Kinh tế Mỹ gần đây nhận nhiều số liệu tích cực. Chỉ số giá chi tiêu cá nhân (PCE) tháng 9 của Mỹ tăng 2,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Tốc độ này thấp hơn tháng 8 và tiến sát mục tiêu 2% mà Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đặt ra, củng cố khả năng cơ quan này hạ lãi suất tuần tới.
Bộ Thương mại Mỹ cho biết GDP nền kinh tế lớn nhất thế giới tăng 2,8% trong quý III so với cùng kỳ năm ngoái. Cơ quan này nhận định kinh tế Mỹ vẫn tăng trưởng vững chắc, bất chấp lãi suất cao và mối lo ngại nhiều năm, rằng các chính sách kích thích từ thời đại dịch không đủ duy trì đà tăng.
Nền kinh tế lớn nhất thế giới được thúc đẩy chủ yếu nhờ tiêu dùng sôi động. Các nhà kinh tế học đánh giá đây là thành tích ấn tượng. Mỹ gần như đã hạ cánh mềm.
Kinh tế luôn là vấn đề chi phối trong các cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ. Còn vài ngày nữa cuộc bầu cử diễn ra, các cuộc khảo sát cho thấy hai ứng cử viên là ông Donald Trump và bà Kamala Harris vẫn bám đuổi sát sao.
Đến nay, cách tiếp cận về kinh tế của hai ứng cử viên được nhận định rất khác nhau. Trong khi bà Harris ưu tiên các thay đổi nhỏ, ông Trump gần như sẽ đảo ngược hoàn toàn các chính sách của chính quyền hiện tại. Vài ngày tới, cử tri Mỹ phải lựa chọn ủng hộ cách tiếp cận nào.
Lạm phát
Cựu Tổng thống Mỹ cam kết nếu tái đắc cử sẽ "chấm dứt cơn ác mộng lạm phát một cách nhanh chóng". Một trong các phương án ông đưa ra là trục xuất lượng lớn người nhập cư. Ông cho rằng siết nhập cư sẽ giúp giảm nhiều chi phí, đặc biệt giải quyết tình trạng thiếu nhà ở.
Tuy nhiên, giới phân tích chỉ ra rằng nếu trục xuất hàng triệu lao động nhập cư bất hợp pháp, lương nhân công sẽ tăng vọt, khiến giá cả đến tay người tiêu dùng leo thang.
Lạm phát Mỹ trong nhiệm kỳ của ông Trump (đỏ) và Biden (xanh). Đồ thị: Reuters
Các phương án trụ cột khác trong kế hoạch kinh tế của Trump, gồm giảm thuế cho doanh nghiệp và người giàu, không đánh thuế tiền hoa hồng hoặc trợ cấp cho người lao động, tăng thuế nhập khẩu với các nước khác. Những chính sách này được đánh giá có tiềm năng thúc đẩy kinh tế. "Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa chúng có thể kéo dài tình trạng lạm phát, khi kích thích chi tiêu và làm tăng nhu cầu của người dân, doanh nghiệp", Heng Koon How - nhà phân tích của UOB nhận định.
"Kế hoạch của ông ấy sẽ gây lạm phát nhiều hơn bất kỳ ứng viên Tổng thống nào tôi từng biết", Kimberly Clausing - nhà nghiên cứu tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson nhận định trên CNN.
Trong khi đó, bà Harris muốn hỗ trợ tầng lớp trung lưu mua nhà, người lao động nuôi con nhỏ và giảm thuế cho doanh nghiệp nhỏ. Theo đó, người mua nhà lần đầu có thể nhận 25.000 USD hỗ trợ tiền trả trước. 3 triệu căn dự kiến được xây mới trong 4 năm. Người lao động mới sinh con được giảm 6.000 USD tiền thuế.
"Khi người lao động và tầng lớp trung lưu Mỹ có cơ hội kiếm nhiều tiền hơn, lập doanh nghiệp, mua nhà và cải thiện tài chính cá nhân, nền kinh tế sẽ được củng cố, phát triển", Brian Nelson - một cố vấn của bà Harris cho biết.
Kế hoạch của Phó tổng thống Mỹ vẫn có rủi ro khiến lạm phát tăng tốc. Tuy nhiên, gần 70% nhà kinh tế học trong một khảo sát của Wall Street Journal cho rằng các chính sách của Trump khiến giá cả tăng nhanh hơn so với đề xuất của Harris. Đầu tuần trước, 23 nhà kinh tế từng giành giải Nobel cũng ký vào bức thư khẳng định chính sách của ứng cử viên đảng Dân chủ "vượt trội so với kế hoạch phản tác dụng của Donald Trump".
Thuế nhập khẩu
Trump đề xuất tăng thuế nhập khẩu với toàn bộ 3.000 hàng hóa vào Mỹ mỗi năm, lên 10-20%, từ mức trung bình 2% với sản phẩm phi nông nghiệp hiện tại. Riêng với Trung Quốc, ông muốn áp thuế tới 60%. Xe hơi từ Mexico thậm chí có thể bị áp thuế 200% để hỗ trợ ngành ôtô trong nước.
Ông Donald Trump trong sự kiện ở Wisconsin hôm 6/10. Ảnh: Reuters
Ngược lại, Harris không đề xuất thay đổi thuế nhập khẩu. Bà ám chỉ chính sách thương mại vẫn tương tự thời Tổng thống Joe Biden. Chiến tranh thương mại toàn diện vì thế khó xảy ra.
Trong khi Trump khẳng định thuế nhập khẩu sẽ không làm tăng giá cả, tương tự diễn biến lạm phát trong nhiệm kỳ của ông. Khi đó, lạm phát tại Mỹ ổn định ở mức dưới 3%, dù Trump phát động chiến tranh thương mại với Trung Quốc từ năm 2018. Lạm phát tăng vọt từ năm 2020, khi đại dịch xuất hiện làm đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu.
