"Canada đang tích cực tìm kiếm các phương án tiềm năng nhằm thay thế tiêm kích tàng hình F-35 của Mỹ và sẽ trao đổi với những hãng sản xuất máy bay khác", Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Blair nói ngày 14/3, vài giờ sau khi được tái bổ nhiệm vào nội các của tân Thủ tướng Mark Carney.
Giới chức Canada tháng 1/2023 thông báo đặt mua 88 tiêm kích tàng hình F-35 để thay thế dòng CF-18 lạc hậu. Thương vụ có trị giá 13,2 tỷ USD, đánh dấu khoản đầu tư lớn nhất cho không quân Canada trong vòng 30 năm. Theo hợp đồng, nhà sản xuất Lockheed Martin của Mỹ sẽ bàn giao lô đầu tiên gồm 4 chiếc vào năm 2026 và những chiếc cuối cùng trong năm 2032.
Canada đã thanh toán cho 16 máy bay dự kiến tiếp nhận trong năm sau. Ottawa khả năng cao sẽ bị phạt nếu hủy hợp đồng.
Ông Blair cho rằng Canada có thể tiếp nhận một số tiêm kích F-35, còn lại sẽ thay thế bằng phi cơ châu Âu, như dòng JAS 39 Gripen của Thụy Điển.
Tiêm kích F-35 Mỹ tại triển lãm Paris Air Show ở Pháp năm 2023. Ảnh: Reuters
Phát biểu được đưa ra chỉ vài ngày sau khi Bồ Đào Nha thông báo từ bỏ kế hoạch mua tiêm kích F-35 Mỹ để thay thế phi đội F-16 sắp hết niên hạn hoạt động.
Bộ trưởng Quốc phòng Bồ Đào Nha Nuno Melo cho rằng cần xét đến "yếu tố địa chính trị" khi lựa chọn mẫu chiến đấu cơ mới, cảnh báo nguy cơ Mỹ áp đặt hạn chế về vận hành, bảo trì, nguồn cung phụ tùng và những yếu tố giúp đảm bảo tiêm kích Bồ Đào Nha có thể hoạt động trong mọi tình huống.
Căng thẳng ngoại giao giữa Washington và Ottawa cũng đang leo thang sau khi Tổng thống Donald Trump nhiều lần nêu ý tưởng sáp nhập Canada làm bang thứ 51 của Mỹ. Ông cũng tăng cường sức ép thuế quan, tuyên bố áp thuế 25% với hầu hết mặt hàng nhập khẩu từ Canada.
Tổng thống Mỹ gần đây ký lệnh hoãn áp thuế thêm gần một tháng với các sản phẩm từ Mexico và Canada đến ngày 2/4, nhưng không cam kết từ bỏ lời đe dọa tung đòn thuế với hai nước láng giềng.
Tiêm kích tàng hình F-35 có giá khoảng 80-100 triệu USD mỗi chiếc tùy phiên bản. Khoảng 1.000 chiếc đã xuất xưởng và bàn giao cho quân đội Mỹ cùng đồng minh. Các tiêm kích F-35 dự kiến hoạt động tới năm 2088, chương trình sẽ tốn hơn 2.000 tỷ USD để chế tạo và duy trì hoạt động.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia và cựu quan chức Đức ngày 8/3 bày tỏ lo ngại khả năng phi đội F-35 có "công tắc ẩn" cho phép Mỹ vô hiệu hóa chúng từ xa. Mỹ và tập đoàn quốc phòng Lockheed Martin đến nay chưa lên tiếng bác bỏ nghi vấn này.
Ngay cả khi không có "công tắc ẩn", quân đội các nước châu Âu vẫn phụ thuộc rất nhiều vào nguồn phụ tùng, cập nhật phần mềm và hỗ trợ kỹ thuật từ Mỹ. Điều này cho phép Washington gây sức ép, thậm chí cản trở nỗ lực vận hành và triển khai khí tài của đồng minh.
Như Tâm (Theo CBC, Aviationist)