Yahya Sinwar, 61 tuổi, lãnh đạo nhóm Hamas ở Gaza và là "kiến trúc sư" chính của cuộc tấn công bất ngờ vào miền nam Israel hồi đầu tháng 10/2023, kế nhiệm Ismail Haniyeh làm người đứng đầu cơ quan chính trị của nhóm. Quyết định được Hamas thông báo ngày 6/8, một tuần sau khi thủ lĩnh chính trị Haniyeh bị ám sát khi ở Tehran tham dự lễ nhậm chức của tân Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian.
Sinwar trở thành người quyền lực nhất Hamas và là bộ mặt ngoại giao quốc tế của nhóm.
Thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar tại Dải Gaza hồi tháng 10/2022. Ảnh: AFP
"Việc chọn Sinwar cho vị trí lãnh đạo hàng đầu của Hamas, dù ông đang ở Gaza, là khởi đầu cho lập trường cứng rắn hơn của nhóm vũ trang, đặc biệt liên quan tới đàm phán ngừng bắn", Victor Tricaud, nhà phân tích tại công ty tư vấn Control Risks ở Anh, nói.
Trước khi bị ám sát, Haniyeh, người sống ở Qatar, được coi là bộ mặt ôn hòa hơn của Hamas và là trưởng đoàn đàm phán ngừng bắn.
Hiện chưa rõ Sinwar, người đứng đầu danh sách truy nã gắt gao của Israel, sẽ thực hiện nhiệm vụ ngoại giao thay Haniyeh như thế nào. Trong nhiều tháng đàm phán, Haniyeh đã đi lại giữa thủ đô các nước Arab để thực hiện nhiệm vụ ngoại giao, song giới quan sát cho biết Sinwar mới thực sự là người đưa ra quyết định cuối cùng về bất kỳ thỏa thuận nào. Giới quan sát nói Sinwar thường trì hoãn hoặc cắt đứt liên lạc trong các cuộc đàm phán, khiến nỗ lực rơi vào bế tắc.
"Sự khác biệt hiện tại là không có tiếng nói của Ismail Haniyeh để cân bằng quan điểm không khoan nhượng của Sinwar", Tricaud nói.
Sinwar sinh ra trong một trại tị nạn ở Gaza và có ít nhất 22 năm sống trong các nhà tù của Israel. Ông từng bị kết án chung thân năm 1989 vì chỉ đạo giết hai binh sĩ Israel và 4 người Palestine mà ông tin là phản bội. Năm 2011, ông được thả trong cuộc trao đổi tù nhân gây nhiều tranh cãi, trong đó Tel Aviv đổi 1.000 tù binh Palestine để lấy một lính Israel mà Hamas bắt cóc.
Sinwar sau đó cho biết trong các cuộc phỏng vấn rằng ông đã tận dụng thời gian trong tù để học tiếng Do Thái và tìm hiểu tâm lý, hành vi của những người Israel. Năm 2015, ông bị chính phủ Mỹ liệt vào danh sách khủng bố và tới năm 2017, Sinwar được bầu vào hàng ngũ lãnh đạo Hamas.
Trong nhiều năm qua, Sinwar đã giúp thành lập và xây dựng cánh quân sự của Hamas. Việc thay thế Haniyeh sẽ giúp Sinwar làm mờ thêm ranh giới giữa cánh chính trị và quân sự của nhóm Hamas, củng cố quyền lực tối cao, theo các nhà phân tích.
"Quyết định chọn Sinwar là phản ứng hợp lý và có thể dự đoán sau vụ ám sát Haniyeh. Sinwar là người thực dụng, thực tế và phù hợp", Jibril Rajoub, thành viên đảng Fatah đứng đầu Chính quyền Palestine ở Bờ Tây, nói.
Thành viên Hamas cầm ảnh thủ lĩnh chính trị Ismail Haniyeh trong cuộc biểu tình phản đối vụ ám sát ở Tyre, Lebanon ngày 31/7. Ảnh: AP
Khaled Meshal, người tiền nhiệm của Haniyeh, vốn được xem là nhiều tiềm năng trở lại vị trí thủ lĩnh chính trị. Tuy nhiên, mối quan hệ không tốt của ông với Iran, nhà tài trợ tài chính hàng đầu của Hamas, là một điểm trừ.
Với Sinwar, Hamas đã chọn "phương án quyết liệt tương đồng nhất với Iran", theo Ahmed Awad, người đứng đầu Trung tâm Nghiên cứu Tương lai tại Đại học Al-Quds ở Ramallah.
Tuy nhiên, Avi Melamed, nhà phân tích từng là quan chức tình báo Israel, lưu ý việc lựa chọn Sinwar cũng có thể sẽ làm "mất tính hợp pháp của Hamas trên sân khấu quốc tế".
"Việc tách biệt cánh quân sự và chính trị đã tạo điều kiện cho Hamas có thể đàm phán ngừng bắn và giải thoát con tin với Israel, đồng thời mở ra tương lai về nhà nước Palestine sau cuộc xung đột. Tuy nhiên, động thái mới sẽ thách thức chiến thuật đó", Melamed nói.
Sinwar đã dành phần lớn thời gian trong cuộc xung đột để ẩn náu dưới mạng lưới đường hầm phức tạp ở Gaza. Israel tuyên bố sẽ nhanh chóng "xóa sổ" tân thủ lĩnh Hamas.
Điều này sẽ khiến quyết định bổ nhiệm Sinwar trở nên rủi ro hơn với Hamas, theo Ghanem Nuseibeh, nhà phân tích chính trị và kinh tế Trung Đông kiêm chủ tịch tổ chức Người Hồi giáo chống chủ nghĩa bài Do Thái ở Anh. Nuseibeh mô tả Hamas "đang đánh cược với lãnh đạo vô hình".
"Tuy nhiên, mọi chuyện thậm chí còn tồi tệ hơn với Israel và những nhà trung gian hòa giải, khi họ phải đàm phán với những người cứng rắn nhất nhưng vô hình của Hamas", Nuseibeh nói.
Thùy Lâm (Theo Washington Post, CNBC)