Kiến trúc thế kỷ 21: Những sự kiện nổi bật từ năm 2000 đến năm 2023

Thế kỷ 21 đã được 23 năm. Chúng ta đã đã chứng kiến sự xây dựng, phá huỷ, tìm tòi, thay đổi trong những năm qua. Bài báo điểm lại những sự kiện kiến trúc quan trọng từ năm 2000 đến năm 2023. Đó là những tòa nhà nổi tiếng, những sự phá huỷ bất ngờ, những mất mát, và những khởi đầu mới cho môi trường xây dựng. 

2000 – Khai trương The Tate Modern

Sự chuyển đổi công năng từ một toà nhà trung tâm tài chính cũ thành bảo tàng đã hoàn tất vào tháng 5 năm 2000 và được khai trương bởi Nữ hoàng. Công trình được thiết kế bởi  Herzog & De Meuron. Các kiến trúc sư đã biến toà nhà cũ thành một nơi trưng bày tranh hiện đại. Nó đã tiếp đón 5,25 triệu người đến thăm vào năm đầu tiên và hàng triệu người vào những năm sau. The Tate Modern là một trong những ví dụ đầu tiên khi nói về các dự án cải tạo. Nó trở thành một biểu tượng của London. 

2001 – Khai trương bảo tàng Do Thái ở Berlin

Một trong những tòa nhà biểu tượng của Berlin, bảo tàng Do thái được mở cửa chào đón khách vào tháng 9 năm 2001. Công trình được thiết kế bởi Daniel Libeskind đã trở thành một trong những bảo tàng được tham quan nhiều nhất của Đức kể từ khi khai trương. Với hình dạng zigzag ấn tượng, tòa nhà đồng thời định hướng trải nghiệm các hiện vật bên trong theo trục thời gian. 

2001 – Mở cửa lại tháp nghiêng Pisa

Tháp chuông của nhà thờ Pisa được hoàn thành năm 1360, nhưng đã bị lún do nền đất yếu, nên được gọi là tháp nghiêng Pisa. Nhà thờ và khu vực lân cận vào cũng nghiêng theo thời gian, nhưng tháp nghiêng đã trở thành một công trình nổi bật và trung tâm du lịch. Trong thế kỷ 20, tòa tháp đá hoa cương trắng bị nghiêng gần 5m. Một triệu người tham quan trước khi nó được đóng vào năm 1990 để bảo tồn. Các chuyên gia đảm bảo toà nhà vẫn giữ độ nghiêng nổi tiếng vốn có trong phạm vi an toàn. Tháp nghiêng Pisa, được cứu khỏi sự sụp đổ khi gia cố nền móng, đã khai trương vào tháng 12 năm 2021.

2002 – Hoàn thiện Khu Beddington không tiêu tốn năng lượng (BedZED)

BedZED là dự án nhà ở thân thiện môi trường ở Hackbridge London. Dự án được xây dựng với mục tiêu không tốn năng lượng carbon, cũng là dự án cộng đồng bền vững đầu tiên ở UK ở quy mô lớn. Được phát triển bởi Bill Dunster Architects, các đơn vị tư vấn Ellis & Moore, BioRegional, và Arup được hoàn thành năm 2002. Dự án gồm 82 căn hộ, được hoàn tất trong 2 năm. Với khái niệm thân thiện môi trường, ít khí thải năng lượng, nhiều vấn đề được xem xét, từ giao thông đến năng lượng, từ sử dụng nước đến quản lý rác thải.

2002 – Khai trương thư viện Alexandria

Thư viện Alexandrina được chính thức mở cửa năm 2002, nhằm tưởng nhớ thư viện của Alexandria, đây là một trong những thư viện lớn nhất thế giới và bị quên lãng thời kì cổ xưa. Snøhetta đã chiến thắng trong cuộc thi tuyển phương án thiết kế. Hôm nay, đây được xem là một trong những công trình hiện đại ấn tượng của Ai Cập. Công chúng có thể đến xem các triển lãm cố định và định kỳ trong tòa nhà, bao gồm thư viện với sức chứa tám triệu người, bốn bảo tàng và khu vực văn hoá. 

2003 – Mở cửa Bảo tàng Oscar Niemeyer

Khi nói đến chủ nghĩa biểu tượng trong kiến trúc, người ta nghĩ đến ngay đến Bảo tàng Oscar Niemeyer. Công trình được ví như con mắt của Niemeyer, được khai trương tháng 7 năm 2003. Dự án này, được thiết kế bởi Oscar Niemeyer từ năm 1967, được xây đúng như bản thiết kế của ông. Bảo tàng, bao gồm hai tòa nhà, có tổng cộng 19 gian triển lãm khác nhau với diện tích hơn 3.5000 m2.

