Một sự kiện thú vị trong đời sống xuất bản: 3 ngày cuối tuần vừa qua, Công ty Cổ phần văn hóa Đông A đã tổ chức cuộc trưng bày 43 đầu sách S100 - những ấn bản "sách đặc biệt" được thực hiện 20 năm qua với sự công phu và cầu thị.
1. Như tên gọi, những ấn bản đặc biệt S100 (S - Special) này chỉ có tròn 100 bản cho mỗi lần thực hiện, hướng tới đối tượng là những người sưu tầm sách. Thông thường, các ấn bản này có nội dung giống như những bản in phổ thông, nhưng mang đậm tính nghệ thuật trong khâu chế tác.
"Lúc bắt đầu làm bộ Văn mới 5 năm đầu thế kỷ vào năm 2005, chúng tôi quả thật cũng không nghĩ rằng hành trình của mình sẽ kéo dài suốt 2 thập niên, cho đến tận bây giờ" - họa sĩ Trần Đại Thắng, Giám đốc Đông A, xúc động chia sẻ trong buổi khai mạc triển lãm, diễn ra tại trụ sở NXB Hội Nhà văn (65 Nguyễn Du, Hà Nội).
Bản S100 “Lịch sử Việt Nam bằng hình"
Ở một chừng mực, có thể coi Văn mới 5 năm đầu thế kỷ là cuốn sách S100 đầu tiên của Đông A và được thực hiện chỉ gần 1 năm sau khi đơn vị xuất bản này ra đời (2004). Vắn tắt, đây là bộ sách tuyển chọn tác phẩm của 41 nhà văn Việt Nam tiêu biểu trong 5 năm đầu tiên của thế kỷ 21. Và bên cạnh 1.400 bản in phổ thông, phía Đông A khi ấy đã quyết định in thêm 100 bản đặc biệt (đánh số từ 1 tới 100) trên loại giấy conqueror của Pháp với màu vàng nhạt, có độ dày gấp đôi bình thường.
Nhưng, điểm nhấn từ cuốn sách S100 đầu tiên của Đông A nằm ở một câu chuyện khác, khi Giám đốc Trần Đại Thắng quyết định lấy chữ ký "tươi" của 39/41 tác giả cho bộ sách này (thiếu 1 tác giả tại nước ngoài và nhà văn Đoàn Lê lúc đó đang đi công tác tại Áo). Đáng nói hơn, thay vì sử dụng hệ thống phát chuyển nhanh, anh trực tiếp đi gặp đủ 39 tác giả trên khắp Việt Nam để thể hiện sự trọng thị khi lấy chữ ký.
"Vất vả nhất trong hành trình ấy là chuyến đi tới nhà Nguyễn Ngọc Tư tại Đất Mũi, Cà Mau. Cầu lớn và cao tốc khi đó tất nhiên chưa có. Trần Đại Thắng ngồi xe đò từ sáng tại TP. HCM, vượt hơn 400km để tới Đất Mũi vào 7 rưỡi tối, vội vàng lấy chữ ký rồi lại sấp ngửa lên chuyến xe cuối vào 9h tối để trở về" - nhà báo Yên Ba nói. Ông cũng chính là người nhắc lại câu chuyện về bộ sách S100 đầu tiên của Đông A tại cuộc triển lãm.
Giám đốc Trần Đại Thắng chia sẻ tại triển lãm
Như lời nhà báo Yên Ba (vốn cũng là một nhà sưu tập sách có tiếng), việc thực hiện và mua - bán những bản sách đặc biệt đã từng xuất hiện trong đời sống xuất bản của chúng ta giai đoạn nửa đầu thế kỷ 20, sau khi công nghệ in được người Pháp đưa vào Việt Nam và giúp văn hóa đọc phát triển. Đặc biệt, khá nhiều tác phẩm của nhóm Tự lực Văn đoàn trước 1945 cũng có thêm ấn bản giới hạn, bên cạnh những ấn bản phổ thông.
"Sau năm 1954, do những điều kiện lịch sử nên các ấn bản giới hạn gần như không xuất hiện tại miền Bắc, còn miền Nam tuy có, nhưng không nhiều. Rồi tới giai đoạn đất nước thống nhất, những khó khăn của đời sống cũng khiến loại sách này không có cơ hội phát triển" - nhà báo Yên Ba nói - "Phải tới quãng những năm 2000, chúng mới bắt đầu xuất hiện trở lại trong đời sống văn hóa - mà Đông A gần như là đơn vị đặt nền móng đầu tiên, với sự tâm huyết của mình".
