Tháng 12/2020, một thanh niên 18 tuổi lái chiếc Jeep Gladitor 2020 gây tai nạn, gây ra cái chết thương tâm cho Eva Barcza, ngay gần nhà ở ngoại ô New Jersey. Barcza đang đi dạo giống như nhiều người Mỹ khác trong đại dịch Covid-19. Người chồng 60 tuổi tìm thấy xác của bà nằm trên lối đi qua đường, bị gãy xương và đa chấn thương nghiêm trọng. Dù được đưa đi cấp cứu, Barcza đã tử vong trong bệnh viện. Barcza là một giáo viên, một bà ngoại và người mê làm vườn.
Bán tải cỡ lớn Chevrolet Silverado HD 2021. Ảnh: Chevrolet
Tài xế xe Jeep khai nhận với cảnh sát rằng anh ta không nhìn thấy Barcza trên lối đi dành cho người đi bộ qua đường và sau khi điều tra, người lái xe không bị bắt hay buộc tội gì.
Sau vụ tai nạn, Mary Barcza, con gái của Eva Barcza làm việc với nhóm Đường phố an toàn cho gia đình FSS (Families for Safe Streets), nhóm yêu cầu Cơ quan lập pháp New York giảm giới hạn tốc độ tối đa trong các khu đô thị và yêu cầu cảnh báo với các phương tiện lớn tại các showroom bán hàng. "Tôi thực sự tin rằng mẹ tôi sẽ có cơ hội sống cao hơn nếu bà không bị một chiếc xe to như vậy đâm vào", Mary nói.
Điểm mù
Theo khảo sát của Consumer Reports (CR), đo tầm nhìn của 15 mẫu xe mới, bao gồm cả xe bán tải cỡ lớn và hạng nặng. Do chiều cao và nắp ca-pô xe dài, CR nhận thấy một số mẫu xe bán tải có điểm mù phía trước lớn hơn 3,3 m so với một chiếc sedan và dài hơn 2,1 m so với SUV phổ biến.
Jennifer Stockburger, giám đốc Trung tâm kiểm tra ôtô của CR cho biết, khi người lái điều khiển xe va vào một người nào đó trong vùng điểm mù phía trước khi đang di chuyển trên đường hoặc bãi đỗ, đó gọi là va chạm trước. Cô giải thích thêm, trẻ nhỏ dễ bị va chạm trước nhất.
Theo nhóm vận động KidsAndCars.org, có hơn 931 trường hợp tử vong từ năm 1990-2019, hầu hết các nạn nhân có độ tuổi từ 12-23 tháng tuổi. Hơn 80% những trường hợp tử vong đó liên quan đến xe bán tải, xe van và SUV. Ví dụ như hình dưới, điểm mù phía trước của xe Ram 1500 2020.
Điềm mù phía trước (out of view) của xe Ram 1500 đời 2020. Ảnh: CR
Các số đo của CR cho thấy, độ cao nắp ca-pô của chiếc Gladiator tới 1.156 mm và Jeep tiếp thị như một phương tiện có thể chinh phục mọi cung đường và là một phần của hiện tượng văn hóa đòi hỏi các phương tiện sử dụng hàng ngày trở nên lớn hơn, theo báo cáo.
Xe bán tải hiện đại - có thể có nắp ca-pô cao, điểm mù lớn và thiết kế body-on-frame (khung gầm rời) cứng và trọng lượng thường trên 1.800 kg - đặc biệt nguy hiểm khi va chạm với người đi bộ và các phương tiện nhỏ, nhẹ hơn.
Phân tích dữ liệu ngành của CR, chiều cao của nắp ca-pô trên xe bán tải tăng trung bình ít nhất 11% kể từ năm 2000 và xe bán tải mới nặng hơn trung bình tăng 24% từ năm 2000-2018. Trên một số xe bán tải hạng nặng, như Ford F-250, cạnh phía trước của nắp ca-pô là 1.397 mm, cao như nóc xe của một số dòng sedan.
Tầm nhìn của người lái kém hơn, điểm mù có thể che khuất người đi bộ hoặc xe nhỏ hơn ngay trước mặt, theo CR. William Wallace, giám đốc an toàn CR, những xu hướng trên đáng báo động, các nhà sản xuất xe hơi phải đặt sự an toàn lên hàng đầu cho người ngồi trong và ngoài xe.
Hơn 42.000 người đã thiệt mạng và 4,8 người bị thương nặng trên các tuyến đường tại Mỹ vào năm 2020, tăng 8% so với năm 2019, mặc dù số km giảm. Theo Hiệp hội an toàn đường cao tốc HSA, số người đi bộ tử vong tăng 46% trong 10 năm qua và số người chết phản ánh sự bất bình đẳng trong xã hội. Những người thu nhập thấp dễ bị tai nạn hơn; người cao tuổi và người khuyết tật nguy cơ tử vong cao hơn khi bị xe đâm.