2003 – Khai trương Phòng hòa nhạc Walt Disney

Phòng hoà nhạc Walt Disney, được thiết kế bởi kiến trúc sư nổi tiếng Frank Gehry, khai trương vào tháng 11 năm 2003. Phòng hòa nhạc là nơi biểu diễn chính của Dàn nhạc giao hưởng Los Angeles, được xếp loại là một trong những sảnh hòa nhạc hấp dẫn nhất thế giới với kiến trúc biểu tượng và chất lượng âm thanh. Toà nhà được thiết kế theo phong cách quen thuộc của Frank Gehry, với những diện kim loại uốn cong, nằm trong số những công trình được biết đến nhiều nhất của Gehry. 

2004 – Hoàn thành tháp Taipei 101

Tòa nhà Taipei 101, được biết chính thức là trung tâm tài chính thế giới của Đài Loan, là toà nhà cao nhất Đài Loan với chiều cao 508.2m. Nó giữ kỷ lục tòa nhà cao nhất thế giới đến khi tháp Burj Khalifa được xây năm 2010. Toà nhà được khai trương với màn trình diễn pháo hoa đầu năm 2004, và được tham quan bởi rất nhiều người. Người ta nói rằng Taipei 101 được thiết kế theo phong cách hậu hiện đại, kết hợp thẩm mỹ Á Đông với vật liệu hiện đại. 

2004 – Sự phá dỡ tòa nhà Tricorn Center

Trung tâm Tricorn Center, được xây năm 1964, được xem là quá xấu và bị phá huỷ. Trong khi những khán giả yêu thích và cho rằng đó là một ví dụ cho chủ nghĩa Thô mộc. Nó được bầu chọn là tòa nhà xấu nhất nước Anh năm 2001. Công trình được miêu tả lại vào thời điểm đó bởi thái tử Charles “như cục u bướu rớt ra từ một con voi”.

2004 – Khai trương toà nhà số 30 đường Mary Axe

30 st Mary Axe, được biết đến rộng rãi với tên Gherkin, là toà nhà trung tâm thương mại trong khu phố tài chính. Tòa nhà cao 180m được xem là ví dụ của phong cách Tân vị lai và được xem là toà nhà cao tầng sinh thái đầu tiên của London. Được thiết kế bởi Foster + Partners và khai trương năm 2004, được xem là cột mốc mới của thành phố. Tòa nhà, được nhắc đến nhiều trong văn hoá đại chúng, đã trở thành biểu tượng quốc tế và thắng giải Emposis Skyscraper award chỉ một năm sau khi hoàn tất.

2005 – Phá huỷ ngôi nhà Xanadu cuối cùng

Những ngôi nhà của Xanadu ở Kissimmee (Florida), Wisconsin Dells (Wisconsin) và Gatlinburg (Tennessee) là những căn nhà thử nghiệm được xây vào thập niên 1980. Với hình ảnh hướng tới tương lai và những trải nghiệm mới mẻ thời đó, nó trở nên rất nổi tiếng trong những năm 80, với trung bình một ngàn người đến tham quan một ngày. Dù sao đi nữa, những ngôi nhà của Xanadu, trở thành lỗi thời những năm 90 do sự phát triển công nghệ và kỹ thuật xây dựng, bắt đầu bị bỏ bê và phá huỷ từng cái một. Cái cuối cùng bị phá huỷ năm 2005.

2005 – Khai trương Casa da Musica

Casa da Musica là sảnh hòa nhạc đầu tiên của Bồ Đào Nha chỉ được xây dành riêng cho âm nhạc. Khai trương tháng 4 năm 2005, được thiết kế bởi Rem Koolhaas-OMA. Toà nhà là một khối đa diện gồm 9 tầng cao bất đối xứng và cắt bởi cửa sổ băng đô nhấp nhô hay phẳng kéo dài. Nicola Ouroussoff, một nhà đưa tin cho tờ New York Times, diễn tả nó như toà nhà hấp dẫn nhất mà Koolhaas đã từng thiết kế.

