cơ thể sản xuất. Bệnh viêm não tự miễn do kháng thể kháng NMDAR gây ra, lần đầu tiên được thế giới biết đến là năm 2007. Bệnh liên quan chủ yếu đến phụ nữ có u quái buồng trứng, với hơn 1.500 ca được báo cáo tính đến năm 2018. Còn viêm não tự miễn do nhiều loại kháng thể khác đến nay thế giới chỉ mới ghi nhận khoảng vài chục ca.
Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi, nữ chiếm đa số, xảy ra do virus tấn công tế bào thần kinh hoặc khối u (thường là u quái buồng trứng chứa mô tế bào thần kinh) phóng thích kháng thể NMDA. Kháng thể này tấn công hệ thần kinh trung ương và làm tổn thương não bộ ở nhiều mức độ khác nhau.
Theo bác sĩ Hùng, số ca được báo cáo không phản ánh được hết tình hình bệnh này vì nhiều trường hợp không chẩn đoán ra. Tuy nhiên, để chẩn đoán được bệnh đòi hỏi rất nhiều ở năng lực của cơ sở y tế, trình độ và kinh nghiệm của bác sĩ.
Một số nghiên cứu trên thế giới theo dõi phụ nữ mắc viêm não tự miễn NMDAR, cho thấy nhiều trường hợp ban đầu không phát hiện nhưng sau đó có u quái buồng trứng, có thể do lúc đầu u quá nhỏ chưa chẩn đoán được. Điều này khiến nhiều bệnh nhân bị tái phát viêm não sau khi chữa khỏi, do chưa phát hiện và xử lý triệt để nguồn gốc từ buồng trứng.
Viêm não tự miễn NMDAR thường khởi phát từ từ trong vòng ba tháng, triệu chứng là hay quên, thay đổi tinh thần hay rối loạn tâm thần. Bệnh nhân thường co giật không rõ nguyên nhân. Trong đó, 6 nhóm triệu chứng viêm não tự miễn là hành vi bất thường hay rối loạn nhận thức, rối loạn chức năng ngôn ngữ, co giật, rối loạn vận động hoặc động tác bất thường, rối loạn tri giác (lơ mơ, lú lẫn, hôn mê), rối loạn chức năng thực vật và thở nhanh.
Đến nay, thế giới chưa có sự thống nhất hoàn toàn về phác đồ điều trị bệnh này. Quá trình điều trị lâu dài, phức tạp, cần phải có những biện pháp can thiệp kỹ thuật cao như thở máy, lọc máu ngoài cơ thể, thay huyết tương, thuốc đắt tiền. Một số trường hợp phải phẫu thuật khối u (nếu có) để ngăn chặn nguồn tạo ra kháng thể NMDA.
TS.BS Lê Quốc Hùng, Trưởng Khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
"Vấn đề đặt ra hiện nay là có nên tầm soát kháng thể NMDA ở phụ nữ được phát hiện u quái buồng trứng", bác sĩ Hùng nêu, thêm rằng chi vài triệu đồng xét nghiệm tầm soát thay vì tốn tiền tỷ điều trị với nhiều nguy cơ. Lý do, bệnh có tỷ lệ tử vong rất cao, gần như 100%, việc điều trị phức tạp, tốn kém nếu đã rơi vào tình trạng nặng.
BS.CK2 Huỳnh Thị Thúy Mai, Bệnh viện Hùng Vương, cho biết đây là bệnh rất mới với chuyên ngành sản phụ khoa. Các bác sĩ sản khoa thường quan tâm u buồng trứng là lành tính hay ác tính, chưa biết nhiều đến trường hợp u quái buồng trứng phát sinh kháng thể gây viêm não tự miễn.
Bệnh viện Hùng Vương khám khoảng 4.000 ca u quái buồng trứng, trong đó có 600 ca phẫu thuật. Bác sĩ thường chỉ định theo dõi định kỳ khi u còn nhỏ, chỉ can thiệp khi u trên 5 cm hoặc kích thước nhỏ nhưng xảy ra tình trạng xoắn, có nghi ngờ ung thư. Phẫu thuật khi u còn nhỏ có thể gây giảm dự trữ buồng trứng, ảnh hưởng tương lai sinh sản cũng như vấn đề nội tiết của phụ nữ.
"Những ca mới được phát hiện này mở ra một hướng nghiên cứu mới trong theo dõi, điều trị u quái buồng trứng. Chúng tôi sẽ thống kê, đánh giá, xem xét để có khuyến cáo, chỉ định phù hợp cho bệnh nhân", bác sĩ Mai nói.
Các bác sĩ đang cùng xây dựng phác đồ chẩn đoán và điều trị chuẩn quốc gia. Người dân được khuyến cáo chú ý phát hiện sớm căn bệnh này khi người thân thay đổi thói quen, tinh thần, giảm trí nhớ mà không rõ lý do hay vận động bất thường không chủ ý, lên cơn co giật không rõ lý do.
Lê Phương