Khi Donald Trump để thua Joe Biden trong cuộc bầu cử năm 2020, nhiều người nói rằng đây giống như dấu chấm hết cho sự nghiệp chính trị của ông. Nhiệm kỳ đầu tiên của ông kết thúc trong hỗn loạn và những lời chỉ trích, thậm chí từ các thành viên trong chính đảng Cộng hòa.
Ông Donald Trump tại sự kiện theo dõi kết quả bầu cử tại Trung tâm Hội nghị Palm Beach, Florida, tối 6/11/2024. Ảnh: AP
Khi đám đông bạo lực, chủ yếu là những người ủng hộ ông, xông vào tòa nhà quốc hội Mỹ ngày 6/1/2021 để ngăn các nghị sĩ chứng nhận kết quả bầu cử, tương lai chính trị của ông Trump tưởng chừng như không còn có thể cứu vãn.
Nhưng 4 năm sau, người đàn ông 78 tuổi đã có hành trình trở lại chính trường đầy mạnh mẽ và chưa từng có trong lịch sử Mỹ khi giành chiến thắng vang dội trong cuộc đua Nhà Trắng trước đối thủ đảng Dân chủ Kamala Harris.
"Đây là một trong những màn hồi sinh chính trị lớn nhất lịch sử Mỹ", chiến lược gia truyền thông Anang Mittal nhận xét về chiến thắng của ông Trump.
"Ông ấy bị đánh gục và đứng dậy với quyết tâm gấp đôi", Bryan Lanza, cố vấn chính trị cho Trump từ khi ông ra tranh cử năm 2016, bình luận. "Mọi người không nên ngạc nhiên về bước trở lại này".
Khởi đầu u ám
4 năm trước, mọi thứ không thể tăm tối hơn với ông Trump. Đối thủ Joe Biden đã đánh bại ông với cách biệt lớn trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, dù ông luôn tuyên bố rằng mình mới là người chiến thắng.
Tòa án bác bỏ những đơn kiện tụng của ông nhằm phản đối kết quả bầu cử. Nỗ lực phản kháng cuối cùng của ông, trong đó ông kêu gọi những người ủng hộ mình diễu hành đến Đồi Capitol khi các nhà lập pháp đang chứng nhận kết quả, đã lên đến đỉnh điểm bằng việc đám đông tấn công dữ dội tòa nhà quốc hội Mỹ, khiến những người bên trong phải bỏ chạy để bảo đảm an toàn. Hàng trăm nhân viên thực thi pháp luật đã bị thương.
Vụ bạo loạn Đồi Capitol đã gây sốc cho nước Mỹ và cả thế giới. Hàng loạt quan chức chính quyền Trump đã đồng loạt từ chức để phản đối ông. Ngay cả thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Lindsey Graham, một trong những đồng minh thân cận nhất của Trump, cũng đã bất đồng quan điểm với cựu tổng thống về vụ bạo loạn.
"Quá đủ rồi", Graham tuyên bố trước Thượng viện.
Phong trào phản đối ông Trump còn lan rộng sang giới doanh nghiệp, khi hàng chục công ty lớn, như American Express, Microsoft, Nike hay Walgreens tuyên bố sẽ ngừng hỗ trợ cho những người Cộng hòa đã phản đối kết quả cuộc bầu cử năm 2020.
Vào ngày Tổng thống Biden nhậm chức, ông Trump đã phá vỡ truyền thống đã được duy trì suốt 152 năm, khi từ chối tham dự buổi lễ. Thay vào đó, ông bay trở lại câu lạc bộ của mình ở Mar-a-Lago vào sáng sớm cùng với một số phụ tá thân cận nhất và gia đình.
Theo Meridith McGraw, tác giả một cuốn sách kể về thời gian sau khi rời Nhà Trắng của ông Trump, tâm trạng cựu tổng thống lúc bấy giờ vô cùng u ám.
"Ông ấy tức giận, thất vọng, không biết phải dành thời gian một ngày như thế nào và không có kế hoạch cho tương lai chính trị của mình", bà cho hay.
