Phiên tòa hình sự đầu tiên xét xử một cựu tổng thống Mỹ đang diễn ra ở Manhattan, New York, đặt ra các câu hỏi về việc bản án mà thẩm phán có thể tuyên sẽ tác động như thế nào đến Donald Trump khi ông tranh cử vào Nhà Trắng.
Việc bị tòa hình sự New York, nơi Trump đang phải đối mặt với 34 cáo buộc làm giả hồ sơ kinh doanh để chi tiền bịt miệng sao khiêu dâm, kết án sẽ không ngăn được ông tham gia cuộc đua tổng thống, nhưng nó vẫn có thể tạo trở ngại rất lớn với chiến dịch tranh cử năm 2024 của ông, giới quan sát đánh giá.
Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trước báo giới bên ngoài Tòa án Hình sự Manhattan ở New York ngày 22/4. Ảnh: AFP
"Nếu ông ấy bị kết án với 34 tội danh, điều đó sẽ gây thiệt hại lớn ngay cả đối với một người nổi tiếng như Donald Trump", Stephen Saltzburg, giáo sư luật từ Đại học George Washington, nhận xét.
Vụ án liên quan đến cuộc bầu cử tổng thống năm 2016, trong giai đoạn Trump đang chạy đua tranh cử. Luật sư của ông khi đó, Michael Cohen, khai đã chi 130.000 USD cho diễn viên khiêu dâm Stormy Daniels để ém nhẹm thông tin ông từng quan hệ tình dục với cô khoảng 10 năm trước.
Trump, người phủ nhận sự việc, được cho là đã hoàn lại số tiền trên cho Cohen và hồ sơ kinh doanh công ty của ông ghi nhận những khoản đó vào chi phí pháp lý. Công tố viên quận Manhattan cho rằng hành động này là trái pháp luật và nếu bị tuyên có tội, Trump có thể đối mặt mức án tới 20 năm tù.
Các chuyên gia cho biết về mặt pháp lý, Trump vẫn có thể tranh cử ngay cả khi bồi thẩm đoàn quyết định kết tội ông gian lận hồ sơ kinh doanh. Hiến pháp Mỹ không cấm những người bị kết tội hình sự ra tranh cử tổng thống.
Về mặt chính trị, khi Trump liên tục gọi những bê bối pháp lý liên quan đến ông là một cuộc "săn phù thủy", phiên tòa ở New York và phán quyết cuối cùng ít có khả năng thay đổi suy nghĩ của các cử tri trung thành với cựu tổng thống.
"Trump dường như là người duy nhất ở Mỹ có thể bị buộc tội trong 4 vụ án mà mức độ nổi tiếng vẫn gia tăng, bởi cơ sở ủng hộ của ông luôn tin rằng cựu tổng thống là mục tiêu bị nhắm đến", Saltzburg nói.
Dù vậy, việc bị kết án sẽ khiến Trump bị coi là một phạm nhân và điều này có thể khiến các cử tri độc lập và các đảng viên Cộng hòa có lập trường thượng tôn pháp luật quay lưng với ông.
"Nếu Trump trở thành tội phạm bị kết án sau phiên tòa, tôi không nghĩ điều đó sẽ tác động tốt tới các cử tri độc lập, dù họ có thể không phải nhóm lớn", Saltzburg nhận định. "Tôi nghĩ họ sẽ do dự khi bỏ phiếu cho một tội phạm".
Một cuộc thăm dò mới của Yahoo News/YouGov cho thấy ngày càng có nhiều cử tri độc lập tin vụ án chi tiền bịt miệng sao khiêu dâm liên quan đến "hành vi phạm tội nghiêm trọng". 51% số người tham gia cuộc thăm dò nói rằng Trump sẽ không được phép lãnh đạo đất nước nếu bị kết tội. 16% trong số này là cử tri Cộng hòa.
Cuộc thăm dò khác được Bloomberg và Morning Consult công bố hồi đầu năm cũng cho thấy 53% cử tri ở các bang chiến trường quan trọng sẽ từ chối bỏ phiếu cho Trump nếu ông bị kết tội và con số đó tăng lên 55% nếu ông phải nhận án tù.
"Chúng ta đang ở thời điểm chưa từng có trong nền chính trị Mỹ", chiến lược gia đảng Cộng hòa Matthew Bartlett bình luận. "Các phiên tòa xét xử đang xung đột với chiến dịch tranh cử".
"Những người ghét Trump nghĩ rằng ông ấy đã phạm tội và 'không ai được phép đứng trên pháp luật", Bartlett nói. "Những người yêu mến Trump lại nghĩ ông không nên bị buộc tội, ông đang bị bức hại. Bạn sẽ thấy tình trạng này tiếp tục diễn ra và ngày càng sâu sắc hơn, thu hút chú ý và gây phẫn nộ ở cả hai phía. Chúng ta sẽ xem điều gì xảy ra với những người ở giữa".
