Thời gian qua, các công ty như Toyota, Huyndai, TSMC và Samsung tăng hiện diện ở Mỹ để tận dụng ưu đãi của chính quyền Biden và cơ hội từ nền kinh tế lớn nhất thế giới. Theo báo cáo tại hội nghị của Liên hợp quốc về Thương mại và phát triển, hơn 110 tỷ USD đầu tư lĩnh vực xanh mới được rót vào Mỹ mỗi năm kể từ 2021.
Dẫn đầu dòng vốn là các nền kinh tế phát triển ở Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc), tổng cộng khoảng147 tỷ USD trong 3 năm qua. Giờ đây, cuộc bầu cử đang đè nặng lên những kế hoạch của họ. Bởi lẽ, ông Trump từng gọi Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA) - cung cấp trợ cấp cho xe điện, năng lượng tái tạo, nhiên liệu hàng không bền vững và hydro - là "trò lừa xanh".
Trong khi, Đạo luật CHIPS và Khoa học năm 2022 của chính quyền Biden đưa ra các ưu đãi nhằm thu hút sản xuất chất bán dẫn tiên tiến về Mỹ, được ứng viên đảng Cộng hòa đánh giá là "thỏa thuận tồi". Trump nói rằng đạo luật này "quá tệ" và Đài Loan (Trung Quốc) đã "đánh cắp" ngành chip của Mỹ. Ông cũng cho rằng việc áp thuế cao sẽ là cách hiệu quả để buộc các công ty đến Mỹ xây nhà máy.
"Kế hoạch của tôi là chấm dứt Thỏa thuận xanh mới (Green New Deal) và thu hồi các quỹ chưa chi tiêu theo IRA đã đặt tên sai", Trump tiết lộ cương lĩnh chính sách kinh tế trong bài phát biểu vào tháng 9.
Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu sau lớp kính chống đạn ở Lititz, bang Pennsylvania, ngày 3/11. Ảnh: AP
Cố vấn cao cấp của chiến dịch Trump, Brian Hughes nói với Reuters rằng IRA góp phần vào lạm phát và mở rộng thâm hụt ngân sách liên bang. Tuy nhiên, ông không cung cấp chi tiết về cách ứng viên tổng thống sẽ giải quyết IRA nếu trở lại Nhà Trắng.
Theo giới quan sát, nhiều trợ cấp liên quan đến xe điện có thể bị cắt giảm nếu Trump đắc cử, đặc biệt là nếu đảng Cộng hòa kiểm soát quốc hội. Theo Corey Cantor, nhà phân tích của BNEF, các quy định về tiêu thụ nhiên liệu và khí thải gần như chắc chắn bị sửa và có thể hủy ưu đãi thuế 7.500 USD cho xe điện.
Bill Reinsch, cựu quan chức Bộ Thương mại trong chính quyền Clinton, hiện là cố vấn cấp cao Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (trụ sở ở Washington) nói "Trump là bậc thầy về sự khó đoán" và những hành động đột ngột có thể xảy ra nếu ông nhậm chức.
"Việc thu hồi quy định luôn có khả năng xảy ra, mặc dù tôi nghĩ ông ấy sẽ áp dụng có chọn lọc, tập trung vào các khoản ưu đãi thuế năng lượng tái tạo. Ông ấy không thể tự mình loại bỏ chúng nhưng có thể thay đổi các quy định và khiến việc tiếp cận khó khăn hơn", ông Bill Reinsch nhận định.
LG Energy Solution (LGES) cho biết thấy rủi ro với các kế hoạch ở Mỹ do doanh số xe điện thấp hơn kỳ vọng và khả năng Trump hủy bỏ các chính sách của chính quyền hiện tại. LGES báo cáo lợi nhuận hoạt động quý III giảm 40%, xuống còn 332,27 triệu USD, vẫn cao hơn dự đoán của các nhà phân tích.
Tuy nhiên, nhà sản xuất Hàn Quốc này cảnh báo sẽ ghi nhận khoản lỗ 18 tỷ won (13,1 triệu USD) nếu không nhận được ưu đãi thuế từ IRA. Khảo sát bởi Phòng Thương mại và Công nghiệp Hàn Quốc cho biết hai phần ba nhà sản xuất nước này dự đoán chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng trong năm tới.
