Ở xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, việc nuôi tằm để thu hoạch kén từ lâu đã là một phần của di sản văn hóa địa phương, tuy nhiên, nghề này đang dần suy giảm. Với sự phát triển của ngành công nghiệp vải vóc, ngành sản xuất tơ tằm đối mặt với nhiều thách thức. Đáp lại tình hình này, vào năm 2020, UBND huyện Nam Đàn đã triển khai một kế hoạch nhằm tái sinh làng nghề truyền thống này thông qua việc canh tác dâu và nuôi tằm tại Khánh Sơn. Hợp tác xã nông nghiệp dâu tằm Đồng Tiến đã được thành lập và nhanh chóng trở thành cơ sở đi đầu trong việc áp dụng mô hình nuôi tằm quy mô công nghiệp.
Chăm sóc tằm trong phòng điều hoà
HTX nông nghiệp dâu tằm Đồng Tiến dưới sự lãnh đạo của ông Ngô Duy Khánh đã đầu tư vào việc hiện đại hóa cơ sở vật chất với việc thiết kế và xây dựng các chuồng trại ươm tằm theo tiêu chuẩn mới. Thay vì áp dụng phương pháp nuôi tằm truyền thống, tằm ở đây được chăm sóc trong môi trường kiểm soát nhiệt độ với phòng điều hòa, loại bỏ hoàn toàn việc sử dụng nong trước đây.
Thay vì áp dụng phương pháp nuôi tằm truyền thống, tằm ở đây được chăm sóc trong môi trường kiểm soát nhiệt độ với phòng điều hòa
Ông Ngô Duy Khánh phản ánh, điều kiện thời tiết ở Nghệ An có nhiều biến động đột ngột từ nắng gắt đến mưa bất chợt, điều này làm tăng nguy cơ tằm mắc bệnh nếu nuôi theo phương pháp truyền thống, ảnh hưởng tiêu cực đến sản lượng kén.
Ông Khánh giải thích rằng, “Khi nuôi tằm theo cách thức cũ, một chu kỳ nuôi kéo dài từ 20 đến 22 ngày, nhưng việc áp dụng phòng điều hòa giảm xuống chỉ còn 19 ngày. Cách làm này không chỉ giúp tằm tránh được các bệnh tật mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho chúng phát triển khỏe mạnh, từ đó sinh trưởng và sản xuất kén tơ có chất lượng cao.”
Về vấn đề nguồn thức ăn, do cây dâu địa phương ngày càng yếu và kém phát triển, HTX đã quyết định chuyển sang sử dụng giống cây dâu được cung cấp bởi Viện Tơ tằm Trung ương. Kết quả từ việc trồng thử nghiệm cho thấy rằng, giống cây dâu mới này không chỉ thích nghi tốt với điều kiện đất đai mà còn có lá lớn hơn, góp phần nâng cao năng suất so với giống dâu truyền thống.
Cây dâu khi được trồng có thể tồn tại từ 15 đến 20 năm. Chỉ cần thực hiện việc cắt tỉa theo định kỳ hàng năm, cây sẽ đâm chồi non và mọc lá mới tốt hơn.
Quá trình canh tác dâu tằm được áp dụng theo phương pháp sản xuất sạch, vì tằm rất nhạy cảm và cần sự chăm sóc cẩn thận. Lá dâu cần được thu hoạch sau khi sương đã bay hơi và phải tránh làm ướt lá. Các lá sau đó sẽ được cắt nhỏ để phục vụ làm thức ăn cho tằm.
Quá trình canh tác dâu tằm được áp dụng theo phương pháp sản xuất sạch
Bên cạnh việc trồng dâu, HTX cũng chọn nuôi giống tằm trắng nhập khẩu từ Trung Quốc để phát triển quy mô lớn. Loại tằm này được đánh giá là thích nghi tốt với điều kiện thời tiết khắc nghiệt của Nghệ An và sản xuất ra tơ có chất lượng cao.
Tằm trải qua chu kỳ phát triển 5 giai đoạn, mỗi giai đoạn kéo dài từ 3 đến 4 ngày và sau mỗi lần lột xác, tằm sẽ phát triển thêm một "tuổi". Trứng tằm sau khi nở sẽ được chuyển đến một khu vực nuôi cách biệt, nơi có những yêu cầu môi trường nghiêm ngặt. Thức ăn ở giai đoạn này cần được chuẩn bị cẩn thận, cắt thành sợi và giữ cho luôn tươi mới.
Bắt đầu từ tuổi thứ hai, tằm bắt đầu tiêu thụ một lượng lớn lá dâu. Trong thời kỳ này, việc cung cấp thức ăn cho tằm cần được thực hiện liên tục. Khi tằm hoàn thành 5 chu kỳ lột xác và đạt đến tuổi thứ năm, chúng đã nạp đủ dưỡng chất cần thiết và sẽ ngừng ăn.
Con tằm sẽ được đặt vào những "né" làm từ gỗ để chúng có thể tự tạo tổ. Mỗi con tằm sẽ lựa chọn một khoang riêng biệt để bắt đầu quá trình tiết tơ và hình thành kén.
Đối với tằm non, nhiệt độ lý tưởng cho sự phát triển nằm trong khoảng 23 đến 26 độ C, trong khi đó tằm già phù hợp với nhiệt độ từ 25 đến 30 độ C. Nếu nhiệt độ không được duy trì ở mức chuẩn, sự phát triển của tằm có thể bị ảnh hưởng, tăng nguy cơ mắc bệnh và làm giảm sản lượng kén.
Đối với tằm non, nhiệt độ lý tưởng cho sự phát triển nằm trong khoảng 23 đến 26 độ C, trong khi đó tằm già phù hợp với nhiệt độ từ 25 đến 30 độ C
Đổi đời nhờ giữ gìn nghề truyền thống
Không chỉ thu được kén là sản phẩm chính từ việc nuôi tằm, mà còn có thể thu hoạch những sản phẩm phụ quý giá như nhộng tằm và phân tằm. Nhộng tằm được phân phối làm thực phẩm tới các chợ sỉ và nhà hàng địa phương, nổi tiếng với giá trị dinh dưỡng cao của nó.
Hợp tác xã (HTX) hàng tháng bán ra hơn một tấn kén tới các nhà máy chế biến tơ và vải tại Lâm Đồng, Nam Định, Yên Bái với giá 180,000 đồng mỗi kilogram. Nhộng tằm, khi bán ra thị trường làm thực phẩm, có giá dao động từ 100,000 đến 120,000 đồng mỗi kilogram. Mỗi năm, HTX thu về lợi nhuận trên 500 triệu đồng từ những hoạt động kinh doanh này.
Hợp tác xã (HTX) hiện cung cấp công ăn việc làm ổn định cho 8 người lao động, với mức thu nhập hàng tháng từ 4,5 đến 8 triệu đồng mỗi người, góp phần nâng cao đời sống cho cư dân nông thôn.
HTX cũng đang tiến hành thử nghiệm quy trình ươm tơ, nhằm xây dựng một hệ thống sản xuất từ con tằm đến sợi tơ, và cuối cùng là sản phẩm vải, nhằm mục tiêu tối ưu hóa giá trị kinh tế. Kế hoạch phát triển tiếp theo bao gồm việc đưa vào nuôi giống tằm mới - tằm ré (còn gọi là tằm vàng).