Brazil từ lâu được mệnh danh là "vương quốc bóng đá", với 5 lần vô địch World Cup và nổi tiếng với lối đá đẹp.
Nhưng đã 22 năm kể từ lần gần nhất đội tuyển Brazil đoạt cúp vàng World Cup. Nước này cũng không có cầu thủ nào đoạt Quả bóng vàng kể từ khi Kaka nhận danh hiệu năm 2007.
Khi Brazil đang chật vật giành suất tham dự World Cup 2026, nhiều người đang bày tỏ hoài nghi liệu quốc gia có còn xứng với danh hiệu "vương quốc bóng đá" nữa không.
"Nền bóng đá Brazil tụt sâu. Chúng tôi từng có nhiều cầu thủ chất lượng hàng đầu", Edinho, con trai cả cố huyền thoại Pele, gần đây bày tỏ. Ngay cả Tổng thống Brazil Lula da Silva cũng thừa nhận tuyển Brazil "không còn chơi thứ bóng đá vĩ đại nhất thế giới nữa".
Người dân chơi bóng trên mặt sân đất ở Sao Paulo, Brazil, ngày 17/2. Ảnh: AFP
Một trong những nguyên nhân có thể là sự thoái trào của bóng đá đường phố, vốn là xuất phát điểm của nhiều cầu thủ vĩ đại như Rivellino, Zico hay Romario.
"Ngày nay, không ai còn nghe thấy những câu chuyện về cửa kính vỡ do ai đó đá bóng. Không còn ai chơi bóng ngoài đường nữa", Lauro Nascimento, chuyên gia tài chính 52 tuổi, thành viên đội bóng nghiệp dư địa phương Aurora, nói sau khi thi đấu trên một trong số ít sân đất còn sót lại phía bắc Sao Paolo.
Mặc chiếc áo bết bùn sau trận đấu, ông Nascimento kể từng nhiều lần gãy ngón chân khi đá bóng bằng chân trần hồi bé. Ngày nay, quận Vila Aurora nơi ông sinh sống đã bê tông hóa, sân bóng thuở ấu thơ của ông hiện là nơi tọa lạc hai tòa nhà.
"Bất kỳ không gian mở nào, những nơi từng đủ rộng để trẻ em chơi bóng, hiện là bất động sản sinh lời hàng đầu", Aira Bonfim, chuyên gia lịch sử thể thao Brazil, cho biết.
Nascimento và đồng đội phải trả 160 USD mỗi tháng để thuê sân đất. Số tiền không lớn, nhưng là rào cản đối với nhiều gia đình thuộc tầng lớp lao động ở Brazil.
Ngày nay, để có thể ra sân chơi bóng, trẻ em nghèo phải phụ thuộc vào nhà trường, các chương trình xã hội hoặc học viện bóng đá. Năm 2021, chỉ 1/5 học viện bóng đá Brazil miễn học phí cho trẻ em.
Nhiều sân trong số này dùng cỏ nhân tạo. Nhiều người cho rằng mặt cỏ này khiến kỹ thuật của lớp trẻ Brazil không khéo léo, ngẫu hứng như thời thế hệ trước phải chơi trên những bề mặt gồ ghề, đầy sỏi đá trên đường phố.
"Giảm thời gian chơi bóng gây tác động lớn với nền bóng đá Brazil", chuyên gia bóng đá Euler Victor nhận định.
Một sân bóng đường phố nằm giữa khu ổ chuột ở Rio de Janeiro, Brazil, ngày 5/2. Ảnh: AFP
Victor Hugo da Silva, huấn luyện trẻ 7-10 tuổi tại học viện bóng đá Flamengo ở Sao Goncalo, ngoại ô Rio de Janeiro, cho biết niềm đam mê bóng đá vẫn chảy trong huyết quản của những đứa trẻ Brazil này, song chúng gặp trở ngại trong tập luyện.
Một trong số đó là lối sống ít vận động và chứng "nghiện màn hình", huấn luyện viên Silva chỉ ra. Brazil có nhiều điện thoại di động hơn dân số 203 triệu người. Hơn 1/3 trẻ 5-19 tuổi nước này bị thừa cân hoặc béo phì.
Brazil vẫn là nước xuất khẩu cầu thủ hàng đầu thế giới, có nhiều cầu thủ chơi bóng ở châu Âu, nhưng rất ít là ngôi sao nổi bật.
Nền bóng đá nước này cũng kiếm được ít tiền hơn. Theo FIFA, các câu lạc bộ năm 2023 trả hơn 935 triệu USD phí chuyển nhượng cho 2.375 cầu thủ Brazil, giảm gần 20% so với phí chuyển nhượng cho 1.753 cầu thủ năm 2018.
"Kỹ thuật, phong cách chơi bóng thay đổi đã lấy đi thứ bóng đá ngẫu hứng của Brazil. Xem người Brazil chơi bóng từng rất 'đã', trong khi phong cách hiện tại máy móc hơn nhiều", huấn luyện viên Silva nói.
Robson Zimerman, nhà tuyển trạch của câu lạc bộ Corinthians ở Sao Paulo, cho biết các cầu thủ ngày nay đối mặt với nhiều áp lực hơn, như khả năng chơi đa vị trí hay phải vượt mong đợi của truyền thông, gia đình. "Trước đây, các cầu thủ chỉ phải lo chơi bóng", ông nói.
Nhưng Leila Pereira, chủ tịch câu lạc bộ Palmeiras, đương kim vô địch giải quốc gia Brazil, khẳng định nước này sẽ không bao giờ ngừng là "vương quốc bóng đá".
Bà chỉ ra trong 5 năm gần đây, chiếc cúp Giải Vô địch các Câu lạc bộ Nam Mỹ đều thuộc về các đội của Brazil, hai trong số đó thuộc về Palmeiras.
Câu lạc bộ này là cái nôi của Endrick, người sắp gia nhập đội Real Madrid với phí chuyển nhượng 65 triệu USD, cùng những cầu thủ đang lên như Estevao và Luis Guilherme.
"Tôi không đồng ý với những người cho rằng cầu thủ Brazil mất chất lượng. Hãy nhìn vào số tiền khổng lồ mà họ mang về", Pereira nói.
Người hâm mộ tụ tập xem bóng đá qua máy chiếu tại một khu ổ chuột ở Rio de Janeiro, Brazil, ngày 4/2. Ảnh: AFP
Nhưng đối với nhiều người Brazil, nền bóng đá nước nhà đang hướng tới hình tượng châu Âu, nơi trả lương cao cho cầu thủ và thu giá vé đắt đỏ.
"Với mức lương không tưởng phải chi cho cầu thủ, các câu lạc bộ phải tăng giá vé, nhưng đây là điều không mấy đáng mừng cho người hâm mộ nghèo như chúng tôi", David Santos, fan của câu lạc bộ Flamengo ở Rio de Janeiro, nói.
Năm 2019, Santos thành lập fan club Flamengo gồm các thành viên đến từ khu ổ chuột. Mỗi khi Flamengo thi đấu, họ lại lên đỉnh khu ổ chuột trên sườn đồi nhìn ra biển, tổ chức nướng thịt, mang cờ, hô vang các khẩu hiệu khi theo dõi trận đấu qua máy chiếu.
"Người Brazil đang đánh mất danh hiệu 'vương quốc bóng đá'. Bóng đá là trò chơi của tất cả mọi người, nhưng những đứa trẻ đường phố, sống trong khu ổ chuột không còn được tiếp cận với nó nữa", Pablo Igor, người hâm mộ câu lạc bộ Vasco cùng thành phố, nói.
Đức Trung (Theo AFP)