2006 – Sự hoàn tất của nhà thờ Saint-Pierre 

Được thiết kế như một nhà thờ trong khu vực Firminy của Pháp, toà nhà bắt đầu xây dựng từ năm 1973 và kết thúc trong thế kỷ 21. Nó được thiết kế bởi Le Corbusier nhưng công trình hoàn thành 41 năm sau cái chết của ông. Nhà thờ Saint Pierre được hoàn tất bởi sinh viên của ông, kiến trúc sư người Pháp José Oubrerie. Toà nhà được xem là tác phẩm lớn cuối cùng của ông. Nó được sử dụng với rất nhiều chức năng như trường trung học và khu lưu trú. Ngày nay, nó đón người tham dự như một trung tâm văn hoá.

2007 – Khai trương toà nhà số Bắc Kinh

Toà nhà số Bắc Kinh là công trình được sử dụng làm trung tâm dữ liệu khi diễn ra Thế vận hội mùa hè 2008. Kiến trúc sư Pei Zhu rất quan tâm đến sự kết nối giữa thiết kế Trung Hoa truyền thống và công nghệ số. Sử dụng các vật liệu mới lần đầu tiên ở Trung Quốc, ông tạo ra một toà nhà bền vững với những chi tiết giống với mạch điện khi nhìn từ hai bên và một hàng mã vạch khi nhìn từ hai mặt còn lại. Toà nhà trở thành một trong những biểu tượng của thành phố.

2008 – Khai trương sân vận động Quốc gia Bắc Kinh

Với thế vận hội mùa hè 2008, rất nhiều công trình nổi tiếng được xây dựng ở Bắc Kinh. Sân vận động quốc gia với sức chứa 80000 người, được biết đến với tên gọi sân vận động tổ chim. Được thiết kế để sử dụng qua mùa hè thế vận hội và thế vận hội cho người khuyết tật, sân vận động được sử dụng vào mùa đông năm 2022. Được thiết kế bởi Herzog và De Meuron, dự án khai mạc vào tháng 6 – 2008.

2008 – Festival kiến trúc thế giới lần đầu tiên

Festival kiến trúc thế giới là sự kiện thường niên và được xem là quan trọng trong ngành công nghiệp kiến trúc. Festival đầu tiên được tổ chức ở Barcelona năm 2008 và lần lượt diễn ra trong những đất nước khác nhau mỗi năm. Năm 2008, công trình được công nhận là “tòa nhà của năm” được trao cho đại học Bocconi ở Ý. Nhà hát Opera ở Osla cũng đoạt giải dự án văn hoá của năm.

2009 – Mở cửa Prada Transformer

Prada Transformer là một công trình tạm thời được thiết kế cho show thời trang của Prada năm 2008. Trong kết cấu này, được tạo ra từ các mặt đa giác, mỗi mặt quay về một hướng nơi khối vật thể được trưng bày. Nó tạo cho người xem một trải nghiệm đặc biệt về không gian.. Prada Transformer thu hút sự chú ý với hình dáng kì lạ và nội thất bên trong. Nó được thiết kế bởi Rem Koolhaas và được xem là công trình được biết đến nhiều nhất của ông cho đến thời điểm này.

2010 – Khai trương tòa nhà Burj Khalifa

Là một trong những tòa nhà nổi tiếng nhất thế kỷ 21, Burj Khalifa được hoàn tất vào năm 2009 và được khai trương năm 2010 và giữ kỷ lục toà nhà cao nhất thế giới với chiều cao 828m. Công trình đã trở thành một biểu tượng trên thế giới và thu hút hàng triệu người đến tham quan mỗi năm. Ngoài việc là toà nhà cao nhất thế giới, tòa nhà còn giữ kỷ lục nhà hàng cao nhất và thang máy với độ cao dài nhất. 

2011 – Hoàn thành Metropol Parasol

Metropol Parasol, được biết với cái tên Las Setas (những cây nấm), được thiết kế bởi Jurgen Mayer và hoàn tất năm 2011 ở Seville ở Tây Ban Nha. Người ta nói rằng toà nhà tốn gần 100 triệu euro khi hoàn thiện, gây nên nhiều tranh cãi. Kết cấu mang tính biểu tượng bằng gỗ này, với kích thước 160x70m và cao 26m, được xem là kết cấu gỗ lớn nhất trên thế giới. 

