Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 18/3 kêu gọi luận tội thẩm phán liên bang James Boasberg của Washington, sau khi ông này ra lệnh chặn các chuyến bay trục xuất chở người di cư Venezuela tới El Salvador, dấu hiệu về một cuộc chiến pháp lý đang nổ ra giữa Nhà Trắng và hệ thống tòa án Mỹ.
Căng thẳng bắt nguồn từ ba chuyến bay trục xuất do chính quyền Trump tổ chức vào chiều tối 15/3 nhằm đưa hơn 200 công dân Venezuela, được Mỹ mô tả là thành viên băng nhóm tội phạm Tren de Aragua, đến nhà tù siêu nhà tù CECOT của El Salvador.
Hoạt động trục xuất này gây tranh cãi từ đầu, vì chính quyền Trump đến nay chưa làm rõ danh tính và cáo buộc đối với những người bị chuyển đến El Salvador. Lệnh trục xuất cũng được ông Trump ký và cho thực thi trong bí mật, không thông báo rộng rãi cho các cơ quan liên quan, đặc biệt là tòa án.
Rạng sáng 15/3, thẩm phán Boasberg nhận khiếu nại từ hai liên đoàn luật sư nhân quyền về 5 trường hợp công dân Venezuela đang cư trú tại Mỹ bị nhận diện nhầm là tội phạm băng đảng và sắp bị trục xuất dựa trên Đạo luật Kẻ thù Bên ngoài có từ năm 1798 và thường chỉ được kích hoạt trong thời chiến.
Người nhập cư trái phép ở Mỹ, được mô tả là thành viên các băng nhóm tội phạm Nam Mỹ, bị trục xuất đến El Salvador và đưa vào siêu nhà tù CECOT ngày 16/3. Ảnh: AP
Đến chiều cùng ngày, Nhà Trắng tuyên bố kích hoạt đạo luật này để trục xuất người nhập cư bất hợp pháp. Tổng thống Trump lý giải rằng những thành viên Tren de Aragua, băng nhóm tội phạm xuất phát từ Venezuela, gây ra mối đe dọa an ninh quốc gia với Mỹ.
Boasberg, thẩm phán tòa án liên bang phụ trách khu vực thủ đô Washington, sau đó triệu tập các bên liên quan trình diện trước tòa để điều trần. Ông yêu cầu Drew Ensign, phó trợ lý Bộ trưởng Tư pháp Mỹ, giải thích rõ mọi kế hoạch trục xuất dự tính được tiến hành trong 24-48 giờ tiếp theo, nhưng luật sư này nói ông không nắm được thông tin và xin thêm thời gian để tìm hiểu.
Khi tòa tạm nghỉ 40 phút để Ensign rà soát thông tin, hai chuyến bay trục xuất mang số đuôi N278GX và N837VA liên tiếp cất cánh từ sân bay Harlingen ở bang Texas với lộ trình qua Mexico, quá cảnh tại Honduras trước khi đến El Salvador.
Thẩm phán Boasberg chỉ biết được điều này khi được nguyên đơn thông báo lúc tòa trở lại làm việc. Ông lập tức ra lệnh miệng, yêu cầu đình chỉ mọi chuyến bay trục xuất và buộc chúng quay đầu về sân bay nếu đã cất cánh.
Yêu cầu miệng của thẩm phán có hiệu lực trong vòng 14 ngày và văn bản chính thức được công bố khoảng 45 phút sau đó. Tuy nhiên, một chuyến bay khác với số đuôi N630VA, chở người Venezuela bị trục xuất, vẫn cất cánh từ sân bay Harlingen sau đó.
Ba máy bay lần lượt hạ cánh ở El Salvador trong đêm 15/3 và rạng sáng 16/3, không chấp hành lệnh quay đầu của thẩm phán Boasberg. "Chà, quá trễ rồi", Tổng thống El Salvador Nayib Bukele viết trên mạng xã hội về thông tin này, thêm rằng nhà tù CECOT đã tiếp nhận tổng cộng 238 thành viên băng nhóm Tren de Aragua và 23 thành viên nhóm tội phạm quốc tế MS-13 từ Mỹ.
Một ngày sau, thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt giải thích rằng hai chuyến bay đầu tiên đã đi vào không phận quốc tế khi thẩm phán Boasberg yêu cầu quay lại. Các luật sư Bộ Tư pháp thêm rằng chuyến bay thứ ba đến El Salvador chở nhóm người "bị bắt dựa trên cơ sở pháp lý khác", không liên quan những tranh cãi tại tòa và do đó lệnh cấm không có hiệu lực.
Theo tiết lộ từ hai quan chức cấp cao tại Nhà Trắng với Axios, đội ngũ cố vấn cho Tổng thống Trump nhận định thẩm phán Boasberg đã "lạm quyền" khi ra lệnh đình chỉ các chuyến bay trục xuất sang El Salvador.