Cùng lúc, cuộc thăm dò của Yahoo News/YouGov cho thấy ít cử tri coi vụ án chi tiền bịt miệng là nghiêm trọng khi so sánh với ba tội danh khác mà Trump bị cáo buộc.
Cựu tổng thống bị truy tố vào năm ngoái về các cáo buộc hình sự liên bang liên quan đến việc xử lý sai tài liệu mật sau khi kết thúc nhiệm kỳ tại Nhà Trắng và nỗ lực lật ngược kết quả bầu cử năm 2020. Trong một vụ án ở Georgia, ông và các bị cáo khác bị cáo buộc có âm mưu làm thay đổi kết quả bỏ phiếu tại bang này.
Ngoài ra, việc bị kết án có thể khiến Trump bị bẽ mặt ngay chính trên quê hương mình, khi ông không thể bỏ phiếu trong cuộc bầu cử vào tháng 11 năm nay tại Florida nếu bị tòa kết án.
"Thật là mỉa mai nếu ông ấy không thể bỏ phiếu", Tamara Lave, giáo sư luật tại Đại học Miami, cho hay. "Nhưng hãy tưởng tượng cách Trump lật ngược tình thế đó, khi tuyên bố rằng 'tôi không thể bỏ phiếu, vì vậy các bạn hãy bỏ phiếu hộ tôi'".
Nửa năm trước ngày bầu cử, Trump sẽ phải hầu tòa 4 ngày một tuần trong suốt thời gian phiên tòa tại New York diễn ra, buộc chiến dịch của ông phải tận dụng tối đa các sự kiện cuối tuần để vận động tranh cử. Đây là điểm bất lợi rõ ràng mà ông phải chịu trước Tổng thống Joe Biden, người có thời gian biểu thoải mái hơn.
Tổng thống Biden "chắc chắn phải tận dụng những gì đang diễn ra", Lave nói, song lưu ý rằng ông chủ Nhà Trắng đương nhiệm cũng cần cảnh giác trước những cáo buộc "săn phù thủy" từ đối thủ đảng Cộng hòa.
Có lẽ phải mất một thời gian nữa bồi thẩm đoàn Manhattan mới đưa ra quyết định có kết tội Trump hay không. Phiên tòa dự kiến kéo dài vài tuần và có thể xảy ra những rắc rối về mặt pháp lý cũng như chậm trễ trong quá trình xét xử.
Đảng Dân chủ đang hy vọng một phiên tòa kéo dài sẽ làm suy giảm thêm động lực của Trump và mang lại cho Tổng thống Biden cơ hội củng cố tỷ lệ ủng hộ trên con đường tranh cử.
Theo giới quan sát, nếu bồi thẩm đoàn quyết định kết tội, cựu tổng thống Trump có khả năng phải ngồi tù, điều sẽ cản trở đáng kể nỗ lực quay trở lại Nhà Trắng của ông.
"Chắc chắn việc bị kết án hoặc thậm chí ngồi tù không thể cản đường ông ấy tranh cử tổng thống hay thậm chí được bầu", Ilya Somin, giáo sư luật tại Đại học George Mason, cho biết. "Tuy nhiên, việc thực hiện nhiệm vụ tổng thống sẽ gặp nhiều khó khăn nếu người được bầu phải ngồi tù".
Tổng thống Mỹ có thể tự ân xá cho mình với các tội danh liên bang, nhưng sẽ không thể làm vậy với án tù do tòa án cấp bang phán quyết.
Phần lớn các chuyên gia dự đoán vụ án chi tiền bịt miệng sao khiêu dâm sẽ kết thúc trước ngày bầu cử và một số người nói rằng nhiều khả năng một bản cáo trạng hình sự khác của Trump sẽ được chuyển tới bồi thẩm đoàn trước tháng 11.
Theo Will Thomas, giáo sư luật kinh doanh tại Đại học Michigan, những cáo buộc mà Trump phải đối mặt cũng đáng chú ý ở chỗ "tất cả chúng đều liên quan đến hành vi của ông với tư cách một chính trị gia".
"Chúng ta chưa bao giờ có một tổng thống nào bị truy tố trước đây, dù là đương nhiệm hay đã thôi chức vụ. Hiện tại, chúng ta có một tổng thống đang phải đối mặt 4 cáo trạng hình sự và có khả năng bị kết án với một hoặc hai cáo trạng trước khi thực sự có cơ hội nhậm chức, nếu ông ấy đắc cử", Thomas nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo Hill, AFP, Reuters)