Nguyên nhân dẫn đến số người chết tăng rất phức tạp, với nhiều biến số, bao gồm cả người lái mất tập trung. Nhưng nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, kích thước ngày càng tăng của xe bán tải góp phần gây tai nạn chết người, đặc biệt là khi đâm vào người đi bộ, đi xe đạp hoặc xe nhỏ hơn.
Thiếu công nghệ
Bất chấp điểm mù lớn và khoảng cách phanh dài hơn, xe bán tải ít có khả năng trang bị các tính năng an toàn tiêu chuẩn như phanh khẩn cấp tự động AEB (Automatic Emergency Braking) với tính năng phát hiện người đi bộ, cảnh báo điểm mù BSW (Blind Spot Warning). AEB giúp tự động phanh để giảm bớt hoặc tranh va chạm và BSW cảnh báo lái xe về các phương tiện trong điểm mù. Một số mẫu bán tải như Chevrolet Colorado, GMC Canyon không trang bị những tính năng này.
Bán tải Jeep Gladiator. Ảnh: Jeep
Bất chấp những rủi ro, CR nhận thấy xe bán tải trang bị ít tính năng an toàn tiêu chuẩn hơn so với sedan và SUV. Ví dụ như phanh khẩn cấp tự động AEB với tính năng phát hiện người đi bộ được chứng minh có thể ngăn ngừa va chạm, nhưng chỉ Ford, Honda, Nissan, hay Toyota mới trang bị như tiêu chuẩn trên các dòng xe bán tải của mình. General Motors và Stellantis (sáp nhập Fiat Chrysler và PSA, công ty mẹ của Ram) cho CR biết, tính năng AEB sẽ trang bị tiêu chuẩn từ năm 2022 theo cam kết với Cơ quan an toàn giao thông Mỹ NHTSA và Viện bảo hiểm an toàn đường cao tốc IIHS. Trong đó, CR xác nhận tham gia giám sát việc thực hiện cam kết này từ 2016.
"Tại sao doanh số xe bán tải tăng trưởng mạnh trong thời gian qua?", CR đặt câu hỏi với các nhà sản xuất Ford, GM, Stellantis. Phát ngôn viên của Stellantis từ chối bình luận. Người phát ngôn của Ford cho biết hãng xe đã "sử dụng các đường nét mềm mại hơn" vì "khách hàng thích ngoại hình đó". Đại diện GM cho hay, người mua muốn khoảng sáng gầm cao hơn để chạy địa hình, khả năng kéo nặng hơn và nhiều không gian chở hàng hơn". Những thay đổi đó làm tăng thêm trọng lượng và kích thước. GM và Ford giải thích thêm, xe bán tải cỡ lớn cần lưới tản nhiệt lớn hơn để làm mát động cơ khi kéo rơ-moóc.
"Kích thước của xe ngày càng tăng và thiết kế thay đổi của xe bán tải cỡ lớn trong hai thập kỷ qua có thể là nguyên nhân dẫn đến các vụ va chạm chết người".
Thị trường muốn kích thước xe bản tải lớn hơn
Bán tải cỡ lớn tại thị trường Mỹ được ưa chuộng, bằng chứng là ba hãng xe luôn dẫn đầu danh sách xe bán chạy hàng tháng như Ford F-150, Chevrolet Silverado, Ram. Cứ 5 xe bán ra thì có một xe bán tải. Trong phân khúc, xe bán tải cỡ lớn còn trở nên phổ biến hơn các mẫu xe nhỏ gọn hoặc hạng trung. Những mẫu bán tải cỡ lớn chiếm 79% thị trường, tăng 12% so với năm 2000, như những F-150, Silverado, Ram 1500, Toyota Tundra và Nissan Titan.
Những người ủng hộ sự an toàn nói rằng các nhà thiết kế xe bán tải có thể hạ thấp độ cao của đầu xe hoặc giảm trọng lượng, nhưng các nhà sản xuất xe hơi thì làm điều ngược lại. Các chuyên gia trong ngành cho rằng việc cung cấp những xe bán tải lớn hơn với phần đầu xe ấn tượng là một yếu tố thành công trong chiến lược bán hàng.
Mẫu Toyota Tundra Trail Edition 2021. Ảnh: Toyota
Tyson Jominy, phó chủ tịch phụ trách dữ liệu và phân tích của J.D. Power cho biết: "Xe bán tải có thể ít cứng cáp hơn, nhưng người mua lại không muốn chiếc xe của mình trông mềm mại". Ông ước tính, các hãng xe hơi kiếm nhiều tiền hơn từ 4-5 lần cho mỗi chiếc bán tải so với một chiếc sedan, một phần là do việc sản xuất xe bán tải đơn giản hơn và người mua sẽ phải trả nhiều hơn.
Angie Schmitt, người sáng lập 3MPH Planning and Consulting, một công ty nghiên cứu về an toàn cho người đi bộ cho biết, các hãng xe đang bán một phong cách sống. Cô ấy chỉ vào những quảng cáo bán xe bán tải tại các công trường xây dựng, kéo những chiếc rơ-moóc lớn và chạy trên những cồn cát. Họ không che giấu sự thật rằng đang tiếp thị những chiếc xe bán tải như một người đàn ông thực sự nam tính và thể hiện sự nam tính, mạnh mẽ, Schmitt nói. "Đó là phần quan trọng của quảng cáo".
