Một quả bom phát nổ tại khu vực đông nam thủ đô Moskva rạng sáng 17/12, khiến trung tướng Igor Kirillov, chỉ huy lực lượng Phòng hóa, sinh học, phóng xạ Nga (RKhBZ), cùng trợ lý là thiếu tá Ilya Polikarpov thiệt mạng.
Giới chức Nga cho biết quả bom được gài bên trong chiếc xe scooter điện đặt gần lối vào tòa chung cư trên đại lộ Ryazansky và nó được kích hoạt khi tướng Kirillov và trợ lý đang rời khỏi tòa nhà. Nguồn tin của hãng thông tấn TASS cho biết quả bom có sức công phá tương đương 300 g thuốc nổ TNT.
Các quan chức Nga cáo buộc Ukraine đứng sau vụ tấn công và tuyên bố sẽ trả đũa. Kiev chưa đưa ra bình luận, song một quan chức Ukraine giấu tên xác nhận đây là "chiến dịch đặc biệt" do cơ quan an ninh SBU của nước này tiến hành.
Khoảnh khắc bom phát nổ bên ngoài tòa nhà ở Moskva, Nga khiến tướng Kirillov và trợ lý thiệt mạng sáng 17/12. Video: RusVesna
Ủy ban Điều tra Nga ngày 18/12 thông báo bắt một nghi phạm trong vụ tấn công. Cơ quan này cho biết nghi phạm là thanh niên Uzbekistan, khai rằng được đặc nhiệm Ukraine tuyển mộ, hứa thưởng 100.000 USD kèm cơ hội định cư ở "một quốc gia châu Âu" để đồng ý làm nhiệm vụ.
Người này cho biết đã từ nơi khác đến Moskva để thực hiện vụ đánh bom, thêm rằng "những người tổ chức vụ tấn công" đã quan sát trực tiếp sự việc từ thành phố Dnipro ở Ukraine thông qua camera gắn trên bảng điều khiển của một chiếc xe đỗ bên ngoài tòa nhà.
Tuy giới chức chỉ mất một ngày để tuyên bố bắt nghi phạm, đây vẫn được coi là thất bại an ninh lớn của Nga. Lý do là vì sự việc xảy ra ngay tại thủ đô Moskva, nơi được bảo vệ nghiêm ngặt nhất đất nước, và chỉ cách Điện Kremlin chưa đầy 7 km.
"Nếu tôi là thành viên Bộ tổng tham mưu, Bộ Quốc phòng Nga hay chính trị gia, tôi sẽ luôn cảnh giác và ngoái nhìn sau lưng mình. Nếu không nhầm thì sự việc chỉ xảy ra cách Điện Kremlin khoảng 25 phút di chuyển", John Foreman, cựu tùy viên quốc phòng Anh tại Moskva, cho biết.
Trước ông Kirillov, hàng loạt quan chức và người có ảnh hưởng cũng đã bị ám sát tại Nga hoặc khu vực do Moskva kiểm soát kể từ đầu xung đột, cho thấy những lỗ hổng của hệ thống an ninh Nga.
Hai trong số đó gồm vụ đánh bom xe khiến con gái của một học giả hàng đầu ở Nga thiệt mạng hồi tháng 8/2022 và vụ Vladlen Tatarsky, blogger quân sự nổi tiếng của Nga, bị sát hại trong vụ nổ quán cafe ở St. Petersburg vào tháng 4/2023.
Sự việc đáng chú ý gần nhất diễn ra giữa tháng 11, khi Valery Trankovsky, tham mưu trưởng một lữ đoàn tàu tên lửa thuộc Hạm đội Biển Đen, thiệt mạng trong vụ nổ bom xe tại thành phố cảng Sevastopol ở bán đảo Crimea.
Truyền thông Nga cho biết Mikhail Shatsky, chuyên gia tên lửa hàng đầu của nước này, hôm 10/12 cũng bị bắn chết gần Moskva, song thông tin chưa được giới chức xác nhận. Tất cả đều được cho là do đặc vụ Ukraine gây ra.
Bất chấp liên tục xảy ra các vụ ám sát, an ninh Nga vẫn không có biện pháp hiệu quả để bảo vệ yếu nhân như tướng Kirillov. Ông là sĩ quan cấp cao nhất của quân đội Nga bị sát hại bên trong lãnh thổ nước này kể từ đầu xung đột.
"Đây là thất bại an ninh nghiêm trọng của Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB). Họ đã được cảnh báo đầy đủ trong hơn hai năm rưỡi qua và hứng chịu một cuộc tấn công khủng bố quy mô lớn hồi đầu năm, song vẫn để người Ukraine hoạt động thoải mái bên trong lãnh thổ", ông Foreman nói, đề cập vụ khủng bố tại nhà hát Crocus City Hall ở ngoại ô Moskva hồi tháng 3 khiến 145 người chết.
