Camera giao thông của ghi lại cảnh lốc xoáy lớn gần đường I-75, hạt Broward, bang Florida, trước khi bão Milton đổ bộ. Video: KSDK News
Bão Milton đổ bộ vào bang Florida với sức gió 193 km/h, tương đương cấp 3 trong thang đo bão 5 cấp ở Mỹ lúc khoảng 20h30 ngày 9/10 (7h30 ngày 10/10 giờ Hà Nội).
Tuy nhiên, mưa lớn, gió mạnh và lốc xoáy dữ dội đã xuất hiện ở Florida từ trước khi bão vào bờ. Thống đốc Florida Ron DeSantis cho biết, ít nhất 19 cơn lốc xoáy đã xuất hiện ở Florida và 116 cảnh báo lốc xoáy được ban bố khắp bang. Cảnh sát trưởng hạt St. Lucie, Keith Pearson, cho biết một số người đã thiệt mạng tại câu lạc bộ Spanish Lakes Country sau khi lốc xoáy tàn phá khu vực này, song chưa cung cấp thông tin chi tiết.
Lốc xoáy kèm theo bão không hiếm, chúng xuất hiện trong hơn 80% các cơn bão đổ bộ khu vực ven vịnh Mexico. Nhưng thật bất thường khi lốc xoáy có thể được nhìn thấy rõ như vậy trước cơn bão, theo giáo sư khí tượng William Gallus tại Đại học Bang Iowa. "Số lượng lốc xoáy nhiều đến mức ngạc nhiên và chúng trông giống những cơn lốc xoáy ở vùng Đại bình nguyên Bắc Mỹ. Chúng rất rộng", ông nói.
Có hai "nguyên liệu" chính cần thiết để bão tạo lốc xoáy, làm tăng thêm sức tàn phá. Đầu tiên là sự bất ổn do nhiệt và độ ẩm trong khí quyển gây ra. Thứ hai là sự chênh lệch về tốc độ và hướng gió ở các độ cao khác nhau, gọi là gió đứt.
Bão di chuyển trên mặt nước thường có gió đứt tương đối nhỏ vì không có nhiều ma sát giữa bão và mặt biển. "Nó giống như một ống trụ xoay khổng lồ, vì thế, gió ở bề mặt không khác nhiều so với trên cao", Gallus cho biết.
Nhưng điều đó thay đổi khi bão đi vào đất liền. Ma sát với mặt đất làm chậm gió ở độ cao thấp, đồng thời đẩy chúng về phía tâm bão. Khi không khí đủ nóng và ẩm, những cơn gió mạnh này có thể tạo thành lốc xoáy. Trong trường hợp bão Milton, khi cơn bão đến gần bờ, những dải gió phía trước phần thân chính của cơn bão đã chạm tới bờ biển, tạo ra gió đứt và gây lốc xoáy.
Lốc xoáy tại thành phố Fort Myers trước khi bão Milton đổ bộ ngày 9/10. Video: WYZE
"Bạn đột nhiên tạo ra một tình huống mà tốc độ và hướng gió thay đổi so với gió trên cao", Jana Houser, phó giáo sư khí tượng tại Đại học Ohio giải thích về tình huống bão đổ bộ. Đây là gió đứt và có thể khiến không khí xoay tròn.
Ban đầu, điều này tạo ra ống trụ không khí xoay tròn nằm ngang, song song với mặt đất. Giống như bất kỳ cơn giông sét nào, giông sét trong bão tạo ra những luồng khí bốc lên mạnh. Những luồng khí này có thể dựng thẳng ống trụ không khí lên, tạo ra lốc xoáy.
Nếu luồng khí bốc lên rất mạnh, cột khí xoay sẽ được nén chặt hơn, với đường kính nhỏ hơn. Khi điều này xảy ra, lốc xoáy có thể mạnh hơn, giống như một vận động viên trượt băng nghệ thuật thu gọn tay vào để tăng tốc độ quay.
Cùng với những mối nguy hiểm khác của bão như nước dâng và mưa lớn, lốc xoáy có thể gây thiệt hại đáng kể. Theo một ước tính trên tạp chí Bulletin of the American Meteorological Society, khoảng 3% số ca tử vong liên quan đến bão ở Mỹ là do lốc xoáy kèm theo. Một ước tính cũ hơn đưa ra con số 10%.
Những cơn lốc xoáy như vậy có thể xuất hiện nhiều hơn khi biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ ở tầng khí quyển thấp, làm gia tăng các điều kiện bất ổn khiến lốc xoáy hình thành. Trong một nghiên cứu gần đây, Gallus cùng đồng nghiệp mô phỏng hoạt động của 4 cơn bão Ivan, Katrina, Rita và Harvey vào giữa thế kỷ này trong tình huống Trái Đất ấm lên do lượng khí thải lớn. Họ nhận thấy, số lượng lốc xoáy kèm theo mỗi cơn bão trong mô phỏng tăng đáng kể, từ 56% với bão Harvey đến 299% với bão Katrina.
Thu Thảo (Theo New Scientist, New York Times)