2012 – Khai trương và hoả hoạn tòa nhà Heydar Aliyev 

Trung tâm Heydar Aliyev là biểu tượng của Baku và cũng là của kiến trúc thế kỷ 21. Công trình được thiết kế bởi Zaha Hadid và cũng là một trong những tác phẩm được biết đến nhiều nhất của Hadid. Sau 5 năm xây dựng, toà nhà được khai trương năm 2012. Tuy nhiên, nó bị đóng cửa trong một năm hơn do hoả hoạn xảy ra không lâu sau đó. Sau công cuộc bảo tồn, nó đã được lên phim truyền hình dài tập, bưu thiếp, Google Doodle và được cả thế giới công nhận như một biểu tượng của kiến trúc thế kỷ 21. 

2012 – Oscar Niemeyer qua đời

Sinh ra ở Brazil năm 1907, Oscar Niemeyer là một những kiến trúc sư có nhiều ảnh hưởng nhất đến kiến trúc hiện đại. Những công trình của ông mang đặc trưng bởi đường cong và hình hữu cơ, điều minh chứng cho lòng tin và tình yêu của ông đối với thiên nhiên. Niemeyer được giao trách nhiệm thiết kế nhiều tòa nhà biểu tượng của Brazil, bao gồm những toà nhà chính phủ ở Brasilia, thủ đô của đất nước. 

2013 – Khai trương thánh đường Cardboard

Thánh đường Cardboard được xây tạm thời là sự thay thế của nhà thờ Christchurch, bị phá huỷ năm 2011 bởi động đất. Shigeru Ban được biết đến bởi những tiếp cận của ông với kiến trúc sau các thảm hoạ. Một trong những cách mà ông sử dụng nhiều nhất là những tác phẩm nghệ thuật bằng giấy carton. Công trình này khác với những cái khác là khả năng sử dụng lâu dài của nó. Dù lúc đầu chỉ để đáp ứng nhu cầu tạm thời sau hiểm họa, nhưng thánh đường tiếp tục tồn tại lâu dài. 

2014 – Khánh thành Bảo tàng Biomuseo

Biomuseo là bảo tàng được xây dựng dành cho văn hoá và thiên nhiên của Panama. Được thiết kế bởi Frank Gehry, bảo tàng khánh thành năm 2014. Đây là dự án đầu tiên của Gehry ở châu Mỹ La tinh. Tòa nhà, thu hút thị giác bởi diện mạo đầy màu sắc và thú vị, đồng thời tạo ra những trải nghiệm khác nhau và thoải mái trong giao tiếp xã hội. Bảo tàng về văn hóa và lịch sử thiên nhiên có ý tưởng kích thích du khách suy ngẫm và nhìn thấy tác động của họ lên môi trường tự nhiên. 

2015 – Khánh thành tòa nhà Thượng Hải 

Tòa nhà Thượng Hải, được thiết kế bởi Gensler architecture, khánh thành năm 2015. Với chiều cao 632m, nó là toà nhà cao nhất của Trung Hoa và cao thứ hai thế giới. Công trình tạo bởi các khối trụ chồng lên nhau, tổng cộng 128 tầng và tất cả được bao bọc bởi một lớp kính bên trong. Lớp kính bên ngoài xoắn lại khi lên cao. 9 khu vực được bố trí để làm không gian công cộng. Trong mỗi khu vực có giếng trời với vườn, cafe, nhà hàng và không gian bán lẻ, cùng với đó là góc nhìn 360 độ toàn thành phố.

2016 – Zaha Hadid qua đời

Nữ kiến trúc sư người Anh gốc Iraq Zaha Hadid sinh năm 1950, qua đời năm 2016. Zaha Hadid là một trong những biểu tượng có tầm ảnh hưởng đối với kiến trúc đương đại. Những tác phẩm của bà đặc trưng bởi hình dáng hữu cơ, những đường nét mềm mại, và cách dùng vật liệu và công nghệ sáng tạo. Hadid đã thiết kế rất nhiều công trình nổi tiếng thế giới, như là thuỷ cung Longdong. Trung tâm Heydar Aliyev ở Azerbaijan, nhà hát Quảng Châu… Đây là danh sách 10 công trình đáng chú ý nhất của bà:  (https://parametric-architecture.com/10-noteworthy-works-of-zaha-hadid-zha/)

2017 – Khai trương Elbphilharmonie

Elbphilharmonie là một trong những phòng hoà nhạc lớn nhất thế giới, một trong những biểu tượng đặc trưng của thành phố Hamburg. Được thiết kế bởi Herzog & de Meuron Office, toà nhà được khai trương năm 2017 và là một trong những công trình được biết nhiều đến của Herzog & de Meuron.Toà nhà có chi phí gần 870 triệu euro, đã từng là đề tài bàn luận của nhiều người. Chính các kiến trúc sư cũng phải thốt lên: “Bạn không thể thắng giải một cuộc thi thiết kế với một phương án như thế này. Và có lẽ chúng tôi là những người vô cùng may mắn”.

