Văn phòng Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thông báo nội các nước này sáng sớm 21/3 đã bỏ phiếu quyết định cách chức giám đốc cơ quan tình báo nội địa (Shin Bet) Ronen Bar vào ngày 10/4 hoặc khi chính phủ bổ nhiệm người thay thế, tùy điều kiện nào đến trước.
Đây là động thái được dự đoán trước, bởi Thủ tướng Netanyahu ngày 16/3 tuyên bố đã mất niềm tin với ông Bar và sự ngờ vực với giám đốc Shin Bet ngày càng tăng. Ông thêm rằng sa thải Bar là cần thiết để Israel đạt các mục tiêu chiến sự ở Gaza và "ngăn thảm họa kế tiếp". Ông từng nhiều lần chỉ trích Shin Bet vì những sơ suất an ninh, dẫn đến vụ tấn công của Hamas vào Israel tháng 10/2023.
Loạt diễn biến cho thấy căng thẳng giữa ông Netanyahu và cộng đồng tình báo Israel ngày càng tăng. Theo giới chuyên gia, ngoài vấn đề Hamas, Thủ tướng Netanyahu nhắm vào giám đốc Shin Bet có thể còn vì bất đồng cá nhân giữa hai bên.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (trái) và giám đốc Shin Bet Ronen Bar hồi tháng 4/2023. Ảnh: Times of Israel
Shin Bet là một trong ba cơ quan tình báo chủ chốt của Israel, cùng với Aman (tình báo quân sự) và Mossad (tình báo nước ngoài). Ông Bar được bổ nhiệm làm giám đốc Shin Bet tháng 10/2021, dưới thời thủ tướng Yair Lapid. Căng thẳng giữa ông Netanyahu và ông Bar xuất hiện khi Thủ tướng Israel trở lại nắm quyền tháng 12/2022 và đưa ra các đề xuất cải cách tư pháp gây tranh cãi.
Sau khi nhóm vũ trang Hamas ở Gaza tập kích miền nam Israel gây thương vong lớn và bắt hơn 250 con tin, ông Bar nhận trách nhiệm vì Shin Bet đã không ngăn chặn được thảm kịch. Ông thông báo ý định từ chức trước khi kết thúc nhiệm kỳ vào cuối năm 2026.
Ông Bar cũng tham gia nỗ lực đàm phán nhằm giải cứu các con tin Israel đang bị Hamas giữ, nhưng bất đồng quan điểm với ông Netanyahu về cách thực hiện. Điều này khiến ông Netanyahu loại ông Bar khỏi quá trình đàm phán, thay thế bằng đồng minh là Bộ trưởng các vấn đề chiến lược Israel Ron Dermer.
Căng thẳng gần đây càng thêm nghiêm trọng khi Shin Bet ngày 4/3 công bố báo cáo nội bộ liên quan vụ tấn công của Hamas, cho rằng "chính sách im lặng của Israel đã tạo điều kiện cho Hamas tăng cường năng lực quân sự" trước khi thực hiện cuộc đột kích vào lãnh thổ nước này.
Giới chuyên gia cho rằng quyết định sa thải ông Bar của Thủ tướng Netanyahu dường như mang tính cá nhân hơn là vì những sai sót của Shin Bet.
Dấu hiệu trước tiên là thời điểm quyết định được đưa ra, Clive Jones, giám đốc Viện Nghiên cứu Trung Đông và Hồi giáo, Anh, nói. "Nếu quá thất vọng trước cách làm việc của Shin Bet, tại sao ông Netanyahu phải chờ gần một năm mới sa thải ông Bar?".
Theo viện chính sách Hội đồng Đại Tây Dương, Mỹ, ý định sa thải ông Bar có thể được kích hoạt bởi cuộc phỏng vấn ngày 13/3 giữa giám đốc Shin Bet với người tiền nhiệm Nadav Argaman. Ông Bar cảnh báo sẽ tiết lộ những thông tin được bảo mật về ông Netanyahu, "nếu Thủ tướng đứng trên pháp luật".
Ông Netanyahu sau đó cáo buộc Argaman và Bar đe dọa mình. Thủ tướng Israel tin đây là dấu hiệu có một chiến dịch nhằm loại ông cùng các đồng minh cánh hữu khỏi chức vụ, Shalom Lipner, nhà nghiên cứu thuộc Chương trình Trung Đông, Hội đồng Đại Tây Dương, bình luận.
