Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Mỹ (NARA) ngày 18/3 công bố thêm các tài liệu liên quan vụ ám sát tổng thống John F. Kennedy (JFK) năm 1963, theo sắc lệnh được Tổng thống Donald Trump ký hồi tháng 1. NARA đã đăng tổng cộng 2.182 tập tin chứa khoảng 63.400 trang tài liệu in dấu "mật" hoặc "chỉ được phép xem" lên website.
Các hãng truyền thông Mỹ đang nghiên cứu số tài liệu vừa công bố này, nhưng kết quả xem xét sơ bộ cho thấy chúng không chứa đựng những thông tin mang tính bước ngoặt, cũng không làm thay đổi kết luận Lee Harvey Oswald là thủ phạm duy nhất trong vụ ám sát Kennedy. Tuy nhiên, chúng đã hé lộ thêm nhiều thông tin mà Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) đã tìm cách che giấu hàng chục năm qua.
Tài liệu liên quan vụ ám sát JFK được NARA công bố ngày 18/3. Ảnh: Reuters
Tổng thống JFK bị ám sát ngày 22/11/1963, khi đoàn xe của ông di chuyển qua thành phố Dallas, bang Texas. Ông Kennedy, ngồi trên xe limousine mui trần cùng đệ nhất phu nhân Jacqueline Kennedy, trúng hai viên đạn, một ở lưng và một ở phía sau đầu bên phải, qua đời tại bệnh viện.
Nghi phạm được xác định là cựu lính thủy đánh bộ Oswald, bị bắt sau khi nổ súng. Hai ngày sau, Oswald bị Jack Ruby, chủ một quán bar cảnh sát thường lui tới, bắn chết khi đang được áp giải tại tầng hầm sở cảnh sát Dallas. Ruby khai ông ra tay để giúp bà Jacqueline không phải làm chứng tại phiên tòa xử Oswald.
Ủy ban Warren, do chánh án Tòa án Tối cao Mỹ khi đó là Earl Warren đứng đầu, điều tra và xác định Oswald là thủ phạm duy nhất thực hiện vụ ám sát tổng thống. Tuy nhiên, kết luận đó không làm giảm suy đoán cho rằng có âm mưu đen tối hơn trong vụ ám sát.
Quốc hội Mỹ năm 1992 thông qua luật yêu cầu giải mật toàn bộ tài liệu điều tra vụ ám sát JFK trong vòng 25 năm. NARA sau đó đã công bố hơn 6 triệu trang hồ sơ, nhưng hàng nghìn tài liệu vẫn bị giữ lại theo yêu cầu từ CIA và Cục Điều tra Liên bang (FBI) với lý do an ninh quốc gia.
Theo phân tích của Washington Post, dựa trên số lưu trữ, đa số các tài liệu NARA công bố ngày 18/3 đều đã được giải mật trước đó. Điểm khác biệt là những thông tin từng bị bôi đen nay đã đọc được, nhưng nhiều tài liệu đã bị phai mờ theo năm tháng.
Timothy Naftali, giáo sư thỉnh giảng tại Trường Các vấn đề Công và Quốc tế, Đại học Columbia, nói ông không thấy có thông tin nào gây sốc liên quan vụ ám sát JFK, nhưng loạt tài liệu vừa công bố cung cấp thêm thông tin về hoạt động tình báo của Mỹ khi đó.
Tài liệu giúp xác thực nhiều giả định, đồn đoán trước đây, như CIA cài điệp viên vào các quốc gia khác, đóng giả nhân viên Bộ Ngoại giao Mỹ. Mỹ thời kỳ đó còn tiến hành nhiều hoạt động ngầm, như liên quan đến các cuộc bầu cử và phong trào của người lao động ở Brazil, Phần Lan, Cyprus, Hy Lạp và Tây Ban Nha.
Bản ghi nhớ năm 1961 với tiêu đề "Tái tổ chức CIA" gửi cho JFK cho thấy quy mô hoạt động tình báo của CIA, với hơn 1.500 đặc vụ cải trang làm nhân viên Bộ Ngoại giao Mỹ. Một trợ lý của JFK thậm chí còn lo ngại việc cài đặc vụ CIA vào đại sứ quán Mỹ trên thế giới có thể ảnh hưởng đến quyền hạn của cơ quan này.
Một tài liệu cho thấy James W. McCord Jr., nhân viên cấp cao của CIA, được đề xuất khen thưởng vì góp phần "phát triển công nghệ quét huỳnh quang", cho phép CIA lần đầu tiên "phát hiện các công nghệ nghe lén". Các cơ quan tình báo Mỹ đã chi lượng lớn tiền cho mục tiêu này.
McCord Jr. qua đời năm 2017. Ông là một trong những người bị bắt và kết án vì đột nhập trụ sở Ủy ban Quốc gia đảng Dân chủ ở Washington trong bê bối Watergate những năm 1970 của tổng thống đảng Cộng hòa Richard Nixon.
Phần nội dung bị che trong một tài liệu về vụ ám sát JFK được dỡ bỏ trong đợt công bố của NARA ngày 18/3. Ảnh: Washington Post
Một trang tài liệu xác nhận Manuel Machado Llosas, người quản lý ngân sách cho phong trào cách mạng Mexico, lại là một điệp viên CIA.
