Bà Ngân, 55 tuổi, ở Phú Thọ, thấy ợ hơi, chán ăn, đi tầm soát ung thư dạ dày, phải bỏ tiền túi gần ba triệu đồng do không được bảo hiểm y tế chi trả. Đầu tháng 7, sau khi tầm soát tại Bệnh viện K (Hà Nội), bà Ngân được phát hiện có tổn thương ở dạ dày, chẩn đoán ung thư giai đoạn sớm. Bác sĩ chỉ cần cắt hớt tổn thương qua nội soi mà không cần mổ, có thể chữa khỏi hoàn toàn. Bệnh nhân bảo tồn được toàn bộ dạ dày, sau hai ngày có thể ra viện.
Song, không phải ai cũng có tiền để tầm soát sớm ung thư như bà Ngân. Chi phí này khá cao, trung bình 2-3 triệu đồng cho mỗi loại, như đại trực tràng là 2,9 triệu, vú và tuyến giáp là 2,5 triệu. BHYT (bảo hiểm y tế) không chi trả cho hạng mục này, người dân phải bỏ tiền túi hoàn toàn. Điều này là một trong những lý do khiến nhiều người không đi tầm soát ung thư sớm, hệ quả 70% trường hợp ung thư ở Việt Nam phát hiện ở giai đoạn muộn, tỷ lệ sống thấp.
Trường hợp khác là ông Mạnh, 63 tuổi, ở Vĩnh Phúc, phát hiện ung thư phổi giai đoạn 2, được bác sĩ đưa phác đồ điều trị bằng miễn dịch, giá mỗi lọ thuốc hơn 60 triệu đồng. Mỗi lần bệnh nhân sử dụng hai lọ, phác đồ ba tuần một lần và kéo dài 1-2 năm hoặc hơn tùy mức độ đáp ứng.
Như vậy, trung bình mỗi lần dùng thuốc miễn dịch chi phí hơn 100 triệu đồng, chưa kể nhiều khoản tiền khác. Liệu pháp miễn dịch đã được giới thiệu tại Việt Nam được 5 năm, vẫn chưa được xem xét phê duyệt vào danh mục thuốc được BHYT chi trả, nên người bệnh phải thanh toán 100%.
"Phương pháp này tốt nhất cho bệnh tình của tôi, nhưng không có đủ tiền chữa trị. Tôi từ chối, dùng phác đồ điều trị khác, dù biết kém hiệu quả hơn", ông Mạnh nói.
Bệnh nhân xạ trị ung thư tại Bệnh viện K. Ảnh:Hà Trần.
Việt Nam có hơn 91% người dân tham gia bảo hiểm y tế (BHYT), song chi phí y tế từ tiền túi hộ gia đình vẫn chiếm 39,6%, ông Nguyễn Đức Hòa, Phó tổng Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam, nêu khi tham vấn ý kiến về Dự án Luật bảo hiểm y tế sửa đổi đang được Bộ Y tế xây dựng.
So với năm 2019, con số này đã giảm được khoảng hơn 3%. Song, tỷ lệ này vẫn khá cao so với khuyến cáo chung của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là khoảng 20%. Mức chi tiền túi của người Việt Nam hiện cao gấp hai lần khuyến cáo của WHO, đứng trên Lào, Campuchia, Myanmar, dưới Indonesia, Philippines, Thái Lan, Malaysia. Chi tiền túi cao khiến nhiều gia đình bị nghèo hóa hoặc tái nghèo sau khi điều trị.
Hiện BHYT chi trả phí khám, chữa bệnh, phục hồi chức năng, chăm sóc thai sản định kỳ và sinh con. Trong khi đó, dịch vụ sàng lọc sơ sinh, chẩn đoán sớm một số bệnh ung thư, khám sức khỏe định kỳ hoặc tại nhà... chưa được chi trả. Đặc biệt, nhiều loại thuốc, trong đó có các loại thuốc điều trị ung thư, không được bảo hiểm thanh toán.
Theo một chuyên gia ngành dược, từ 2018 đến nay, danh mục thuốc thuộc phạm vi được hưởng của người tham gia BHYT chưa được cập nhật, bổ sung các thuốc mới, trong khi quy trình cập nhật danh mục này tương đối nhanh chóng trên thế giới. Ví dụ, thời gian trung bình kể từ khi được cấp giấy đăng ký lưu hành đến khi thuốc được cập nhật vào danh mục bảo hiểm y tế chi trả ở Nhật là ba tháng, Anh, Pháp là 15 tháng, ở Hàn Quốc là 18 tháng.
Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn cũng nhìn nhận quyền lợi người tham gia BHYT chưa được đảm bảo. Việc tăng tỷ lệ dân số tham gia BHYT sẽ có ít giá trị với việc bảo vệ tài chính cho người bệnh cũng như đảm bảo công bằng, nếu người dân vẫn phải bỏ tiền túi ở mức cao để chi cho y tế.
"Mục tiêu đến năm 2025, mức chi tiền túi từ hộ gia đình giảm xuống còn dưới 35% và đến năm 2030 còn dưới 30%, là thách thức rất lớn", Thứ trưởng nói.
Nhân viên y tế tại nhà thuốc Bệnh viện Nhiệt đới TP HCM, phát thuốc cho bệnh nhân. Ảnh: Quỳnh Trần
Khắc phục các bất cập này, Bộ Y tế xây dựng dự án Luật BHYT sửa đổi, thông qua đánh giá, tổng kết thực tiễn, luận giải các vấn đề vướng mắc, xem xét kinh nghiệm trên thế giới. Thực hiện mục tiêu BHYT toàn dân xét trên cả 3 phương diện về tỷ lệ dân số tham gia BHYT, phạm vi dịch vụ được hưởng và mức độ bảo vệ tài chính của người sử dụng dịch vụ y tế.
Cụ thể, Bộ Y tế đề xuất BHYT chi trả cho các dịch vụ như sàng lọc sơ sinh, sàng lọc trước sinh, sàng lọc bệnh lây truyền từ mẹ sang con, khám và chẩn đoán sớm một số bệnh, trong đó có ung thư, khám sức khỏe định kỳ, khám chữa bệnh tại nhà (người cao tuổi, người khuyết tật nặng), sử dụng vaccine, sinh phẩm, dinh dưỡng sử dụng trong điều trị.
Để người dân được sớm tiếp cận với các thuốc mới được BHYT chi trả, các chuyên gia cũng cho rằng cần sớm điều chỉnh, bổ sung thuốc vào danh mục và có cơ chế quy định về việc cập nhật danh mục thuốc (thuộc phạm vi thanh toán BHYT) ít nhất một năm một lần. Ngoài điều chỉnh mức đóng phù hợp, việc đa dạng các gói BHYT, tăng cường liên kết, hợp tác giữa BHYT xã hội với BHYT thương mại, cũng giúp người dân giảm mức chi tiền túi trong khám chữa bệnh.
Những thay đổi này nhằm đảm bảo quyền lợi của người tham gia BHYT và quyền được tiếp cận phương pháp điều trị tối ưu của bệnh nhân, như trường hợp của ông Mạnh, bà Ngân.
Bộ Y tế đang tiếp thu, chỉnh sửa và hoàn thiện dự thảo luật, dự kiến trình Quốc hội dự thảo Luật BHYT sửa đổi vào tháng 5/2024.
Lê Nga