PGS.TS Bùi Xuân Thành giới thiệu một thành quả nghiên cứu tại phòng thí nghiệm - Ảnh: TRẦN HUỲNH
Tạp chí Journal of Environmental Management thuộc Nhà xuất bản Elsevier vừa thông báo gỡ bỏ (retracted) bài báo quốc tế xuất bản năm 2018 của nhóm tác giả từ Việt Nam và Hàn Quốc do sao chép một công trình đã công bố trước đó hơn 2 năm trên tạp chí Bioresource Technology.
Nhóm tác giả gồm 7 người
Tác giả liên hệ (corresponding author) của bài báo bị rút bỏ là PGS.TS Bùi Xuân Thành - trưởng bộ môn khoa học và công nghệ nước, khoa môi trường và tài nguyên Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TP.HCM). Ông Thành hiện là thư ký Hội đồng khoa học nghiên cứu ứng dụng - lĩnh vực khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ của Nafosted.
Bài báo bị gỡ bỏ được xuất bản trên số đặc biệt (special issue) công bố các báo cáo trình bày trong Hội nghị quốc tế lần thứ 5 về hóa phân tích môi trường (ISEAC 5 - Asia) diễn ra vào tháng 5-2017 tại TP.HCM.
Ông Bùi Xuân Thành là đồng chủ tịch (co-chair) hội đồng khoa học của ISEAC 5 - Asia, đồng thời là một trong các biên tập viên khách mời (guest editor) phụ trách số đặc biệt này.
Theo thông báo từ tạp chí Journal of Environmental Management, bài báo bị gỡ bỏ được xuất bản hồi tháng 8-2018 của nhóm tác giả gồm bảy người.
Các tác giả bài báo trên, theo thứ tự đứng tên trong bài báo, gồm: 1. Võ Hoàng Nhật Phong, Trường ĐH Tôn Đức Thắng (nghiên cứu sinh tại ĐH Công nghệ Sydney, Úc vào thời điểm đăng bài); 2. Bùi Xuân Thành, Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TP.HCM); 3. Nguyễn Thanh Tín, Trường ĐH Duy Tân (nghiên cứu sinh tại Viện Khoa học và Công nghệ Gwangju, Hàn Quốc vào thời điểm đăng bài); 4. Nguyễn Đình Đức, Đại học Kyonggi, Hàn Quốc; Đào Thanh Sơn, Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TP.HCM); 6. Cao Ngọc Đan Thanh, Trường ĐH Duy Tân (nghiên cứu sinh tại ĐH Công nghệ quốc gia Đài Loan, Đài Loan vào thời điểm đăng bài); 7. Võ Thị Kim Quyên, Trường ĐH Duy Tân (nghiên cứu sinh tại ĐH Myongji, Hàn Quốc vào thời điểm đăng bài).
Hai tác giả Nguyễn Thanh Tín và Bùi Xuân Thành cũng đứng tên (cùng với ba tác giả khác) bài báo trên tạp chí Bioresource Technology có nội dung giống bài báo bị Journal of Environmental Management gỡ bỏ.
Tác giả bài báo quốc tế bị gỡ nói gì?
Sáng 8-6, trao đổi với Tuổi Trẻ về sự việc trên, ông Bùi Xuân Thành cho biết hai bài báo nêu trên cùng là nghiên cứu về vi tảo và đều là kết quả nhóm nghiên cứu của ông thực hiện từ năm 2014 đến nay. "Tôi là giáo viên hướng dẫn, đưa ra ý tưởng, tìm kinh phí... Tên bài báo, nội dung, tính mới của cả hai bài là khác nhau" - ông Thành khẳng định.
Việc trùng lặp một phần trong hai bài báo là do hình mô tả bể phản ứng, một số dữ liệu trong thí nghiệm. Những dữ liệu này sử dụng cùng một hệ bể phản ứng và các điều kiện thí nghiệm. Các dữ liệu này là cần thiết cho cả hai bài báo.
Ngoài ra, trong bài báo thứ 2 (bị rút lại - PV), phần nội dung thảo luận cho kết quả nghiên cứu và các tài liệu tham khảo là rất khác so với bài trước đã đăng. Hệ thống kiểm tra độ trùng lặp kết quả cũng cho thấy mức độ trùng lặp xấp xỉ 2%.
Theo ông Thành, tháng 3-2019 đã từng có email của ông Berrin Tansel - tổng biên tập (EIC) cũ của tạp chí Journal of Environmental Management - yêu cầu làm rõ về vấn đề này. Sau khi tổng biên tập yêu cầu, ông Thành đã phản hồi cho EIC vào ngày 15-3-2019.
Sau phản hồi, tạp chí không có ý kiến gì thêm và bài báo vẫn giữ trên tạp chí. Đến tháng 12-2022, ông Raf Dewil - tổng biên tập mới của tạp chí - hỏi lại nội dung nghiên cứu giải trình vào năm 2019 như đã nêu trên. Do vậy, ông Thành phải gửi email phản hồi vào ngày 12-12-2022 tới ông tổng biên tập mới.
"Khi phản hồi lần sau, tôi vẫn khẳng định đây là kết quả nghiên cứu của nhóm, không đạo văn. Việc tôi dùng lại một phần kết quả nghiên cứu trước đó của mình để biện luận cho kết quả mới có thể được cho là phạm lỗi. Có thể quan điểm của tổng biên tập mới khác người tiền nhiệm nên họ retracted bài báo. Tôi là tác giả chính của bài báo, là người hoàn toàn chịu trách nhiệm, không đổ lỗi cho ai" - ông Thành nói.
Lạm dụng hệ thống xuất bản khoa học
"Một trong những điều kiện khi nộp một bài báo để xuất bản là các tác giả phải tuyên bố rõ ràng rằng bài báo đó chưa từng được xuất bản trước đây và không ở trạng thái đang được xem xét để xuất bản ở nơi khác. Như vậy, bài báo này thể hiện sự lạm dụng hệ thống xuất bản khoa học.
Cộng đồng khoa học giữ quan điểm rất nghiêm khắc về vấn đề này và gửi lời xin lỗi tới độc giả của tạp chí rằng điều này đã không được phát hiện trong quá trình các tác giả gửi bài" - thông báo của Journal of Environmental Management nêu rõ.
Có thừa kế kết quả nghiên cứu trước đó
Liên quan đến thông tin cho rằng công trình nghiên cứu bị gỡ bỏ nêu trên được Nafosted tài trợ, ông Bùi Xuân Thành khẳng định: Cả hai bài báo nêu trên (bài bị rút lại và bài trên tạp chí Bioresource Technology - PV) không chính thức là sản phẩm được tài trợ bởi quỹ Nafosted và cả hai bài chưa từng được sử dụng nghiệm thu đề tài nào của quỹ.
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu kế thừa kết quả nghiên cứu nền tảng từ các đề tài trước, đồng thời tự đầu tư mở rộng thêm các hướng nghiên cứu khác và nhờ đó nhóm có thêm kết quả nghiên cứu mới thể hiện qua các bài báo công bố. Do đó, nhóm đã ghi lời cảm ơn quỹ trong bài báo nhưng không ghi mã số đề tài và như vậy hoàn toàn không thể dùng để nghiệm thu.