Cách truyền thông đưa tin và các cuộc thảo luận chính trị trong tháng đó cũng cho thấy rõ mức độ không chắc chắn về tương lai của ông Trump. Sau thất bại bầu cử rõ ràng và quang cảnh không thể hỗn loạn hơn tại Đồi Capitol, nhiều người tin rằng ông không còn đường quay trở lại.
"Cứ như thế, sự nghiệp chính trị táo bạo, sôi nổi và đôi khi là xuất sắc của Donald J. Trump đã kết thúc", một bài bình luận trên tờ Hill viết.
Tiêu đề phụ của một bài bình luận đăng vào tháng 1/2021 trên New York Times tuyên bố: "Thí nghiệm khủng khiếp đã kết thúc". Tiêu đề chính của bài viết này thậm chí còn trực diện hơn: "Tổng thống Donald J. Trump: Kết thúc".
Nhưng trước khi lên máy bay tới Florida vào ngày ông Biden nhậm chức, Trump đã ám chỉ về những gì sắp xảy ra. "Chúng tôi yêu tất cả các bạn", ông phát biểu với những người ủng hộ trên đường băng Căn cứ Không quân Maryland. "Chúng tôi sẽ trở lại dưới một hình thức nào đó".
Một tuần sau, rõ ràng là Trump không phải chờ lâu để khẳng định ảnh hưởng chính trị của mình. Đảng Cộng hòa đã quay lại với ông.
Nghị sĩ California Kevin McCarthy, lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Hạ viện, đến thăm cựu tổng thống tại Mar-a-Lago và chụp ảnh cùng ông. Hai người tươi cười rạng rỡ.
Ngay sau vụ bạo loạn ngày 6/1, nghị sĩ McCarthy đã nói rằng ông Trump "phải chịu trách nhiệm" về hành động bạo lực của đám đông quá khích. Nhưng sau đó, nhận ra tầm ảnh hưởng của Trump, ông cam kết sẽ làm việc với cựu tổng thống để giúp đảng Cộng hòa giành được đa số ghế tại quốc hội trong cuộc bầu cử giữa kỳ vào năm 2022.
Ông Trump phát biểu trước những người ủng hộ tại căn cứ không quân Maryland trước khi bay tới Florida vào ngày 20/1/2021, ngày nhậm chức của ông Joe Biden. Ảnh: AP
Ngay cả khi Thượng viện do đảng Dân chủ kiểm soát đang chuẩn bị tổ chức phiên tòa luận tội Trump, chuyến đi đến Palm Beach của McCarthy đã cho thấy rằng một trong những đảng viên Cộng hòa quyền lực nhất tại quốc hội vẫn coi cựu tổng thống là người quan trọng.
"Chuyến thăm của McCarthy thực sự đã mở ra cánh cửa cho Trump", McGraw nói. "Nó giống như giấy phép để những người Cộng hòa đã chỉ trích cựu tổng thống tha thứ cho ông ấy và tiếp tục tiến bước".
Phiên tòa luận tội Trump tại Thượng viện sau đó kết thúc bằng một tuyên bố trắng án, vì hầu hết đảng viên Cộng hòa, trong đó có cả những người chỉ trích thẳng thắn nhất, như lãnh đạo phe thiểu số Mitch McConnell, đã bỏ phiếu chống lại bản án có thể dẫn đến việc cựu tổng thống bị cấm giữ chức vụ dân cử trong tương lai.
McConnell nói rằng những gì Trump làm vào ngày 6/1 là "đáng xấu hổ", nhưng ông đã chọn không thực hiện bước đi có thể khiến cựu tổng thống phải chấm dứt sự nghiệp chính trị, dường như vì sợ rằng điều này sẽ chấm dứt cả sự nghiệp của chính ông.
Cựu tổng thống đã dành phần lớn tháng tiếp theo trong không gian thoải mái tại câu lạc bộ Mar-a-Lago, chỉ ra ngoài chơi golf hoặc dùng bữa tối.
Đến cuối tháng 2/2021, khi cơn thịnh nộ về vụ bạo loạn Đồi Capitol lắng xuống, ông đã sẵn sàng tổ chức sự kiện công khai đầu tiên của mình. Tại Hội nghị Hành động Chính trị Bảo thủ diễn ra ở Orlando, Florida khi đó, Trump đã chứng minh rằng ông vẫn nắm giữ được lòng trung thành của các cử tri Cộng hòa.