Thủ tướng Netanyahu đang bị điều tra và xét xử với cáo buộc tham nhũng. Ông bác bỏ cáo buộc, cho rằng có một "thế lực ngầm" đang thực hiện chiến dịch "săn phù thủy" nhằm vào ông và gia đình.
Ngoài ra, Shin Bet đang điều tra các quan chức tại Văn phòng Thủ tướng Israel với cáo buộc tuồn tài liệu mật cho báo giới và làm việc cho những người có liên hệ với Qatar, trong sự việc được truyền thông mô tả là "bê bối Qatargate". Qatar là quốc gia Arab có quan hệ tốt với Hamas. Cuộc điều tra diễn ra bí mật, bởi các bên không được phép tiết lộ thông tin liên quan.
Văn phòng Thủ tướng cho rằng các cáo buộc này là "dàn dựng". Chính phủ Qatar chưa bình luận về thông tin.
Amnon Aran, giáo sư chính trị quốc tế tại Đại học City, Anh, nói những cuộc điều tra mà ông Bar đang chỉ đạo Shin Bet triển khai là điều ông Netanyahu không muốn vướng vào.
"Ông Netanyahu đã lập luận rằng giờ không phải lúc để bắt đầu một cuộc điều tra mang tính quốc gia", vì nó sẽ gây phân tâm không cần thiết khi Israel vẫn trong thời chiến, ông Aran cho biết. "Nhưng ông ấy dường như cũng không sẵn sàng bị điều tra ngay cả khi chiến sự kết thúc".
"Ông Bar ủng hộ lập Ủy ban Điều tra Quốc gia để xem xét thảm kịch tháng 10/2023, điều ông Netanyahu phản đối, đúng hơn là lo sợ sẽ phải chịu trách nhiệm", theo Ahron Bregman, chuyên gia về xung đột Israel - Palestine tại Đại học Hoàng gia Anh.
Aviva Guttmann, chuyên gia về tình báo tại Đại học Aberystwyth, Xứ Wales, cho rằng bằng quyết định sa thải ông Bar, Thủ tướng Netanyahu có thể khiến nỗ lực điều tra trở nên không còn cần thiết.
"Ông Bar là một trong những quan chức Israel cuối cùng có trách nhiệm liên quan vụ tấn công của Hamas", Guttmann nói. "Nếu sa thải Bar, ông Netanyahu có thể tuyên bố 'những người phải chịu trách nhiệm đều đã bị cách chức, chúng ta không cần điều tra nữa'".
Tháng 11/2024, ông Netanyahu sa thải bộ trưởng quốc phòng Yoav Gallant với lý do không còn tin tưởng vào năng lực điều hành của ông. Gallant cũng là người đã nhiều lần bất đồng với Thủ tướng Netanyahu về kế hoạch thời hậu chiến cho Gaza.
Tân Bộ trưởng Quốc phòng Israel Katz, đồng minh của ông Netanyahu, đã gây áp lực buộc tham mưu trưởng quân đội Israel (IDF) Herzi Halevi từ chức ngày 6/3. Đây là quan chức IDF cấp cao nhất tuyên bố từ chức liên quan thất bại phòng thủ của Israel trước cuộc đột kích của Hamas.
Tân tham mưu trưởng IDF Eyal Zamir đã sa thải phát ngôn viên IDF Daniel Hagari.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Jerusalem ngày 16/2. Ảnh: AFP
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử chính phủ Israel sa thải người đứng đầu Shin Bet. Ông Bar thể hiện sự phản đối bằng cách không dự họp nội các, đồng thời gửi thư đến các bộ trưởng, cho rằng quá trình sa thải diễn ra sai quy định và dựa trên những cáo buộc vô căn cứ.
Lãnh đạo phe đối lập Lapid và một số nhóm giám sát chính phủ Israel tuyên bố sẽ kiến nghị tòa án tối cao Israel đánh giá quyết định sa thải ông Bar.
Aharon Barak, cựu chánh án tòa án tối cao Israel, nói nếu còn đương nhiệm, ông sẽ vô hiệu quyết định của chính phủ. Ông lo ngại cuộc đối đầu giữa hai nhánh hành pháp và tư pháp có thể gây rạn nứt nghiêm trọng trong xã hội Israel.
"Tôi sợ rằng mọi thứ sẽ giống như đoàn tàu trật đường ray rồi lao xuống vực thẳm, châm ngòi một cuộc nội chiến", ông Barak trả lời phỏng vấn Ynet.
Như Tâm (Theo Reuters, France 24, Times of Israel)