Khá nhiều độc giả và nhà sưu tập đã có mặt tại triển lãm
2. Như chia sẻ từ các biên tập viên của Đông A, kỹ thuật làm các bản sách S100 không chỉ là gắn với việc chọn bìa hay giấy có chất lượng mỹ thuật cao. Về bản chất, đó là sự tổng hợp của nhiều công đoạn, kể từ thiết kế ruột sách, chọn minh họa, in, mạ nhũ sách, làm gáy sách và làm gân gáy, làm tờ gác, hoàn thiện bìa, làm hộp đựng.
Thực tế, dòng sách S100 của Đông A cũng phải trải qua một số giai đoạn mới đạt được vị trí như hiện tại. Giai đoạn 10 năm đầu (kể từ 2005), đơn vị xuất bản này chỉ thực hiện được 5 ấn phẩm, gồm có Văn mới 5 năm đầu thế kỷ và Văn mới 5 năm 2011 - 2015 (nhiều tác giả)); Viết về bè bạn (Bùi Ngọc Tấn); Sắp đặt và diễn (Hồ Anh Thái)… Sau đó, phía Đông A có khoảng 3 năm tạm dừng thực hiện các ấn bản S100 để nghiên cứu nâng cao kinh nghiệm và tìm hiểu thị trường.
Tiếp đó, trong các năm 2019 và 2020, có 9 ấn bản S100 của Đông A được thực hiện, gồm Anh em nhà Karamazov, Kiêu hãnh và định kiến, Những ngôi sao Eger, Bố già, Hán Sở diễn nghĩa… So với giai đoạn 1, các ấn bản ở giai đoạn 2 này có sự đột phá về chất lượng khi hầu hết được đóng bìa thủ công bởi nghệ nhân Nguyễn Đức Khuynh, có mạ nhũ vàng, đầu tư kỹ về phần nội dung và minh họa.
Đáng nói, đây cũng là thời điểm các ấn bản "gặp được" nhu cầu có thật trên thị trường và sớm được đón nhận. Điển hình, vào tháng 8/2019, ở thời điểm mở bán, chỉ trong vài giây, toàn bộ các bản S100 của Những ngôi sao Eger đã được bán hết với giá tròn 1 triệu đồng/bản và tạo nên sự chú ý lớn trên truyền thông.
Theo ông Trần Đại Thắng, dù đạt hiệu quả tốt, nhưng phía Đông A vẫn muốn tiếp tục nâng cao kỹ thuật làm sách thủ công để có thể tiệm cận được với mỹ thuật và kỹ thuật làm loại sách này của phương Tây - vốn đã có truyền thống lâu đời. Do vậy, vào năm 2020, đơn vị này đã mời được một chuyên gia có 15 kinh nghiệm về đóng sách thủ công từ Bỉ về giảng dạy và thành lập phòng Sách thủ công. Với những kỹ thuật mới được tiếp cận, trong giai đoạn 3 (từ 2021 tới nay), có tới 28 ấn bản giới hạn của Đông A được thực hiện.
Nhìn vào 43 ấn bản được trưng bày tại NXB Hội Nhà văn, có thể thấy rõ sự phát triển về kỹ thuật, phong cách và thẩm mỹ của dòng sách S100 mà Đông A thực hiện trong 2 thập niên. Đơn cử, gần nhất, trong năm 2024, một số bản S100 của đơn vị này được thực hiện với các kỹ thuật mới. Đó là các cuốn Nhà thờ Đức Bà Paris và Thần khúc được thực hiện theo lối đóng sách Bradel kết hợp với phong cách Kinh thánh, hoặc các cuốn Con Bim trắng tai đen và Hành trình thám hiểm Đông Dương được áp dụng kỹthuật trang trí ghép da inlay.
Bản S100 “Truyện Kiều”
Riêng với 2 ấn bản S100 đầu tiên của năm 2025, Truyện Kiều là cuốn sách lần đầu được Đông A áp dụng ba kỹ thuật: In sách bằng phương pháp Letter Press, khâu gáy theo lối Coptic với mũi khâu đôi 2 màu chỉ, bìa sách làm từ chất liệu sơn mài do Hanoia thực hiện. Ấn bản còn lại là Lịch sử Việt Nam bằng hình, lần đầuáp dụng lối làm bìa theo phong cách Đan Mạch. Bìa cuốn sách này được kết hợp giữa da dê và chất liệu vải, phần nhãn tên sách ở bìa 1 và gáy được mạ bằng vàng thật.
Từ S100 tới S500
Ngoài 43 ấn bản S100, phía Đông A tại triển lãm này cũng trưng bày một số ấn bản giới hạn S500 (có 500 bản), S 250, S365... "Kỷ lục" của Đông A trong các đầu sách giới hạn là cuốn Bố già của Mario Puzo, với 5 ấn bản giới hạn khác nhau đã được triển khai trong nhiều năm.