Hiện trường vụ nổ khiến tướng Kirillov và trợ lý thiệt mạng tại Moskva hôm 17/12. Ảnh: AFP
Chuyên gia này nhận định vụ ám sát tướng Kirillov "đã được lên kế hoạch từ rất lâu", song an ninh Nga lại không phát hiện được manh mối gì để ngăn chặn.
"Sự việc cho thấy FSB đã suy yếu như thế nào do các vấn nạn nội tại và bận tập trung vào các hoạt động ở Ukraine", ông cho hay.
Truyền thông Nga cho rằng Ukraine dường như đã xây dựng được mạng lưới điệp viên ở địa phương để phục vụ cho các chiến dịch trong lòng nước Nga, điển hình là nghi phạm gài quả bom vào xe scooter trong vụ ám sát tướng Kirillov, song các đặc vụ của FSB không hay biết.
"FSB rất giỏi điều tra sự việc đã xảy ra, song lại không giỏi lắm trong việc thu thập thông tin tình báo về những điều sắp đến", Andrei Soldatov, nhà sáng lập trang Agentura.ru chuyên đưa tin về các cơ quan an ninh và chống khủng bố của Nga, cho biết.
Theo chuyên gia này, việc các cơ quan an ninh Nga hiếm khi bị trừng phạt sau các thất bại là nguyên nhân khiến họ không có động lực cải thiện hiệu quả hoạt động. "Vụ tướng Kirillov bị sát hại không phải là thất bại đầu tiên, song điều này gần như sẽ không ảnh hưởng đến các cơ quan an ninh Nga", ông Soldatov nhận định.
Chuyên gia Foreman cho rằng đây là tình trạng khó có thể giải quyết trong một sớm một chiều, dù giới chức Nga có tiến hành biện pháp nào. "Nhiều khả năng sẽ có một loạt các biện pháp an ninh mang tính hình thức và những vụ bắt giữ để thể hiện rằng họ có hành động, song tình trạng yếu kém của FSB vẫn sẽ không thay đổi", ông nhận định.
Giới quan sát cũng đánh giá cao SBU, cơ quan Ukraine được cho là thực hiện các vụ ám sát trên lãnh thổ Nga. Theo ông Soldatov, SBU có nhiều điểm tương đồng với Tổng cục Tình báo Quân đội Nga (GRU), khi đều sở hữu đủ nguồn lực và quyết tâm để tấn công bất cứ ai và bất cứ nơi đâu bằng những cách thức tinh vi.
Tướng Kirillov tại cuộc họp của Bộ Quốc phòng Nga năm 2018. Ảnh: RIA Novosti
"Người Ukraine đã nhiều lần thể hiện điều đó trong các chiến dịch bên trong nước Nga hoặc vùng lãnh thổ do Moskva kiểm soát", ông Foreman nói.
Maximilian Hess, chuyên gia Á - Âu tại Viện nghiên cứu Chính sách Nước ngoài (FPRI) có trụ sở tại Mỹ, so sánh các vụ ám sát được cho là do SBU gây ra với chiến dịch "Cơn thịnh nộ của Chúa" do cơ quan tình báo khét tiếng Mossad của Israel thực hiện.
Chiến dịch kéo dài hơn hai thập kỷ, nhắm mục tiêu vào tổ chức đã bắt cóc và sát hại 11 thành viên đội tuyển Olympic Israel tham dự Thế vận hội mùa hè năm 1972.
"Tôi cho rằng hoạt động ám sát của Ukraine sẽ tiếp tục ngay cả khi hứng chịu những thất bại lớn hơn trên chiến trường", ông Hess nhận định.
Ngoài ra, vụ tướng Kirillov bị ám sát được cho là còn bắt nguồn từ một nguyên nhân cục bộ, đó là tình trạng an ninh yếu kém ở khu vực mà sự việc xảy ra.
Ostorozhno_novosti, kênh Telegram Nga sở hữu gần 1,6 triệu người theo dõi, dẫn lời người dân cho biết camera giám sát tại khu nhà tướng Kirillov sống không quan sát được đầy đủ những gì diễn ra xung quanh và có chất lượng hình ảnh thấp, một số chỗ còn không lắp đặt camera.
Lối vào khu nhà của tướng Kirillov, một sĩ quan cấp cao của Bộ Quốc phòng Nga, lại chứa đầy đồ vật bỏ đi như xe đẩy, xe trượt mà không ai dọn dẹp. Một chiếc trong số đó đã bị cài bom mà không ai nhận ra, trước khi nó phát nổ trong sáng 17/12 định mệnh.
Phạm Giang (Theo AFP, BBC, iPaper, News.ru)