Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda trong cuộc phỏng vấn với Financial Times ngày 13/3 đề xuất rằng người đồng cấp Donald Trump có thể chuyển vũ khí hạt nhân của Mỹ ở trong nước hoặc Tây Âu sang Ba Lan. Ông thêm rằng đã thảo luận ý tưởng này với đặc phái viên của ông Trump về Ukraine Keith Kellogg gần đây.
"Biên giới NATO đã dịch chuyển sang phía đông từ năm 1999, nên 26 năm sau cũng nên có sự dịch chuyển tương tự với cơ sở hạ tầng của NATO", ông Duda nói.
Bình luận của Tổng thống Duda được đưa ra sau khi ông từng tuyên bố tháng trước rằng Ba Lan rất sẵn lòng tiếp đón quân đội Mỹ nếu Đức không còn cần họ.
Giới quan sát cho rằng lãnh đạo Ba Lan đang hy vọng hồi sinh ý tưởng chia sẻ hạt nhân mà ông từng đề xuất với chính quyền cựu tổng thống Joe Biden năm 2022 nhưng không thành công. Ông Duda nói việc đặt vũ khí hạt nhân của Mỹ ở đâu là do ông Trump quyết định, nhưng lưu ý Tổng thống Nga Vladimir Putin từng nêu khả năng chuyển vũ khí hạt nhân sang Belarus.
"Nga thậm chí còn không ngần ngại về ý tưởng chuyển vũ khí hạt nhân vào Belarus. Họ không xin phép ai", ông nói.
Lời kêu gọi của ông Duda đã cho thấy những lo lắng ngày càng tăng ở Ba Lan khi vị thế của Nga nổi lên giữa nỗ lực đàm phán hòa bình ở Ukraine mà ông Trump đang thúc đẩy. Ông Duda, người cũng là chỉ huy tối cao của lực lượng vũ trang Ba Lan, lặp lại bình luận của Thủ tướng Donald Tusk rằng Warsaw có thể được bảo vệ tốt hơn với ý tưởng mở rộng "ô hạt nhân" của Pháp cho các đồng minh châu Âu.
Vị trí các cường quốc hạt nhân và nơi Mỹ, Nga đặt vũ khí hạt nhân ở châu Âu. Đồ họa: WSJ
Vài ngày trước lời kêu gọi của ông Duda, Thủ tướng Tusk nói trước quốc hội rằng đã đến lúc phải suy nghĩ về việc tự phát triển vũ khí hạt nhân.
Một cuộc khảo sát dư luận ngày 21/2 chỉ ra 52,9% người Ba Lan ủng hộ ý tưởng quốc gia này sở hữu vũ khí hạt nhân, trong khi 27,9% phản đối. Sự ủng hộ đối với vấn đề hạt nhân có thể tăng lên nếu tình hình an ninh của Ba Lan xấu đi, đặc biệt nếu Nga chiến thắng trong xung đột với Ukraine và Mỹ giảm hiện diện ở châu Âu.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo yêu cầu chia sẻ hạt nhân của Ba Lan có thể bị coi là hành động khiêu khích Nga.
Ba Lan từng là nơi đặt đầu đạn hạt nhân của Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Song việc dự trữ loại vũ khí này lần nữa trên lãnh thổ gần biên giới Nga và do Mỹ kiểm soát sẽ bị Điện Kremlin coi là mối đe dọa nghiêm trọng, theo Raphael Minder, nhà phân tích của FT.
Nếu Mỹ chấp nhận yêu cầu, đây sẽ là những vũ khí hạt nhân được triển khai đến thành viên NATO có biên giới giáp Nga. Ba Lan có chung đường biên giới dài hơn 200 km với vùng Kaliningrad của Nga. Mỹ hiện tại được cho là bố trí vũ khí hạt nhân chiến thuật tại 6 căn cứ ở Bỉ, Đức, Hà Lan, Italy và Thổ Nhĩ Kỳ, theo chương trình chia sẻ hạt nhân của NATO.
Phó tổng thống Mỹ JD Vance dường như bác bỏ đề xuất của Ba Lan trong cuộc phỏng vấn với Fox News tối 13/3. "Tôi chưa nói chuyện với Tổng thống về vấn đề đó, nhưng tôi sẽ rất sốc nếu ông ấy ủng hộ mở rộng vũ khí hạt nhân về phía đông châu Âu", ông nói.
Ông Vance cáo buộc cựu tổng thống Biden "đưa chúng ta vào xung đột hạt nhân" và nói rằng chính quyền Tổng thống Trump đang theo đuổi "cách tiếp cận hoàn toàn khác".
Artur Kacprzyk, chuyên gia tại Viện Các vấn đề quốc tế Ba Lan, cho biết bình luận về hạt nhân của giới lãnh đạo nước này phản ánh vấn đề mang tính chính trị.
"Có thể chính phủ Ba Lan nêu ra phương án hạt nhân nhằm thuyết phục Mỹ không làm suy yếu các đảm bảo an ninh cho Ba Lan, vào thời điểm chính quyền ông Trump cải thiện quan hệ với Nga và có dấu hiệu sẽ cắt giảm hiện diện quân sự ở châu Âu", Kacprzyk nói.
Tuy nhiên, chuyên gia này cho rằng ý tưởng Ba Lan tự phát triển chương trình hạt nhân riêng gần như là không thực tế, vì cả lý do hậu cần và địa chính trị. Ông nói dù Ba Lan có thể sản xuất một số thiết bị nổ trong vòng vài năm nếu quyết tâm, sẽ mất rất nhiều thời gian để nước này có kho vũ khí hạt nhân đáng kể. Ba Lan hiện không có nhiều cơ sở công nghệ hạt nhân ngoài lò phản ứng nghiên cứu Marie cũ kỹ gần thủ đô Warsaw.
Ông cũng cảnh báo nguy cơ Ba Lan lọt tầm ngắm của Nga. "Trong khi theo đuổi chương trình, Ba Lan sẽ đối mặt nguy cơ Nga dùng vũ lực ngăn họ thành công", ông nói.
Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda phát biểu trước quốc hội ở Warsaw ngày 7/3. Ảnh: AFP
Chưa thể đoán định các đồng minh sẽ phản ứng thế nào nếu Ba Lan thật sự theo đuổi vũ khí hạt nhân. Song giới quan sát cảnh báo về mặt lý thuyết, Ba Lan sẽ đối mặt lệnh trừng phạt hoặc bị cô lập vì vi phạm Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) từng ký kết.
Fabian Hoffmann, chuyên gia chiến lược hạt nhân tại Đại học Oslo, thêm rằng nếu không có sự giúp đỡ từ một quốc gia có khả năng răn đe hạt nhân như Mỹ hoặc ít nhất có năng lực hạt nhân dân sự mạnh mẽ như Nhật Bản và Hàn Quốc, Ba Lan sẽ không thể tự làm giàu nhiên liệu tới cấp độ vũ khí.
Cuộc tranh luận về hạt nhân ở Ba Lan là minh chứng cho thấy nỗi bất an lớn ở châu Âu về viễn cảnh ô hạt nhân của Mỹ bị suy yếu hoặc loại bỏ hoàn toàn dưới thời ông Trump.
"Điều mà người châu Âu không có là văn hóa hạt nhân. Họ không am hiểu điều đó vì họ luôn cho rằng người Mỹ sẽ giương ô cho họ", Michel Yakovleff, cựu phó tư lệnh lực lượng NATO tại châu Âu, nói.
Thùy Lâm (Theo Breaking Defense, FT, Politico, The Times)