Những chiếc bán tải cỡ lớn trang bị tiện nghi, giá từ 60.000 USD cũng có thể là biểu tượng của địa vị. Bernard Swiecki, giám đốc Trung tâm nghiên cứu ôtô chia sẻ: "những chiếc bán tải không phải là sự lựa chọn cho những người mua ôtô bình thường ở Mỹ". Ông ước tính rằng, thu nhập của hộ gia đình trung bình của người mua xe bán tải điển hình cao hơn 60.000 USD một năm, so với thu nhập trung bình của một hộ gia đình Mỹ.
Không những thế, Chính phủ còn đưa ra các giải pháp khuyến khích mua xe bán tải lớn hơn. Họ không phải chịu thuế tiêu thụ nhiên liệu, xe bán tải hạng nặng được coi là nới lỏng các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu hơn xe con và xe bán tải nhỏ, và các chủ doanh nghiệp nhỏ được giảm thuế nhiều hơn khi mua một chiếc bán tải hạng nặng - ngay cả khi công việc không liên quan. Dave Cooke, nhà phân tích xe cấp cao tại Liên minh các nhà khoa học cho biết: "không thiếu kế toán chỉ ra lỗ hổng này".
Kích thước xe có thể làm chết người
Trong các vụ tai nạn với người đi bộ, phần đầu và cản trước của xe bán tải cỡ lớn có nhiều khả năng gây ra thương tích nghiêm trọng hơn, Becky Mueller, kỹ sư nghiên cứu tại IIHS cho biết. Những người nhỏ con có nguy cơ bị thương ở đầu cao hơn và còn có thể bị xe chèn qua người.
CR chỉ ra các loại xe kích thước lớn khó khăn hơn trong việc tránh va chạm. Jake Fisher, giám đốc trung tâm thử nghiệm xe hơi ở CR cho biết: Xe bán tải và các loại xe cỡ lớn khác thường kém hơn trong các bài kiểm tra xử lý khẩn cấp và phanh. Khi xe bán tải cỡ lớn và xe con va chạm thì người điều khiển xe con có nguy cơ tử vong cao hơn gấp 1,59 lần so với các vụ va chạm thông thường, theo IIHS. Để so sánh, những chiếc SUV đời mới không còn gây tai nạn chết người như những chiếc bán tải cỡ lớn trong các vụ va chạm với xe con. Bởi vì chiếc SUV nhẹ hơn, trang bị nhiều công nghệ an toàn hơn, trong khi những chiếc bán tải cỡ lớn ngày càng nặng và kích thước lớn hơn.
Ram 1500 TRX 2021 bản Launch Edition. Ảnh: Dodge
Xe bán tải đời mới có trọng lượng khoảng 1.800 kg gây nguy hiểm tương tự như một chiếc SUV cho người ngồi trên xe nhỏ hơn. Nhưng một mẫu xe bán tải cỡ lớn với hệ dẫn động 4 bánh có thể nặng 2.300 kg và xe bán tải hạng trung như Jeep Gladiator và Ford Ranger, có thể vượt quá 2.000 kg.
Xe bán tải cỡ lớn cũng phản ánh bất bình đẳng trong giao thông, có thể khiến một số người gặp rủi ro lớn hơn. Những người mua ôtô nhỏ hơn, ít được bảo vệ hơn khi va chạm với xe bán tải cỡ lớn. Hầu hết, người mua xe bán tải đều là nam giới, một nghiên cứu của IIHS cho thấy phụ nữ dễ bị tổn thương hơn trong một vụ va chạm với xe bán tải.
An toàn
Tiến độ cải tiến trang bị an toàn bị chậm lại. Vào năm 2015, NHTSA đề xuất bổ sung một thành phần an toàn cho người đi bộ vào đánh giá xe mới trong chương trình công bố xếp hạng thử nghiệm va chạm cho các phương tiện mới. Mặc dù bị trì hoãn nhưng NHTSA sẽ công bố kế hoạch nâng cấp và cải tiến cho NCAP trong năm nay.
Ở một khía cạnh khác, các chuyên gia cho rằng các hãng xe khó có thể đi ngược lại nhu cầu của người tiêu dùng và giảm kích thước xe bán tải. Những người ủng hộ an toàn thì khuyến nghị, các hệ thống an toàn tiên tiến nên trang bị cho tất cả các mẫu xe. Schmitt nói, các bang và thành phố cũng nên giảm giới hạn tốc độ và cải thiện cơ sở hạ tầng dành cho người đi bộ và người đi xe đạp ở những khu vực có xe bán tải đi chung đường với người dân. Bà phản ánh: "nếu phương tiện của chúng ta ngày càng lớn và gây chết người nhiều hơn cho người đi bộ thì điều đó cũng đòi hỏi các nhà thiết kế đường phải làm tốt hơn nữa công việc bảo vệ chúng".
Minh Vũ (Theo Consumer Reports)