Dù vậy, nhiều nhà kinh tế học không bị thuyết phục bởi lời giải thích này. Họ đưa ra nhiều nghiên cứu cho thấy người Mỹ phải gánh phần lớn chi phí từ việc Trump tăng thuế nhập khẩu lên hàng Trung Quốc.
Clausing đầu năm nay công bố một nghiên cứu cho thấy đề xuất đánh thuế của Trump sẽ khiến một hộ gia đình bình thường tại Mỹ tốn thêm hơn 2.600 USD một năm. Nghiên cứu này còn chưa tính thuế trả đũa mà các nước có thể áp lên hàng Mỹ.
"Nguyên tắc đầu tiên trong điều hành kinh tế là không gây hại. Nhưng các chính sách Trump đề xuất đang tạo ra rủi ro lớn là đẩy Mỹ vào suy thoái", Joe Brusuelas - kinh tế trưởng tại công ty tư vấn RSM cho biết.
Thuế này, cộng với chính sách trục xuất người nhập cư và mong muốn tác động lên quyết định của Fed có thể kéo tụt tăng trưởng kinh tế Mỹ, gây lạm phát cao và giảm số việc làm, theo nghiên cứu của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson. Trong một số trường hợp, thiệt hại có thể kéo dài đến năm 2040.
Giảm thuế trong nước
Hai ứng cử viên Tổng thống Mỹ cũng có tầm nhìn khác nhau hoàn toàn về thuế. Harris kêu gọi chỉ gia hạn một phần chính sách giảm thuế mà Trump thông qua từ năm 2017. Bà cũng cam kết không điều chỉnh thuế thu nhập với những người kiếm được dưới 400.000 USD một năm, đồng thời thúc giục Quốc hội rút lại chính sách giảm thuế cho nhóm giàu nhất và tăng thuế thu nhập doanh nghiệp từ 21% lên 28%.
Phó tổng thống Kamala Harris tại Brookfield, Wisconsin, ngày 21/10. Ảnh: AP
Ngược lại, Trump muốn điều chỉnh thuế mạnh tay. Ông đề xuất gia hạn toàn bộ chính sách giảm thuế từ 2017 và muốn hạ thuế thu nhập doanh nghiệp xuống 15% với một số công ty. Trump cũng có kế hoạch miễn hàng hoạt thuế với tiền trợ cấp xã hội, làm thêm giờ...
Hiện chưa ứng cử viên nào đưa ra kế hoạch rõ ràng về nguồn tài chính cho các cam kết tranh cử này. Đề xuất của cả hai đều khiến Mỹ thâm hụt ngân sách nhiều hơn trong 10 năm tới.
Theo nghiên cứu đầu tháng 10 của Ủy ban Ngân sách liên bang Mỹ (CRFB) - một tổ chức phi lợi nhuận - kế hoạch thuế và chi tiêu của Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris có thể khiến thâm hụt ngân sách nước này tăng 3.500 tỷ USD trong 10 năm tới. Con số này với kế hoạch của ông Donald Trump là 7.500 tỷ USD.
Lựa chọn của cử tri
Dù vậy, giới phân tích cho rằng thông điệp và các đề xuất thay đổi mạnh mẽ của Trump có khả năng gây tiếng vang trong nhóm cử tri thất vọng với tình hình hiện tại. Trong một cuộc thăm dò gần đây của NBC News, chỉ 28% người Mỹ tham gia tin rằng đất nước đang đi đúng hướng. Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với hơn 40% năm 2021 khi Tổng thống Joe Biden nhậm chức.
Bên cạnh đó, niềm tin tiêu dùng tháng 10 tăng mạnh nhất kể từ tháng 3/2021 nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với khi Trump còn tại nhiệm trước đại dịch. Lạm phát hạ nhiệt, nhưng người Mỹ vẫn phải trả nhiều tiền hơn so với vài năm trước cho mọi thứ, từ thực phẩm đến bảo hiểm ôtô.
"Người dân không nhìn vào sự thay đổi của giá cả, mà chỉ biết giá một vỉ trứng bây giờ cao hơn 2 năm trước", Bernard Yaros - nhà kinh tế học tại Oxford Economics cho biết trên CNN.
Bỏ qua các vấn đề như tỷ lệ thất nghiệp giảm hay chứng khoán tăng điểm, những thứ sát sườn hơn với người dân (gồm giá thực phẩm, tiền thuê nhà, điện nước và ăn ngoài nhà hàng) đều đắt đỏ hơn so với năm 2019, bởi nhiều yếu tố như chi phí lao động, thiếu tính cạnh tranh và gián đoạn chuỗi cung ứng. Những việc này ảnh hưởng trực tiếp đến túi tiền của người Mỹ.
Trump và Harris có tầm nhìn rất khác nhau về điều gì mới là tốt nhất với nền kinh tế ở thời điểm hiện tại. Trong một số cuộc khảo sát với người dân Mỹ, tỷ lệ tin tưởng ông Trump điều hành kinh tế vẫn nhỉnh hơn.
Các nhà nghiên cứu kinh tế thì cho biết họ cảm nhận được nỗi thất vọng của cử tri, dù kế hoạch kinh tế mà ông Trump đưa ra chưa chắc đã hữu ích cho nước Mỹ. Họ khẳng định Mỹ chưa cần đến sự cải tổ mạnh như Trump mong muốn. "Nền kinh tế đang hoạt động tốt và không cần thay đổi lớn đến vậy", Brusuelas kết luận.
Hà Thu (tổng hợp)