Thủ tướng Canada Mark Carney ngày 23/3 thông báo quyết định giải tán quốc hội và tổ chức bầu cử sớm vào ngày 28/4, dù ông vừa nhậm chức chưa đầy hai tuần.
"Chúng ta đang đối mặt cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất trong đời, bắt nguồn từ những động thái thương mại vô lý cùng những lời đe dọa liên quan chủ quyền từ Tổng thống Mỹ Donald Trump", ông Carney, lãnh đạo đảng Tự do (đảng Tự do) cầm quyền, giải thích về quyết định tổ chức bầu cử sớm của mình.
Ông Carney, 60 tuổi, nhậm chức Thủ tướng hôm 14/3, thay thế người tiền nhiệm Justin Trudeau, trong bối cảnh tỷ lệ ủng hộ của cử tri Canada với ông Trudeau và đảng đảng Tự do cầm quyền sụt giảm nghiêm trọng vì cuộc khủng hoảng giá cả và nhà ở. Việc "thay tướng giữa dòng" của đảng Tự do được coi là nỗ lực nhằm tránh một thất bại nghiêm trọng trước đảng Bảo thủ đối lập trong cuộc bầu cử dự kiến diễn ra ngày 20/10.
Cũng vào thời gian này, ông Trump liên tục tung ra những đòn công kích nhắm vào Canada, đồng minh thân cận nhất của Mỹ. Ông nhiều lần bình luận coi Canada là "bang thứ 51 của Mỹ", gọi ông Trudeau là "thống đốc", cũng như quyết định áp thuế 25% với phần lớn hàng hóa nhập khẩu từ nước này.
Giới chuyên gia kinh tế cảnh báo chính sách áp thuế của ông Trump có thể đẩy Canada vào suy thoái. Những động thái của ông Trump đã khiến người dân Canada phẫn nộ, khơi dậy chủ nghĩa dân tộc ở nước này và làm tăng tỷ lệ ủng hộ đảng Tự do cầm quyền.
Từ chênh lệch hai chữ số, đảng này dần thu hẹp khoảng cách trong các cuộc thăm dò và vươn lên dẫn trước đảng Bảo thủ. Thăm dò trực tuyến do Angus Reid công bố giữa tháng 3 cho thấy đảng Tự do nhận 42% sự ủng hộ, còn đảng Bảo thủ nhận 37%.
Sự đảo chiều này được mô tả là ngoạn mục. Đơn vị tổng hợp kết quả thăm dò 338Canada cho biết hai tháng trước, các dự đoán cho thấy đảng Bảo thủ thắng lớn còn đảng Tự do về thứ ba trong cuộc tổng tuyển cử. Giờ đây, đảng Tự do đang có cơ hội thắng cử lần thứ tư liên tiếp.
Giới chuyên gia cho rằng đây là động lực để ông Carney "mượn nước đẩy thuyền", quyết định tổ chức cuộc bầu cử sớm hơn, với kỳ vọng nỗi phẫn nộ của cử tri Canada với ông Trump sẽ được chuyển hóa thành sự ủng hộ cho đảng cầm quyền, đảm bảo thắng lợi cho đảng Tự do.
Thủ tướng Carney phát biểu tại Ottawa ngày 23/3. Ảnh: AP
"Tôi chưa từng thấy điều gì như vậy", Philippe J. Fournier, giám đốc 338Canada, nói. "Liệu vị thế này có thể duy trì được trong một chiến dịch tranh cử dài 5 tuần hay không? Câu trả lời là có".
Theo giới phân tích, quyết định tổ chức bầu cử vào lúc này sẽ mang lại lợi thế rất lớn cho Thủ tướng Carney và đảng Tự do, bởi vấn đề quan trọng nhất được cử tri Canada quan tâm hiện nay không còn là giá nhà hay chi phí sinh hoạt, mà là lãnh đạo đảng nào đủ năng lực để đối phó ông Trump và lèo lái quan hệ với Mỹ.
"Ông Carney kêu gọi bầu cử sớm để tranh thủ đà ủng hộ cho lãnh đạo mới và vấn đề hàng đầu trong tâm trí người dân Canada hiện giờ là chính quyền Trump", Lisa Young, giáo sư khoa học chính trị Đại học Calgary, Canada, nói. "Đây chính là thế mạnh của ông Carney".
Thủ tướng Carney là kinh tế gia, từng lãnh đạo ngân hàng trung ương Canada và Anh. Khi tranh cử lãnh đạo đảng Tự do, ông khẳng định mình phù hợp để dẫn dắt Canada đối phó với sức ép thương mại từ Mỹ, nhờ kinh nghiệm là người đầu tiên giữ ghế thống đốc ngân hàng trung ương hai nước thành viên G7.