"Hôm nay, tôi đứng trước các bạn để tuyên bố rằng hành trình đáng kinh ngạc mà chúng ta đã cùng nhau bắt đầu vẫn chưa kết thúc", ông tuyên bố, nói bóng gió rằng mình có thể đánh bại đảng Dân chủ "lần thứ ba" vào năm 2024.
Kết quả cuộc thăm dò ý kiến những người tham dự hội nghị đã cho thấy niềm tin của cựu tổng thống là hoàn toàn có cơ sở. 68% số người được hỏi nói ông nên tái tranh cử. 55% cho biết họ sẽ bỏ phiếu cho ông trong cuộc bầu cử sơ bộ, nhiều hơn gấp đôi ứng viên đứng thứ hai, Thống đốc Florida Ron DeSantis.
"Trump và nhóm của ông ấy đã khá lo lắng về bài phát biểu đó", McGraw nói. "Về mặt tâm lý, được đón nhận tích cực như vậy là điều thực sự quan trọng đối với cựu tổng thống và các đồng minh".
Sau một thời gian ngắn gián đoạn, ông đã kích hoạt lại chuỗi email gây quỹ liên tục gửi tới những người ủng hộ và tiếp tục tổ chức các cuộc mít tinh ngoài trời giống như lễ hội.
"Các bạn có nhớ tôi không?", Trump hỏi tại một sự kiện ở Ohio vào tháng 6/2021. Đám đông đáp lại bằng tiếng reo hò.
"Họ nhớ tôi", ông kết luận.
Ảnh hưởng không biến mất
Nếu năm 2021 mang đến những bằng chứng về tầm ảnh hưởng không suy suyển của ông Trump trong đảng Cộng hòa thì cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2022 đã xác nhận điều đó.
Lúc bấy giờ, quân đội Mỹ vừa có cuộc rút lui hỗn loạn khỏi Afghanistan, dẫn đến sự sụp đổ của chính phủ do Mỹ hậu thuẫn tại quốc gia này. Giá xăng và lạm phát đang tiến gần đến mức cao chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Tăng trưởng kinh tế Mỹ, vừa có những bước phục hồi sau đại dịch Covid-19, đã chững lại.
Tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Biden đã giảm xuống mức chưa từng có. Môi trường chính trị có vẻ thù địch với ông Trump vào đầu năm 2021 bắt đầu thay đổi.
"Joe Biden không giải quyết được những mối quan tâm chính của cử tri", Lanza nói. "Điều này tạo cơ hội cho Donald Trump".
Mar-a-Lago trở thành điểm dừng chân bắt buộc cho mọi ứng viên bảo thủ từ đảng Cộng hòa muốn leo cao trên chính trường. Sự ủng hộ từ cựu tổng thống là phần thưởng được khao khát nhất, chìa khóa thu hút tiền gây quỹ và lôi kéo các cử tri bảo thủ.
4 trong 6 nghị sĩ Cộng hòa từng bỏ phiếu luận tội ông Trump đã bị đánh bại bởi các ứng viên do ông hậu thuẫn trong cuộc bầu cử sơ bộ. Cùng lúc, các ứng viên Thượng viện như JD Vance ở Ohio hay Herschel Walker ở Georgia đã vươn lên dẫn đầu với hỗ trợ đắc lực từ cựu tổng thống.
"Tiếng nói ủng hộ của ông ấy gần như đảm bảo cho chiến thắng trong cuộc bầu cử sơ bộ", Brian Seitchik, người từng làm giám đốc cho chiến dịch tranh cử của ông Trump năm 2016 ở Arizona và giám đốc khu vực phía tây năm 2020, bình luận.
Nhưng kết quả cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2022 cho thấy sự ủng hộ của ông Trump không phải là "liều thuốc thần" đảm bảo chiến thắng cho các ứng viên Cộng hòa, khi nỗi nghi ngại về ảnh hưởng của cựu tổng thống vẫn còn.
