Mỗi buổi sáng, anh Linh Nguyễn ở Như Xuân, Thanh Hóa, lại đeo chiếc gùi lên vai, bên trong có vài túi nilon. Các túi nilon này dùng để chứa quả trong lúc anh leo cây hái, trong khi đó, chiếc gùi sẽ chứa những quả đã hái để anh có thể mang chúng về nhà.
Anh Linh chia sẻ rằng việc thu hoạch những quả tai chua mọc tự nhiên trong rừng không phải là nhiệm vụ dễ dàng. Thách thức lớn nhất là việc trèo cây, vì những cây tai chua thường cao vút và gần như không có cành thấp, hơn nữa cành lại rất dễ gãy. Chỉ những người có kinh nghiệm và kỹ năng leo trèo tốt mới có thể hái được quả từ những cây này.
Ngày nào anh cũng thu hoạch được từ 50 đến 60kg quả tai chua để đem về. Anh chia sẻ rằng việc vận chuyển số lượng quả nhiều như vậy qua đường rừng gập ghềnh là cực kỳ nhọc nhằn, bởi chúng không chỉ nặng mà con đường cũng không mấy dễ đi.
Anh Linh chia sẻ rằng việc thu hoạch những quả tai chua mọc tự nhiên trong rừng không phải là nhiệm vụ dễ dàng
Quả tai chua khi chín có thể tiêu thụ ngay, cách thưởng thức tương tự như ăn quả măng cụt. Anh cảnh báo rằng không nên ăn quá nhiều hạt bên trong vì có thể gây ra cảm giác say, tương tự như khi say thuốc lào. Thông thường, người dân sẽ phơi khô rồi bảo quản trong túi để dùng làm gia vị kho cá, thịt, hoặc nấu canh chua. Anh cũng làm như vậy, sau khi thu hoạch, anh cùng ông bà sẽ thái mỏng quả tai chua rồi phơi khô và đóng gói để bán.
Theo kiến thức từ Y Học Cổ Truyền, thân và lá của cây tai chua có vị chua, chát, đắng và tính mát, chứa một lượng nhỏ độc tố. Hạt của quả tai chua chứa chất có thể gây nôn và đặc tính này không biến mất ngay cả khi đã nướng hoặc chế biến kỹ lưỡng. Vỏ quả thường được dùng làm gia vị hoặc được sắc uống như một loại thuốc giúp giải khát và hạ sốt.
Vì thế, hạt của quả tai chua thường được loại bỏ để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng. Sản phẩm này đến từ rừng và được làm sạch, phơi nắng tự nhiên mà không dùng máy sấy, do đó rất được người dân thành phố ưa thích mua về để ướp cá và thịt.
Hạt của quả tai chua thường được loại bỏ để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng
Anh cho biết hiện nhu cầu mua quả tai chua khô cao hơn so với lượng cung cấp. Anh phải đều đặn vào rừng hái quả và phơi khô để kịp thời giao hàng cho khách hàng; và do từ 10kg quả tươi chỉ thu được 1kg quả khô, nên thường xuyên không có sẵn hàng trong kho.
Anh Linh chia sẻ rằng việc sử dụng những lát quả tai chua khô để kho cá hay thịt giúp loại bỏ mùi tanh hiệu quả. Khi nấu canh chua, chỉ cần thêm 2-3 lát cũng đủ để tạo ra hương vị thơm ngon. Khách hàng có thể bảo quản sản phẩm trong ngăn mát tủ lạnh từ 6-8 tháng. Hiện tại, anh đang bán với giá 180.000 đồng mỗi kilogram.
Quả tai chua có hình dáng tương tự quả ổi nhưng lại phẳng hơn và chia thành từng phần múi. Khi còn non, vỏ của chúng màu xanh và sẽ đổi sang màu vàng khi chín. Loại quả này đem lại hương vị chua đặc trưng cho các món ăn địa phương ở vùng Tây Bắc và phổ biến ở các tỉnh như Hà Giang, Hòa Bình, Lạng Sơn.
Với vị chua dịu, không quá gắt, tai chua rất hợp để nấu các món ăn mùa hè hoặc thêm vào bát canh rau muống để tăng hương vị. Đó là lý do vì sao ngay từ đầu mùa hè, chị Ngọc Lan, 32 tuổi, người Hà Giang và hiện đang sinh sống tại Hà Nội đã bắt gặp nhiều nơi trên các chợ mạng xã hội bán chúng với giá từ 70.000 đến 90.000 đồng một kilogram quả tươi.
Không chỉ có quả tươi, chị còn thấy quả tai chua khô được bán trên thị trường. Sản phẩm khô được đóng gói cẩn thận và có thể bảo quản để sử dụng quanh năm. Điều này rất tiện lợi vì bất cứ khi nào muốn nấu ăn, luôn có sẵn trong nhà để dùng.
Quả tai chua khô
Theo lời chị Lan, cây tai chua tự nhiên mọc trong rừng và trước kia chúng mọc um tùm, quả chín tự rơi xuống đất mà chẳng cần ai hái. Thường thì chỉ có cư dân địa phương mới thu hoạch quả tai chua để chế biến thành các món ăn có vị chua. Nhưng gần đây, loại quả hoang dã này bất ngờ được săn đón như một đặc sản tại các đô thị. Quả tai chua không chỉ được người tiêu dùng trong thành phố ưa chuộng mà còn được các quán ăn và nhà hàng chọn làm nguyên liệu gia vị cho món ăn của họ.
Không chỉ có quả mà các phần khác của cây tai chua cũng có ích trong việc chế biến thành thuốc, bao gồm vỏ quả, thân, lá và nhựa của cây. Các bộ phận như thân, rễ và lá của cây tai chua có thể thu thập được quanh năm và có thể sử dụng ngay khi tươi hoặc sau khi phơi khô. Quả tai chua được thu hoạch khi chín đều với màu vàng, sau đó đem về loại bỏ hạt, cắt thành lát mỏng rồi phơi hoặc sấy cho đến khi vỏ quả chuyển sang màu đen hoặc nâu sáng.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, cây tai chua mang lại nhiều lợi ích sức khỏe như giúp giảm stress, chống lại các triệu chứng của trầm cảm, và cân bằng tâm trạng. Nó cũng có tác dụng trong việc giảm lượng cholesterol trong máu, thúc đẩy quá trình trao đổi chất, điều tiết glucose máu, từ đó có thể giúp hạn chế và phòng ngừa bệnh tiểu đường, cũng như hỗ trợ quá trình giảm cân.