2018 – Khánh thành V&A Dundee

V&A Dundee là bảo tàng thiết kế đầu tiên ở Scotland. Được thiết kế bởi Kengo Kuma và khai trương năm 2018. Trong khi Kengo Kuma được biết đến bởi kết cấu gỗ ghép lại một cách tài tình và chi tiết, thiết kế này lại khác biệt bởi lớp vỏ bê-tông. Công trình được thiết kế với 2429 tấm bê tông và tạo thành một vẻ ngoài đặc trưng. V&A Dundee cũng là công trình đầu tiên của Kengo Kuma ở Vương quốc Anh. 

2019 – Đám cháy ở Nhà thờ Đức Bà Paris

Vào tháng 4 năm 2019, một đám cháy bốc lên từ nhà thờ Notre Dame mà mọi người nhìn với sự buồn bã thương tiếc. Đám cháy tàn bạo mang đi tất cả những giá trị lịch sử, mái gỗ đã bị phá huỷ. Do đám cháy, toà nhà không thể đón khách đến giáng sinh năm 2019, đây là năm đầu tiên xảy ra kể từ năm 1803. Dự án bảo tồn nhà thờ dự định hoàn thành năm 2024.

2020 – Hoàn thành quả cầu Niemeyer

Quả cầu Niemeyer được xem là một trong những công trình cuối cùng được Oscar Niemeyer thiết kế. Việc xây dựng được hoàn tất và khai trương năm 2020. Quả cầu nhận được nhiều sự chú ý của những người xung quanh. Quả cầu đầy cảm xúc này, đặt ở trong góc nhà máy gạch ở Leipzig, đã trở thành biểu tượng của thành phố. Hiện nay, nó vận hành như một nhà hàng công cộng kết nối với nhà máy cũ. 

2021 – Khai trương Little Island ở Pier 55

Đảo nhân tạo ở sông Hudson được thiết kế bởi Heatherwick Studio, Chiếc đảo nhỏ, là một công viên có không gian sử dụng với những cao độ khác nhau, tạo ra những góc nhìn hấp dẫn lên thành phố. Nó trở thành một không gian thở của thành phố ồn ào, náo nhiệt, một không gian xanh và nhiều cơ hội trải nghiệm. 

2022 – Khai trương trung tâm biểu diễn Taipei

Trung tâm biểu diễn nghệ thuật Taipei được thiết kế từ ảnh hưởng của trò ghép hình truyền thống Trung Quốc và được xem như ba khán phòng riêng biệt đặt trên một khối vuông trung tâm. Mặc dù được xây dựng năm 2012, nó được hoàn tất và khai trương tháng 1 năm 2022. Với hình dáng kỳ lạ của tòa nhà, nó là một trong những địa điểm thu hút tham quan của thành phố. 

2022 – Sự phá huỷ toà nhà Nakagin Capsule

Toà nhà Nakagin Capsule, nằm ở Tokyo, là ví dụ tiêu biểu của kiến trúc Nhật sau chiến tranh, được tạo hình từ những module căn hộ nhỏ. Tuy nhiên, do môi trường tàn phá và không được bảo trì, quyết định tháo dỡ đã được thực hiện năm 2022, làm dấy lên sự bàn luận về vấn đề bảo tồn kiến trúc hiện đại. Trong khi một vài người nhìn sự phá huỷ như điều cần thiết, số khác lại  than phiền về sự mất mát quan trọng của một mảnh ghép lịch sử. 

Bài viết: Lan Anh | Nguồn: Parametric Architecture

XEM THÊM: 

• 11 dự án kiến trúc nổi bật của cố KTS Arata Isozaki
• #KienvietLookback: Những sự kiện kiến trúc nổi bật năm 2022
• 10 thành tựu kiến trúc nổi bật ngược dòng lịch sử
• TS. KTS Phan Đăng Sơn: Hội kiến trúc sư Việt Nam đã trải qua ¾ thế kỷ thật hào hùng và xán lạn
• “Tuần lễ Kiến trúc Việt Nam” nhân dịp kỷ niệm Ngày kiến trúc Việt Nam 27/4/2023 và 75 năm Ngày thành lập Hội kiến trúc sư Việt Nam