Theo phán quyết của Tòa án nhân dân Hàm Đan, tỉnh Hà Bắc hôm 30/12/2024, thiếu niên họ Trương, 13 tuổi là chủ mưu trong vụ án giết bạn cùng lớp hồi tháng 3, phải nhận án chung thân về tội Cố ý giết người.
Trong hai đồng phạm, cùng 13 tuổi, Lý bị phạt 12 năm tù cùng tội danh; Mã không trực tiếp phạm tội nên buộc phải vào trại phục hồi đặc biệt dành cho thanh thiếu niên địa phương.
Trước khi gây án, Trương đã chọn một nhà kính trồng rau bỏ hoang trong quận làm địa điểm, mang theo xẻng. Sau khi dụ bạn đến nơi và gây án, ba đứa trẻ chôn xác rồi cướp tiền trong tài khoản điện thoại.
Hiện trường án mạng. Ảnh: CNR
Vụ án mạng đã thu hút sự chú ý của công chúng, một lần nữa đưa vấn đề tội phạm vị thành niên trở thành tâm điểm chú ý.
Trong nhiều năm, Trung Quốc đã đối mặt với thách thức trong việc cân bằng giữa việc áp dụng hình phạt và mở rộng sự nhân đạo với những người vi phạm pháp luật trẻ tuổi. Nước này từ lâu đã ưu tiên giáo dục và phục hồi chức năng cho tội phạm vị thành niên hơn là giam giữ.
Trước đây, tuổi chịu trách nhiệm hình sự ở Trung Quốc là 16. Nhưng người 14-16 tuổi nếu phạm tội bạo lực nghiêm trọng như cố ý gây thương tích, cố ý giết người, hiếp dâm, và cướp tài sản, vẫn sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Song những năm gần đây, loạt vụ giết người do trẻ vị thành niên gây ra đã gây nhiều tranh cãi.
Tháng 6/2015, một bé gái 11 tuổi đã bị một nhóm bảy học sinh tấn công tại Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, miền nam Trung Quốc. Tất cả thủ phạm đều dưới 14 tuổi. Sau khi bị triệu tập đến đồn cảnh sát, hình phạt duy nhất 7 học sinh bị yêu cầu phải xin lỗi nạn nhân.
Công an tỉnh Hồ Bắc cũng đã hủy bỏ cáo buộc đối với một cậu bé bị buộc tội giết bé gái 4 tuổi bằng cách đẩy, vì thủ phạm chưa đủ 12 tuổi và quá nhỏ để bị truy tố.
Năm 2018, một cậu bé 12 tuổi ở Nguyên Giang, tỉnh Hồ Nam, bị cáo buộc đã giết mẹ mình song đã được phép trở lại trường sau 9 ngày vì cảnh sát không thể buộc tội.
Zhang Jing, cố vấn của Hiệp hội Phòng chống Tội phạm Vị thành niên Trung Quốc tại Bắc Kinh, cho biết sự phẫn nộ của công chúng về vụ án đó đã thúc đẩy chính phủ hạ độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự xuống còn 12 vào tháng 3/2021.
Trừng phạt hay khoan hồng, giáo dục?
Theo luật mới, người trong độ tuổi 12-14 sẽ bị truy cứu hình sự nếu có hành vi "cố ý giết người, cố ý gây thương tích làm chết người hoặc gây thương tích nghiêm trọng bằng thủ đoạn tàn nhẫn". Quyết định khởi tố cần được Viện Kiểm sát tối cao phê chuẩn.
Luật cũng quy định hình phạt với tội phạm vị thành niên không phải chịu án tử hình, nghĩa là mức án chung thân với nam sinh họ Trương trong phán quyết hôm 30/12/2024, đã là cao nhất.
Năm 2017, người dưới 14 tuổi phạm tội chiếm 20% tổng số tội phạm do trẻ vị thành niên thực hiện, trong khi năm 2009 chỉ chiếm 12,3%. Xu hướng này tiếp tục tăng trong năm 2018-2019, theo sách trắng của Viện Kiểm sát tối cao.
Năm 2020-2023, các công tố viên đã buộc tội 243.000 trẻ vị thành niên, với mức tăng trung bình 5% mỗi năm.
TAND Tối cao Trung Quốc gần đây thông báo tuyên án với 12.000 trẻ vị thành niên trong ba tháng đầu năm 2024 và ban hành các hướng dẫn mới về phòng ngừa tội phạm vị thành niên. Tòa án có thể buộc cha mẹ và người giám hộ phải chịu trách nhiệm về hành động của con em họ.
Nhà chức trách đặc biệt lưu ý rằng 30% trong số này đến từ các gia đình có nền tảng thiếu hụt sự chăm sóc của cha mẹ, chỉ sống với cha hoặc với mẹ.
Trong vụ án cậu bé 12 tuổi sát hại mẹ, cha cậu bé cho hay rất ít khi liên lạc với con trong nhiều năm. "Khi cháu mới 5 tuổi, tôi đã đến Quảng Đông, cách nhà khoảng 1.000 km để làm việc và chỉ về thăm vợ con một hoặc hai lần mỗi năm. Tôi hiếm khi dạy cháu bất cứ điều gì", người cha nói.
Người lao động xa nhà làm thủ tục tại các nhà ga để về quê đón Tết Nguyên đán 2023. Ảnh: BBC
Theo Tổng cục thống kê của Trung Quốc năm 2022, dân số lao động di cư nông thôn tại Trung Quốc là 295,62 triệu người, chiếm hơn 1/3 toàn bộ lực lượng lao động.
Tình trạng trẻ em "bị bỏ lại" nông thôn trong khi cha mẹ chúng đi làm ở thành phố, cũng chiếm một phần đáng kể trong số các vụ việc, gồm cả nạn nhân và thủ phạm. Viêc hầu hết trẻ em không được theo học trường công lập bên ngoài quê quán, khiến người lao động khó có thể đưa con đi cùng khi lao động xa nhà.
Hàng loạt vụ việc bạo lực gần đây đã thúc đẩy chính quyền các địa phương kêu gọi các bậc cha mẹ hãy trở về nhà và tập trung nhiều hơn vào nuôi dạy con cái.
Theo tổ chức Mạng lưới quyền trẻ em quốc tế, tuổi chịu trách nhiệm hình sự trung bình trên thế giới là 14 tuổi. Riêng ở Mỹ, 33 bang trong tổng số 50 bang không đặt ra giới hạn tuổi nhưng đa số đều có bài kiểm tra năng lực chịu trách nhiệm hình sự khi đánh giá mức độ lỗi.
Ở Việt Nam, độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự với mọi tội phạm từ đủ 16 tuổi trở lên. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng, ví dụ như giết người, cố ý gây thương tích làm chết người hoặc hiếp dâm tập thể. Người dưới 14 tuổi không phải chịu trách nhiệm hình sự.
Hải Thư (Theo ChinaDaily, The Paper, NYT, National Bureau of Statistics of China)