Lần đầu tiên trong hơn 30 năm, năng lực quốc phòng trở thành vấn đề được quan tâm nhiều tại châu Âu. Sau nhiều thập kỷ cắt giảm ngân sách quốc phòng để ưu tiên các lĩnh vực khác, giới lãnh đạo châu Âu đang phải vội vã đầu tư cho quân đội và củng cố năng lực quân sự.
Sự thay đổi bắt nguồn từ xung đột Ukraine và đặc biệt là cách tiếp cận cứng rắn của Tổng thống Mỹ Donald Trump, khi ông nhiều lần kêu gọi các đồng minh châu Âu phải gánh vác trách nhiệm an ninh nhiều hơn.
Ông Trump hôm 6/3 cảnh báo rằng Mỹ sẽ không bảo vệ các đồng minh NATO không đóng góp đủ ngân sách quốc phòng. Yêu cầu hiện tại của Tổng thống Mỹ là 5% GDP cho chi tiêu quân sự, so với mức 2% GDP được liên minh thống nhất trước đây.
"Căng thẳng địa chính trị, gồm cả xung đột Ukraine, đang thúc đẩy giai đoạn tăng cường quốc phòng toàn cầu mới", Loredana Muharremi, nhà phân tích tại công ty dịch vụ tài chính Morningstar ở Mỹ, cho hay.
Tiêm kích F-16 tham gia cuộc diễn tập của NATO tại Ba Lan hồi tháng 10/2022. Ảnh: AFP
Nguy cơ Mỹ chấm dứt hỗ trợ quân sự đặt ra câu hỏi về khoảng trống trong năng lực quốc phòng của châu Âu. Xung đột Ukraine cũng phơi bày những lỗ hổng của NATO về tình báo và giám sát, phòng không và chống tên lửa, vận tải hạng nặng và tiếp dầu trên không.
Thống kê của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) có trụ sở tại Thụy Điển cho thấy Mỹ chiếm 55% tổng lượng nhập khẩu thiết bị quốc phòng của châu Âu giai đoạn 2019-2023, tăng 35% so với giai đoạn 5 năm trước.
Guntram Wolff, thành viên cấp cao tại tổ chức nghiên cứu Bruegel ở Bỉ, nhận xét thay đổi chính sách của Mỹ đối với châu Âu "mang tính căn bản" và "lớn nhất" kể từ sau Thế chiến II.
"Nó có thể so sánh với dấu chấm hết của Chiến tranh Lạnh, nhưng theo hướng tiêu cực hơn. Tây Âu đã nằm dưới sự che chở của chiếc ô an ninh và lãnh đạo chiến lược từ Mỹ suốt 80 năm qua", ông nói.
"Châu Âu có công nghệ cần thiết để sản xuất đầy đủ những thiết bị quốc phòng họ cần, vấn đề quan trọng là liệu các tuyên bố từ lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) có được hiện thực hóa thành các hợp đồng hay không. Nếu có đơn đặt hàng, chúng tôi sẵn sàng làm", Patrice Caine, CEO tập đoàn quốc phòng Thales của Pháp, nói.
Thales hôm 2/3 được trao hợp đồng khoảng 2 tỷ USD của chính phủ Anh nhằm chế tạo 5.000 Tên lửa Đa năng Hạng nhẹ (LMM), vũ khí tối ưu để đánh chặn máy bay không người lái, và bàn giao cho Ukraine.
Giới quan sát cho rằng các tập đoàn quốc phòng lớn ở châu Âu như Saab của Thụy Điển, Hensoldt và Rheinmetall ở Đức, BAE của Anh cũng có thể tham gia nỗ lực củng cố năng lực quốc phòng.
Douglas Barrie, chuyên gia cấp cao về hàng không vũ trụ tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở tại Anh, nói rằng xung đột Ukraine đã cho thấy tầm quan trọng của các hệ thống tình báo, giám sát và trinh sát (ISR) cùng vai trò cung cấp năng lực này của Mỹ.
Châu Âu hiện chỉ biên chế 3 loại máy bay tình báo tín hiệu cỡ lớn, trong đó có RC-135 Rivet Joint do tập đoàn Boeing sản xuất. Giới quan sát cho rằng đây là lĩnh vực quan trọng mà châu Âu cần tăng cường đầu tư.
Ngoài ra, châu Âu cũng đang phải dựa vào Mỹ về liên lạc vệ tinh và tích hợp dữ liệu chiến trường. "Tích hợp kỹ thuật số, quản lý dữ liệu, thông tin tình báo vệ tinh và sau đó cung cấp tất cả những thông tin đó cho binh sĩ tại thực địa là khoảng trống lớn mà chúng ta phải đầu tư", chuyên gia Wolff nói.
Trong cuộc khảo sát Eurobarometer được Ủy ban châu Âu công bố gần đây, 79% người được hỏi bày tỏ ủng hộ tăng cường hợp tác quốc phòng ở cấp độ EU và 65% đồng ý tăng ngân sách quốc phòng.
Tuy nhiên, thực hiện chiến lược quốc phòng mới đòi hỏi các lãnh đạo châu Âu phải giải đáp nhiều câu hỏi khó, trong đó có ai sẽ là người dẫn dắt sáng kiến như vậy. Friedrich Merz, Thủ tướng tương lai của Đức, và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đều đang thúc đẩy một châu Âu độc lập khỏi Mỹ.
Là nền kinh tế lớn nhất EU, Đức được cho sẽ trở thành nhà tài trợ chủ chốt cho mọi lực lượng phòng thủ riêng của châu Âu.
Lãnh đạo các nước châu Âu và EU tại cuộc họp thượng đỉnh ở Paris, Pháp ngày 17/2. Ảnh: AFP
Trong khi đó, chỉ có Anh và Pháp sở hữu vũ khí hạt nhân. Phần lớn năng lực răn đe hạt nhân của NATO tại châu Âu hiện dựa vào các đầu đạn mà Mỹ bố trí rải rác ở hàng loạt quốc gia.
Các nhà hoạch định quân sự NATO cho hay trong trường hợp một quốc gia thành viên ở châu Âu bị tấn công, Mỹ sẽ nhanh chóng triển khai thêm 200.000 quân để tiếp viện cho 100.000 binh sĩ đồn trú ở lục địa. Họ sẽ được hỗ trợ bởi lực lượng của các thành viên khác và khí tài Mỹ.
Patricia Garcia-Duran Huet, giáo sư tại Tổ chức Kinh tế Quốc tế thuộc Đại học Barcelona của Tây Ban Nha, nhận định châu Âu sẽ cần tối thiểu 1.400 xe tăng, 2.000 xe chiến đấu bộ binh và 700 khẩu pháo để đảm bảo năng lực răn đe đáng tin cậy. Quy mô này lớn hơn tổng lực lượng bộ binh của Pháp, Đức, Italy và Anh.
Ngoài ra, châu Âu cũng sẽ cần tuyển dụng và đào tạo 300.000 tân binh để thay thế quân đội Mỹ.
Các lãnh đạo EU hôm 6/3 ủng hộ sáng kiến "Tái vũ trang châu Âu" của Ủy ban châu Âu về huy động 800 tỷ euro (860 tỷ USD) trong 4 năm để tăng cường năng lực quốc phòng của khối và hỗ trợ Ukraine. Một phần trong sáng kiến là kế hoạch cung cấp khoản vay khoảng 160 tỷ USD để chính phủ các nước thành viên tăng ngân sách quốc phòng.
"Đây là thời khắc của châu Âu và chúng ta phải thích ứng với nó", Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tuyên bố.
Thùy Lâm (Theo FT, DW, The Conversation)