Họ cho hay vào thời điểm ông Boasberg ra lệnh tại tòa, tức khoảng 18h51, hai máy bay đã rời không phận Mỹ và đang qua bán đảo Yucatan của Mexico. Đội luật sư cố vấn của Nhà Trắng cho rằng thẩm quyền của thẩm phán Boasberg còn mơ hồ đối với tình huống chuyến bay trục xuất đã đi vào không phận quốc tế. Việc chính phủ Mỹ không ra lệnh cho các máy bay trở về không đồng nghĩa họ chống lệnh tòa án.
Thẩm phán James Boasberg tại phòng xét xử của tòa án liên bang phụ trách khu vực thủ đô Washington vào năm 2012. Ảnh: AP
Một quan chức cấp cao trong Nhà Trắng tiết lộ ba chuyến bay trục xuất được chính Phó chánh văn phòng Stephen Miller lên kế hoạch, phối hợp với Bộ trưởng An ninh Nội địa Kristy Noem và được giữ bí mật đến phút chót. "Kế hoạch ban đầu là nhóm người bị trục xuất đến nơi trước khi thẩm phán bắt đầu phiên tòa. Nhưng điều gì đến cũng phải đến", người này nói.
Một quan chức khác trong Nhà Trắng bình luận "khó tránh khỏi đối đầu giữa hai nhánh quyền lực" hành pháp và tư pháp, song tự tin rằng chính phủ đã hành động quyết đoán và phù hợp vì "rõ ràng các thành viên băng đảng Venezuela mới là kẻ xấu".
Giới chức Nhà Trắng tuyên bố sẵn sàng đẩy cuộc đấu pháp lý này đến Tòa án Tối cao Mỹ. Lập luận này được Abhishek Kambli, phó trợ lý Bộ trưởng Tư pháp Mỹ chuyên trách luật dân sự, trình bày với thẩm phán Boasberg trong phiên điều trần ở tòa án liên bang tại thủ đô Washington ngày 17/3.
Kambli nói những chuyến bay trục xuất này được giữ bí mật vì liên quan vấn đề an ninh quốc gia. Luật sư đại diện chính phủ Mỹ nói thêm rằng lệnh đình chỉ trục xuất bằng văn bản có giá trị cao hơn chỉ đạo miệng tại tòa, nhưng văn bản đó lại ban hành quá trễ và không yêu cầu cụ thể máy bay nào phải quay về Mỹ.
Thẩm phán Boasberg tức giận gọi lập luận từ Bộ Tư pháp Mỹ là "hoang đường", cho rằng các sự việc đêm 15/3 có khả năng cấu thành hành vi chống lệnh tòa án, song chưa đưa ra phán quyết cuối cùng.
Ông nhận định đáng lẽ chính phủ phải yêu cầu máy bay quay đầu về Mỹ để làm rõ các tranh luận trước tòa, gọi hướng giải quyết này "là lựa chọn tốt hơn". Ông cũng cho rằng hoài nghi của chính phủ về thẩm quyền của tòa khi chuyến bay trục xuất đã rời không phận Mỹ là thiết thuyết phục, vì lệnh của ông áp dụng cho giới chức Mỹ chứ không phải những máy bay chở nhóm người bị trục xuất.
Trong khi nguyên đơn trong vụ kiện, Liên đoàn Tự do Dân sự (ACLU), cảnh báo nguy cơ khủng hoảng hiến pháp từ cách chính phủ thách thức quyền lực của tòa án và kiên quyết trục xuất người nhập cư đến El Salvador, thư ký báo chí Nhà Trắng Leavitt nhấn mạnh chính phủ đã hành động "trong khuôn khổ luật nhập cư".
Tom Homan, cố vấn đặc biệt của Nhà Trắng, giữ chức vụ cao nhất về chính sách nhập cư và biên giới, đưa ra thông điệp cứng rắn hơn. Trả lời Fox News ngày 17/3, ông nhấn mạnh: "Chúng tôi sẽ giúp đất nước này an toàn trở lại. Tôi tự hào được là một thành viên chính quyền hiện tại. Tôi không quan tâm thẩm phán nghĩ gì. Tôi cũng không quan tâm những người cánh tả nghĩ gì. Chúng tôi sẽ hành động".
Dù vậy, Chánh án Tòa Tối cao Mỹ John Roberts ngày 18/3 đã ra một tuyên bố hiếm hoi, khẳng định yêu cầu luận tội thẩm phán "chưa bao giờ là cách phù hợp để phản đối một phán quyết tư pháp trong hơn hai thế kỷ qua". Ông khẳng định các bên chỉ có thể kháng cáo phán quyết thông qua quy trình xét xử phúc thẩm, dường như nhằm vạch giới hạn cho chính quyền Trump.
Thanh Danh (Theo AP, Washington Post, Axios, Guardian)