Theo tài liệu này, Machado Llosas được CIA bố trí tại thủ đô Mexico City nhằm "thu thập thông tin về hoạt động cách mạng của Cuba", tận dụng mối quan hệ của người này với các lãnh đạo của quốc đảo.
Tài liệu từ tháng 1/1962 mô tả chi tiết kế hoạch tối mật "Chiến dịch Mongoose", còn gọi là "Dự án Cuba". Đây là loạt hoạt động ngầm do CIA dẫn dắt nhằm phá hoại Cuba, được JFK phê chuẩn năm 1961, hướng đến lật đổ ông Fidel Castro.
CIA còn được xác định đã sử dụng hóa chất trộn vào 800 bao đường thô trên một tàu hàng từ Cuba đến Liên Xô. Đây là thông tin bị che trong một tài liệu công bố trước đây và được giải mật lần này.
Hóa chất mà CIA sử dụng để trộn vào đường là loại được dùng trong quá trình làm rượu biến tính. Chất này không nguy hiểm, nhưng "nồng đến mức làm hỏng mùi vị của bất kỳ đồ ăn thức uống nào". Theo CIA, việc này khiến toàn bộ lô hàng 80.000 bao đường không thể tiêu thụ khi chúng được tinh luyện ở Liên Xô.
Một trang tài liệu khác cho thấy CIA đã thiết lập một tổ chức bình phong có tên là "Liên đoàn vì cách mạng", có địa chỉ hòm thư ở Boston và Philadelphia, Mỹ. Mục đích của tổ chức này là tìm cách xâm nhập hoặc phát triển nguồn tin trong các nhóm cách mạng Arab ở Trung Đông.
"CIA dùng địa chỉ hòm thư giả để phát tán truyền đơn đến các nhóm Arab liên quan", tài liệu viết.
Việc NARA giải mật hồ sơ JFK còn làm dấy lên nhiều tranh cãi, khi chúng làm lộ thông tin nhạy cảm của nhiều cựu quan chức chính phủ Mỹ.
William A. Harnage, 71 tuổi, phẫn nộ và phản đối mạnh mẽ Tổng thống Trump vì số an sinh xã hội của ông xuất hiện trong một tài liệu công bố ngày 18/3 và không biết phải làm gì. Những người Mỹ bị lộ số an sinh xã hội sẽ đối mặt rủi ro lớn, như việc bị kẻ gian mở thẻ tín dụng hay vay mua xe dưới tên họ, hoặc mạo danh để thuê nhà và thực hiện các giao dịch khác.
"Làm vậy không tốt chút nào", ông nói về việc thông tin cá nhân của mình bị lộ trong hồ sơ. "Nhưng đây có lẽ chưa phải điều tệ nhất họ đang làm".
Judy K. Barga, 80 tuổi, rơi vào tình huống tương tự. Barga từng là nhà thầu cho chính phủ Mỹ và cũng bị bất ngờ khi hồ sơ JFK làm lộ số an sinh xã hội của bà.
Tổng thống John F. Kennedy và đệ nhất phu nhân Jacqueline Kennedy ngồi trên xe mui trần tại Dallas, Texas, ngày 22/11/1963, ngay trước vụ ám sát. Ảnh: Bettmann Archive
Giới chuyên gia và chính trị gia chưa có phản ứng nào đáng chú ý. Một số chỉ trích chính quyền ông Trump vì để lộ thông tin của các cá nhân, khiến họ có thể bị quấy rối.
"Hành động đó rất vô trách nhiệm và không liên quan gì đến những vấn đề mà tất cả chúng tôi muốn biết", Mark Zaid, luật sư thúc đẩy công bố hồ sơ vụ ám sát JFK, nói.
David Barrett, giáo sư khoa học chính trị Đại học Villanova, bang Pennsylvania, nói những ai không phải nhà nghiên cứu chuyên nghiệp sẽ cảm thấy "bối rối" với lượng tài liệu được công bố. Ông cũng không kỳ vọng có thêm thông tin nào chấn động liên quan vụ ám sát JFK.
Động thái của NARA cho thấy chính phủ Mỹ có thói quen đóng dấu "mật" lên quá nhiều tài liệu, Larry Schnapf, luật sư thúc đẩy nỗ lực giải mật hồ sơ về vụ ám sát JFK từ năm 2017, nói. "Các bạn có thể thấy con dấu đó đã bị lạm dụng thế nào".
Các chuyên gia khác về JFK cho rằng công chúng Mỹ có thể vẫn hoài nghi về khả năng vẫn còn nhiều tài liệu và thông tin khác được giữ kín. Tổng thống Trump ngày 17/3 nói chính quyền ông "sẽ công bố 80.000 trang tài liệu trong vòng 24 giờ", nhưng NARA mới đăng tải khoảng 63.400 trang. NARA chưa lên tiếng về thời điểm công bố số tài liệu còn lại.
"Tôi nghĩ sẽ có thêm tài liệu được công bố", sử gia Alice George nói với Reuters, thêm rằng yếu tố thời gian khiến việc điều tra trở nên khó khăn. "Việc tìm ra sự thật gặp rất nhiều trở ngại, vì hầu hết người liên quan đều đã qua đời".
Như Tâm (Theo Washington Post, Reuters, BBC)