Trong 4 ứng viên Thượng viện nổi bật được Trump ủng hộ, chỉ có một người, Vance, đánh bại được đối thủ đảng Dân chủ. Đảng Cộng hòa giành lại quyền kiểm soát Hạ viện một cách sít sao, đưa Kevin McCarthy lên làm chủ tịch, song họ phần lớn vẫn hoạt động kém hiệu quả và đảng Dân chủ vẫn giữ được quyền kiểm soát Thượng viện.
Tại Florida, Thống đốc DeSantis, người về nhì trong cuộc thăm dò ý kiến bầu cử tổng thống năm 2021, đã giành chiến thắng vang dội, làm dấy lên suy đoán ông có thể là ứng viên hàng đầu cho vị trí đại diện đảng Cộng hòa tranh cử tổng thống năm 2024.
Trong lúc đó, Trump nổi giận. Cựu tổng thống đổ lỗi cho đảng Cộng hòa vì ủng hộ các lệnh cấm phá thai không được lòng cử tri, và không có đủ lòng trung thành với chủ nghĩa dân túy bảo thủ của riêng ông.
Chỉ vài tuần sau cuộc bầu cử giữa kỳ, khi các chuyên gia còn đang tự hỏi liệu thời khắc chính trị của cựu tổng thống đã qua hay chưa, Trump tuyên bố khởi động chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024.
Đường tới đề cử
Trump có vẻ như bắt đầu chiến dịch tranh cử không đúng thời điểm. Việc nó diễn ra chỉ vài tuần sau thất bại giữa kỳ của đảng Cộng hòa khiến nhiều người hoài nghi ông đã đánh mất bản năng chính trị của mình.
Thông báo tái tranh cử, được đưa ra trong một không gian ấm cúng tại Mar-a-Lago, khiến chiến dịch của Trump có vẻ lạc lõng và không phù hợp với thực tế chính trị hiện tại.
Sau đó, Trump trở thành tâm điểm chú ý với nhiều thông tin tranh cãi, như dùng bữa tối tại Mar-a-Lago với Nick Fuentes, một người theo chủ nghĩa da trắng thượng đẳng nổi tiếng, và đăng bài trên mạng xã hội nói rằng các quy định trong hiến pháp Mỹ nên bị "xóa bỏ" nhằm cho phép ông được tái bổ nhiệm làm tổng thống.
"Từ Lễ Tạ ơn cho đến năm mới 2023 là khoảng thời gian khá đen tối với chiến dịch tranh cử của ông Trump", McGraw cho biết. Đảng Cộng hòa đang có những nghi ngờ về ông.
"Trump tuyên bố sẽ tranh cử tổng thống, nhưng không ai chắc ông ấy có thể thực hiện được điều đó hay không", bà nói, mô tả về tâm trạng chung của đảng Cộng hòa lúc bấy giờ. "Liệu ông ấy có đủ kỷ luật để theo đuổi mục tiêu hay không?".
Tuy nhiên, ở hậu trường, Trump đã tập hợp một đội ngũ nhân viên vận động tranh cử được lãnh đạo bởi những người điều hành chính trị dày dạn kinh nghiệm.
Chris LaCivita và Susie Wiles có thể không phải những cái tên quen thuộc, nhưng LaCivita là một chính trị gia lão luyện của đảng Cộng hòa với nhiều thập kỷ cống hiến, còn Wiles là người đã giúp biến Florida thành một thành trì bảo thủ. Hai người đã phối hợp để xây dựng chiến lược bầu cử sơ bộ cho cựu tổng thống.
Đội ngũ của Trump cũng nhận được hỗ trợ từ những nguồn không ngờ tới nhất, các công tố viên ở New York, Georgia và Bộ Tư pháp ở Washington.
Cựu tổng thống lúc đó phải đối mặt hàng loạt cáo buộc trọng tội, gồm âm mưu lật kèo bầu cử dẫn đến bạo loạn Đồi Capitol, giữ trái phép tài liệu mật sau khi rời Nhà Trắng ở Florida, làm giả hồ sơ kinh doanh để chi tiền bịt miệng một sao khiêu dâm nhằm ém thông tin khi tranh cử năm 2016 ở New York và cáo buộc can thiệp bầu cử ở bang Georgia.
