Sau nhiều ngày giao tranh ác liệt, quân đội Sudan (SAF) trung thành với tướng Abdel Fattah al-Burhan, lãnh đạo thực tế của quốc gia này, hôm 21/3 chiếm lại dinh tổng thống từ tay các đồng minh cũ thuộc tổ chức bán quân sự Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF). Tận dụng đà thắng, SAF sau đó tiếp tục tái chiếm một số tòa nhà công quyền khác ở thủ đô Khartoum, trong đó có trụ sở ngân hàng trung ương.
Những diễn biến này đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc nội chiến đã kéo dài gần hai năm ở Sudan. Nếu SAF có thể duy trì kiểm soát thủ đô Khartoum, tướng Burhan sẽ có điều kiện để thành lập chính phủ chuyển tiếp và tìm kiếm thêm sự công nhận từ cộng đồng quốc tế.
"Quân đội Sudan có thể đạt được động lực chính trị và giá trị về mặt biểu tượng rất lớn nhờ việc tái kiểm soát thủ đô", Suliman Baldo, chuyên gia kỳ cựu về giải quyết xung đột và là người điều hành viện nghiên cứu Theo dõi Chính sách và Minh bạch Sudan, nhận định.
Binh sĩ Sudan ăn mừng tại dinh tổng thống ở thủ đô Khartoum hôm 21/3. Ảnh: AP
Hình ảnh do truyền thông đăng cho thấy binh sĩ Sudan ăn mừng bên cạnh những ô cửa sổ vỡ nát, minh chứng rõ nét về thiệt hại lớn mà thủ đô Khartoum đã phải gánh chịu do nội chiến.
"Mọi người không còn nơi nào để quay về nữa do nhà của họ giờ chỉ còn là những bức tường", Baldo cho hay.
Giao tranh bùng phát vào năm 2023 tại trung tâm Khartoum do cuộc tranh giành quyền lực giữa SAF và RSF, lực lượng do tướng Mohamed Hamdan Dagalo lãnh đạo.
Trước khi chĩa súng vào nhau, SAF và RSF từng là đồng minh hợp tác để lật đổ chính phủ chuyển tiếp do thủ tướng Abdalla Hamdok đứng đầu. Chính phủ này vốn được thành lập sau cuộc cách mạng khiến ba thập kỷ cầm quyền của cựu tổng thống Omar al-Bashir kết thúc vào năm 2019.
Trong những tháng đầu tiên của nội chiến, SAF liên tục hứng chịu thất bại và phải rút về thành phố cảng Port Sudan nằm sát Biển Đỏ. Nhưng kể từ tháng 9/2024, lực lượng này đã tái chiếm nhiều vùng lãnh thổ và phần lớn thủ đô Khartoum.
Giới quan sát nhận định lý do khiến cục diện chiến trường đảo chiều là SAF đã liên minh với các lữ đoàn Hồi giáo ủng hộ chế độ cũ, được tiếp tế vũ khí hạng nặng và thâm nhập thành công vào một số bộ phận của RSF. Tinh thần chiến đấu sụt giảm của RSF cũng có thể là một yếu tố khác.
Binh sĩ Sudan ở phía trước dinh tổng thống tại Khartoum hôm 21/3. Ảnh: AP
"Họ đã rất thành công trong nỗ lực tái trang bị và bổ sung cho không quân thiết bị bay không người lái (drone) từ Thổ Nhĩ Kỳ, cũng như tiêm kích do Trung Quốc và Nga sản xuất. Trong khi đó, RSF lại gặp khó khăn trong việc duy trì tuyến tiếp tế từ Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và đi qua Chad, Libya", Cameron Hudson, chuyên gia về vùng Sừng châu Phi tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS), nêu quan điểm.
Dù vậy, cuộc chiến ở thủ đô Khartoum vẫn chưa kết thúc. Cuộc phản công hôm 21/3 của RSF đã khiến phát ngôn viên quân đội cấp cao và một số binh sĩ thiệt mạng tại dinh tổng thổng, trong khi các thành viên của lực lượng bán quân sự đang tiếp tục kháng cự ở một số khu vực tại phía nam thành phố.