Ông tuyên bố sẽ duy trì các phản ứng mạnh mẽ từ người tiền nhiệm, như áp thuế đối ứng với hàng hóa Mỹ. Thủ tướng Carney còn gọi ý tưởng sáp nhập Canada của ông Trump là "điên rồ", yều cầu Mỹ tôn trọng chủ quyền Canada nếu muốn đối thoại.
Kết quả thăm dò do Ipsos công bố ngày 20/3 cho thấy ông Carney đã nhận sự ủng hộ cao chưa từng thấy dành cho lãnh đạo một đảng ở Canada. Điều này giúp bù đắp hạn chế của ông là thiếu kinh nghiệm chính trường, Laura Stephenson, giáo sư khoa học chính trị Đại học Western, tỉnh Ontario, cho hay.
Trong khi đó, Pierre Poilievre, 45 tuổi, đối thủ chính của ông Carney, là người dày dạn kinh nghiệm trong hoạt động chính trị. Ông Poilievre đắc cử ghế nghị sĩ khi 25 tuổi, trở thành lãnh đạo đảng Bảo thủ năm 2022 và từng tham gia 7 cuộc bầu cử. Ông Poilievre thông thạo tiếng Pháp, có thể giành lợi thế trước ông Carney khi vận động ở Quebec, tỉnh được coi là giữ vị thế then chốt trong bầu cử.
Đảng Bảo thủ đang tìm cách giành lại lợi thế, nhưng giới chuyên gia nhận định ông Poilievre khó đưa ra được thông điệp mạnh mẽ khi đối đầu với ông Trump, một phần do hai chính trị gia có nhiều điểm tương đồng.
Ông Poilievre từng thu hút sự ủng hộ với cam kết hạ nhiệt lạm phát và giá nhà ở, chỉ trích chính quyền ông Trudeau. Lãnh đạo đảng Bảo thủ có một khẩu hiệu tranh cử bắt tai là "giảm thuế, xây thêm nhà, sửa ngân sách, chặn tội phạm".
Nhưng nỗ lực này không còn phù hợp khi Tổng thống Trump lên nắm quyền, thủ tướng Trudeau từ chức để ông Carney kế nhiệm. Thông điệp "Canada tan vỡ", chỉ trích ông Carney "giống hệt Justin" của ông Poilievre không còn hiệu quả.
"Họ cần phải thay đổi vì vấn đề cần giải quyết không còn là ông Trudeau", Lori Turnbull, chủ tịch khoa các vấn đề công và quốc tế Đại học Dalhousie, tỉnh Nova Scotia, nói.
Scott Reid, chiến lược gia của cựu thủ tướng đảng Tự do Paul Martin, đánh giá ông Carney đã giữ khoảng cách thành công với ông Trudeau. Điều này mở ra cơ hội để đảng Tự do có màn trở lại mang tính lịch sử.
Lãnh đạo đảng Bảo thủ Pierre Poilievre phát biểu tại Ottawa ngày 10/3. Ảnh: AP
Vào ngày 28/4, cử tri Canada sẽ bầu 343 ghế nghị sĩ trong cuộc bầu cử sớm, thêm 5 vị trí so với hồi năm 2021, phản ánh quy mô dân số nước này gia tăng.
Trước khi quốc hội giải tán, đảng Tự do giữ 152 ghế, đảng Bảo thủ giữ 120 ghế. Đảng Bloc Quebecois, đảng Dân chủ Mới và đảng Xanh lần lượt có 33, 24 và hai ghế. Đảng Dân chủ Mới từng thuộc liên minh cầm quyền nhưng rạn nứt quan hệ với đảng Tự do hồi tháng 9/2024. Quốc hội Canada còn có ba nghị sĩ độc lập và 4 ghế để trống.
Dù lợi thế với Thủ tướng Carney và đảng Tự do đang rất lớn, giới phân tích lưu ý còn quá sớm để dự đoán kết quả cuộc bầu cử, bởi chênh lệch giữa hai chính đảng lớn không quá nhiều.
"Nhiều người coi đây là cuộc bầu cử mang tính sống còn, chưa từng có tiền lệ", Felix Mathieu, nhà nghiên cứu chính trị tại Đại học Winnipeg, tỉnh Manitoba, cho hay. "Không thể đưa ra dự đoán trong giai đoạn này. Đây sẽ là sự kiện được theo dõi sát sao và có lượng cử tri đi bầu gia tăng".
"Trong câu chuyện trước tháng 1, ông Trudeau là phản diện còn người hùng là ông Poilievre", David Coletto, chủ tịch đơn vị thăm dò Abacus Data, mô tả. "Giờ đây, mũi dùi từng nhắm vào ông Trudeau lại chuyển sang ông Trump, và người Canada đang tìm kiếm người hùng mới của mình".
Như Tâm (Theo Washington Post, Al Jazeera, Guardian)