Trong tất cả các trường hợp, Trump luôn khẳng định mình là nạn nhân của một cuộc "săn phù thủy" có động cơ chính trị, cáo buộc chính quyền Tổng thống Biden "vũ khí hóa" Bộ Tư pháp Mỹ để nhắm vào ông.
Ảnh chụp hồ sơ nhà tù của Trump tại Atlanta vào tháng 8/2023 đã nhanh chóng được in trên áo phông và các biển quảng cáo chiến dịch tranh cử.
Đối với nhiều người cánh tả, công lý cuối cùng đã được thực thi. Nhưng đối với những cử tri bảo thủ ở các bang bỏ phiếu sơ bộ sớm như Iowa, New Hampshire và Nam Carolina, đây là thời điểm để họ tập hợp xung quanh lãnh đạo đảng đang gặp khó khăn của mình.
Nhà thăm dò ý kiến bảo thủ Sarah Longwell đã phỏng vấn một nhóm đảng viên Cộng hòa ở Iowa vào tháng 6/2023, một tuần sau khi Bộ Tư pháp truy tố cựu tổng thống về các cáo buộc liên quan đến việc xử lý sai tài liệu nhạy cảm của chính phủ.
"Tôi nghĩ ông ấy bị gài", một người nói.
"Đây là hành vi can thiệp bầu cử mà chúng ta chưa từng thấy trước đây", người khác cho hay.
Đến mùa thu năm 2023, Trump đã tạo ra một khoảng cách lớn trong hầu hết các cuộc thăm dò sơ bộ của đảng Cộng hòa. Ông bỏ qua các cuộc tranh luận, mà tập trung vào việc củng cố động lực ủng hộ thông qua những cuộc mít tinh mang thương hiệu Trump.
Mặc dù đã quyên góp được gần 200 triệu USD tiền quỹ vận động tranh cử, Thống đốc DeSantis đã bị loại khỏi cuộc đua chỉ vài ngày sau khi về nhì với cách biệt hai chữ số trước cựu tổng thống trong cuộc bầu cử sơ bộ đảng Cộng hòa tại Iowa tháng 1/2024.
Sau khi cựu tổng thống dễ dàng đánh bại đối thủ Nikki Haley tại New Hampshire, cuộc chiến bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa đã thực sự khép lại. Lần thứ ba liên tiếp, đề cử ứng viên tổng thống của đảng Cộng hòa thuộc về ông.
Thử thách và chiến thắng
Khoảnh khắc ông Trump bị bắn trên sân khấu vận động tranh cử ở Pennsylvania ngày 13/7/2024. Video: WBFF
Cuộc chiến tại tòa án có thể tạo ra động lực tranh cử đáng kể cho Trump nhưng nó cũng đi kèm với những nguy cơ pháp lý rất thực tế. Tháng 5/2024, bồi thẩm đoàn Manhattan kết án ông về 34 tội danh liên quan đến việc trả tiền bịt miệng cho ngôi sao phim khiêu dâm Stormy Daniels.
Tuy nhiên, mỗi thất bại về mặt pháp lý dường như đều tạo ra một chiến thắng lớn hơn cho ông Trump. Việc tuyên án của ông đã bị trì hoãn, các cáo trạng liên quan đến vụ kiện xử lý tài liệu mật đã bị hủy bỏ và Tòa án Tối cao đã ra phán quyết rằng các tổng thống có quyền miễn tố với hoạt động công vụ theo thẩm quyền hiến định.
Bên ngoài phòng xử án, sau chiến thắng vòng bầu cử sơ bộ, chiến dịch của Trump tiến đến cuộc tổng tuyển cử với khí thế chưa từng có. Màn thể hiện ngập ngừng, bối rối của Tổng thống Biden trong cuộc tranh luận vào cuối tháng 6/2024 trước cựu tổng thống khiến đảng Dân chủ hoảng loạn hoàn toàn.
Tỷ lệ ủng hộ Trump ngày càng tăng cao. Và sau khi thoát chết trong vụ ám sát hụt ở Pennsylvania vào giữa tháng 7, ông đã đến Đại hội Toàn quốc đảng Cộng hòa ở Milwaukee một ngày sau đó với "hào quang người hùng".