Giao tranh cũng đang tiếp diễn bên ngoài thủ đô Khartoum. RSF được cho là đã chiếm được một tiền đồn trên sa mạc ở bang Bắc Darfur, cắt đứt tuyến tiếp tế tới thành phố El Fasher, nơi các đồng minh của SAF đang bị vây hãm. Diễn biến này cho thấy còn rất lâu nữa Sudan mới có thể thống nhất trở lại.
"Nếu quân đội tái kiểm soát toàn bộ thủ đô Khartoum, đây chưa chắc đã là điều tốt với tương lai của Sudan vì họ không quan tâm vùng Darfur", Nour Babiker, chính trị gia lưu vong thuộc đảng đối lập Sudan Congress theo đường lối ôn hòa, cho biết.
Vùng Darfur nằm ở phía tây Sudan và được chia thành 5 bang, trong đó có Bắc Darfur. RSF hiện vẫn kiểm soát phần lớn miền tây Sudan và hầu hết vùng Darfur.
Ông Babiker ám chỉ đến ý kiến cho rằng sau khi kiểm soát được thủ đô, SAF có thể không muốn hoặc không đủ khả năng tiếp tục chiến đấu ở các tỉnh phía tây. Việc giành được thủ đô Khartoum cũng có thể khiến lực lượng này giảm động lực đàm phán với RSF, khiến Sudan đứng trước nguy cơ tiếp tục bị chia cắt lâu dài.
Dân thường sẽ là bên chịu tổn thương nhiều nhất nếu tình trạng hiện tại vẫn tiếp diễn. Đến nay, nội chiến đã khiến ít nhất 28.000 người tại Sudan thiệt mạng và làm 12 triệu người, tương đương gần 1/4 dân số, phải rời bỏ nhà cửa. Nạn đói cũng đã bắt đầu xuất hiện tại một số khu vực.
Người dân trú ẩn tại một trường học sau khi được quân đội Sudan sơ tán khỏi Omdurman hôm 23/3. Ảnh: AP
Cả hai phe đều được cho là đã có hành động tàn bạo trong cuộc chiến. Những tháng gần đây, SAF và các nhóm dân quân đồng minh bị cáo buộc đã sát hại dân thường dựa trên sắc tộc tại những vùng mà họ kiểm soát.
RSF, vốn có nguồn gốc là lực lượng dân quân Arab Janjaweed từng bị cáo buộc phạm tội ác chiến tranh, cũng được cho là đã gây ra tổn thất nặng nề cho dân thường trong quá trình rút quân.
"Họ có thói quen trả thù dân thường mỗi khi rút lui", Hudson cho hay.
Đối với tướng Burhan, thách thức trước mắt là phải khôi phục trật tự và các dịch vụ cơ bản tại Khartoum, đồng thời đảm bảo có thể cung cấp đầy đủ lương thực, nước uống và các nhu yếu phẩm khác khi người dân bắt đầu quay trở lại thành phố.
Một thách thức nữa là tìm cách thu hút đủ ủng hộ cần thiết từ cộng đồng quốc tế cho công cuộc tái thiết đất nước, trong khi vẫn duy trì được sự đoàn kết giữa các lực lượng dưới quyền.
Các chiến thắng gần đây của SAF có đóng góp lớn của phe Hồi giáo cứng rắn hậu thuẫn chế độ cũ, những người vẫn được một bộ phận dân chúng ủng hộ. Dù vậy, các nước phương Tây lẫn Ai Cập và Arab Saudi, hai đồng minh của SAF tại Trung Đông, đều không muốn phe này quay trở lại chính quyền. Tuy nhiên, tướng Burhan cũng có thể sẽ vấp phải phản ứng dữ dội nếu quyết định loại họ khỏi hệ thống quyền lực.
"Tôi không nghĩ liên minh sẽ tan vỡ ngay lúc này vì cuộc chiến vẫn chưa kết thúc, song đó chỉ là vấn đề thời gian", Baldo cho hay.
Cục diện chiến sự ở Sudan. Đồ họa: FT
Phạm Giang (Theo Financial Times, AP)