Trước đó, vào tháng 7, người đứng đầu cơ quan phụ trách kinh tế của Đài Loan (Trung Quốc) Kuo Jyh-huei khẳng định hòn đảo này "không đánh cắp ngành công nghiệp chip của Mỹ và ông Trump đã hiểu lầm". Ông nói Đài Loan giúp bổ sung cho ngành công nghiệp chip của Mỹ.
Ông Kuo từng là giám đốc điều hành cấp cao của Topco Scientific - nhà cung cấp cho TSMC. Tại Mỹ, TSMC đang chi 65 tỷ USD xây 3 nhà máy ở bang Arizona. Các nhà máy này là một phần quan trọng trong nỗ lực của chính quyền Biden nhằm thúc đẩy chuỗi cung ứng chip và đảm bảo Mỹ ít phụ thuộc hơn vào sản xuất ở nước ngoài.
Cho đến khi có sự rõ ràng về chính sách công nghiệp và thương mại của nền kinh tế lớn nhất thế giới, các công ty châu Á có thể tạm hoãn việc thực hiện kế hoạch đầu tư hoặc đưa ra kế hoạch mới, theo các chuyên gia. Việc hủy bỏ các khoản trợ cấp trong IRA "có thể khiến một số công ty cân nhắc lại các khoản đầu tư", theo David Boling, Giám đốc thương mại Nhật Bản và châu Á tại Eurasia Group.
Về phía Trump, giới đầu tư, doanh nghiệp kỳ vọng những phát ngôn cứng rắn khi tranh cử sẽ được cân nhắc lại và mang tính thực tế hơn nếu ông chiến thắng. 18 đại diện đảng Cộng hòa từ các địa phương thu hút đầu tư liên quan đến IRA đã gửi thư cho Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson vào tháng 8, kêu gọi không thu hồi toàn bộ ưu đãi của IRA nếu đảng này giành được quyền kiểm soát Hạ viện và Thượng viện.
Nhà Trắng cho biết IRA đã tạo ra hơn 330.000 việc làm và loại bỏ nó sẽ gây tổn hại cho các khoản đầu tư được thực hiện ở các bang thuộc đảng Cộng hòa. Jeremy Harrell, Giám đốc điều hành tổ chức năng lượng sạch bảo thủ ClearPath, trụ sở tại Washington cho biết các công ty mà họ làm việc mong muốn chính sách có thể dự đoán được. "Họ đang đầu tư hàng trăm triệu nhờ IRA", bà cho biết.
Frank Wolak, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng pin và hydro nói rằng quốc hội cần bảo vệ các ưu đãi thuế nếu Trump thắng cử. "Chúng tôi phải làm việc kỹ lưỡng về IRA với các đồng minh trong quốc hội", ông nói.
Một lý do khác có thể khiến ông Trump không quá mạnh tay với IRA và CHIPS là nhiều đồng minh của ông đang được hưởng lợi từ các khoản đầu tư lớn vào điện mặt trời, xe điện, hydro và các công nghệ năng lượng sạch khác từ những đạo luật này.
Reuters phát hiện ít nhất 7 đồng minh thân cận của Trump, người gây quỹ hoặc công ty mà họ điều hành, nắm giữ cổ phần trị giá hàng trăm triệu USD trong các doanh nghiệp được hưởng lợi đáng kể từ việc giảm thuế trong IRA.
Họ gồm Jared Kushner - con rể của Trump, cựu đại sứ của ông tại Trung Quốc và đồng minh Terry Branstad. Ngoài ra, còn có các công ty được điều hành bởi ông trùm dầu mỏ Harold Hamm và Howard Lutnick. Tesla và công ty dầu mỏ lớn như Occidental Petroleum, Energy Transfer - từng góp quỹ cho Trump - cũng nắm giữ các khoản đầu tư lớn vào các dự án chỉ khả thi nếu được ưu đãi thuế theo IRA.
Theo thống kê của Reuters, những người và công ty này nắm giữ hàng tỷ USD đầu tư đủ điều kiện nhận ưu đãi của IRA và thua lỗ lớn nếu Trump hủy đạo luật. Vì vậy, có khả năng một số đồng minh sẽ thuyết phục ông Trump duy trì một số ưu đãi của IRA nếu trở thành tổng thống.
Phiên An (theo Bloomberg, Reuters)