Hình ảnh ông giơ nắm đấu trên sân khấu với khuôn mặt vương máu đã trở thành biểu tượng của chiến dịch tranh cử.
"Những gì chúng tôi thấy tại đại hội là đảng Cộng hòa đã trở nên thống nhất như thế nào, thực sự là lần đầu tiên sau một thời gian dài", McGraw nhớ lại. "Họ tràn ngập tự tin".
Tỷ phú Elon Musk, người đàn ông giàu nhất thế giới, đã công khai ủng hộ ứng viên đảng Cộng hòa và bắt đầu tài trợ cho hàng loạt sự kiện lớn của cựu tổng thống ở các bang chiến trường quan trọng.
Niềm tự hào của đảng Cộng hòa, niềm tự hào về Trump, đang dâng cao hơn bao giờ hết.
Vào thời điểm đó, có vẻ như hành trình Trump trở lại đỉnh cao quyền lực gần như đã hoàn tất. Chiến dịch của ông đã sẵn sàng giáng một đòn hạ gục vào Tổng thống Biden và đảng Dân chủ.
Nhưng ba ngày sau khi Trump chấp nhận đề cử của đảng Cộng hòa, Tổng thống Biden bất ngờ tuyên bố từ bỏ nỗ lực tái tranh cử và ủng hộ Phó tổng thống Kamala Harris tham gia cuộc đua Nhà Trắng.
Chỉ trong vài tuần, Harris đã củng cố được ủng hộ của đảng, truyền thêm nhiệt huyết cho đảng Dân chủ và thậm chí còn vượt lên trước đối thủ đảng Cộng hòa trong một số cuộc đối đầu giả định.
Ông Trump không thể hiện tốt trước bà Harris trong cuộc tranh luận tháng 9/2024 và rõ ràng ứng viên Cộng hòa đã gặp khó khăn trong việc định hướng lại chiến dịch để cạnh tranh với một đối thủ mới khác biệt hoàn toàn so với Tổng thống Biden.
"Ông Trump thực sự không bị thử thách cho đến khi bà Harris tham gia cuộc đua", Seitchik nói.
Nhưng cựu tổng thống không tỏ ra nao núng. Ông tiếp tục liên kết những khía cạnh không được ưa chuộng trong chính sách của Tổng thống Biden với Phó tổng thống Harris, tấn công chính phủ đương nhiệm về lạm phát và tình trạng gia tăng người nhập cư bất hợp pháp.
Ông Trump phát biểu tại Đại hội Toàn quốc đảng Cộng hòa với một bên tai dán băng gạc. Ảnh: AFP
Bất chấp thách thức và những đòn tấn công dữ dội từ phe đối thủ, chưa kể đến dự báo của các nhà thăm dò về một cuộc đua sít sao, cuộc bầu cử ngày 5/11/2024 đã mang đến chiến thắng vang dội cho ứng viên đảng Cộng hòa, đưa ông trở thành Tổng thống đắc cử.
Giờ đây, mọi chú ý đang đổ dồn vào cách ông sẽ tận dụng quyền lực mạnh mẽ và ảnh hưởng tuyệt đối của mình trên chính trường ra sao để thúc đẩy chương trình nghị sự "Nước Mỹ trên hết".
Trong phiên điều trần phê chuẩn chức vụ gần đây, Marco Rubio, ứng viên được Tổng thống đắc cử chọn làm Ngoại trưởng, đã nhấn mạnh rằng mọi chính sách mà Mỹ theo đuổi phải được lý giải bằng câu trả lời cho câu hỏi: Liệu chính sách đó có khiến nước Mỹ "an toàn hơn", "mạnh mẽ hơn" và "thịnh vượng hơn" hay không.
"Dưới thời Tổng thống Trump, tiền thuế của người dân Mỹ sẽ luôn được chi tiêu một cách khôn ngoan và quyền lực của chúng ta sẽ luôn được trao một cách thận trọng, trên hết là hướng tới những gì tốt nhất cho nước Mỹ và người dân Mỹ", Rubio nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo BBC, Yonhap, AFP, Reuters)