Đằng sau việc ông Putin thay bộ trưởng quốc phòng

Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu (trái) và Tổng thống Vladimir Putin tại lễ kỷ niệm Ngày chiến thắng hôm 9-5 - Ảnh: Reuters

Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu rời chức để đảm nhiệm vị trí thư ký Hội đồng An ninh Liên bang Nga của ông Nikolai Patrushev. Thay thế ông Shoigu sẽ là Phó thủ tướng thứ nhất Andrei Belousov.

3 nguyên nhân thay bộ trưởng quốc phòng

Đây là một phần trong việc cải tổ theo Hiến pháp Nga mỗi khi tổng thống vào nhiệm kỳ mới. Các đề xuất trên được dự đoán sẽ thông qua dễ dàng ở Hội đồng Liên bang (Thượng viện) Nga.

Tuy nhiên, việc ông Shoigu rời vị trí vẫn là một chi tiết khiến giới quan sát quốc tế ngạc nhiên, đặc biệt khi Nga đang trong cuộc giao tranh với Ukraine.

Báo chí phương Tây đã phân tích rất nhiều về việc ông Shoigu rời chức, cũng như quyết định của ông Putin về việc bổ nhiệm người thay thế. Ông Belousov là một chuyên gia kinh tế và là cố vấn thân cận của ông Putin, nhưng được cho là không có nhiều kinh nghiệm về súng ống.

Có ba nguyên nhân nổi bật được cho là động lực trong quyết định này.

Thứ nhất, hướng tới hiện đại hóa quân đội và đảm bảo theo đuổi cuộc xung đột một cách an toàn về mặt tài chính. Nói như người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov, Nga đang tiếp cận một tình huống tương tự Liên Xô những năm 1980, khi ngân sách cho lực lượng quân đội và thực thi pháp luật chiếm 7,4% tổng sản phẩm quốc nội. Vì lẽ đó, Nga cần "sự sáng tạo".

"Ngày nay trên chiến trường, kẻ thắng là người cởi mở với sáng tạo. Vì vậy một cách hoàn toàn tự nhiên ở giai đoạn này, tổng thống quyết định bộ trưởng quốc phòng Nga nên do một nhân vật dân sự dẫn dắt", ông Peskov nói.

Thứ hai, có đồn đoán liên quan tới những "thất bại" của ông Shoigu cũng như bê bối có thể liên quan tới vị này. Thay đổi của ông Putin được cho nhiều khả năng nhằm giám sát chặt chẽ hơn đối với chi tiêu quốc phòng, đảm bảo chi tiêu ngân sách hiệu quả.

Báo chí quốc tế chú ý việc thay bộ trưởng quốc phòng được thực hiện không lâu sau khi Thứ trưởng quốc phòng Nga Timur Ivanov, đồng minh của Bộ trưởng Shoigu, bị bắt vì cáo buộc tham nhũng.

Thứ ba, một số ý kiến cũng đồn đoán nguyên nhân nằm ở cách ông Putin xử lý lục đục nội bộ.

Giới quan sát cho rằng ông Shoigu, bộ trưởng phục vụ lâu nhất trong lịch sử Liên bang Nga độc lập và nhân vật chính trị nổi bật từ sau thời Liên Xô, thuộc dạng "quá lớn để chết". Sau khi rời chức bộ trưởng quốc phòng, ông Shoigu vẫn sẽ là một nhân vật thân tín trong "vòng thân cận" quyền lực của ông Putin theo cách nói của phương Tây.

Vì vậy, sự chú ý lúc này dồn sang ông Patrushev - người sẽ rời vị trí thư ký hội đồng an ninh - để ông Shoigu tiếp quản. Nga tuyên bố ông Patrushev sẽ tiếp tục làm việc nhưng chưa rõ vai trò mới. Việc này vừa đảm bảo ông Putin tiếp cận sâu sát hơn với hội đồng an ninh, vừa nắm quyền kiểm soát quyền lực.

Kế hoạch đường dài

Loạt thay đổi này được đưa ra trong thời điểm Nga khởi động cuộc tấn công trên bộ ở vùng Kharkov của Ukraine. Đây được cho là cuộc tập kích xuyên biên giới quan trọng nhất kể từ cuối mùa hè năm 2022.

Với hướng đi mới và dàn lãnh đạo mới, ông Putin được nhận xét đang muốn có những thay đổi lớn trong thời gian tiếp theo. Reuters nhận xét đây là những quyết định quan trọng nhất của ông Putin đối với giới chỉ huy quân đội kể từ khi phát động "chiến dịch quân sự đặc biệt" ở Ukraine vào tháng 2-2022.

Ông Mark Galeotti, giám đốc Công ty tư vấn tình báo Mayak trụ sở ở London (Anh), cho rằng công việc của một bộ trưởng quốc phòng ở Nga trong thời chiến là đảm bảo quân đội được cung cấp mọi thứ cần thiết. Công việc này do đó không phải tham chiến trực tiếp như Tổng tư lệnh Valery Gerasimov - người báo cáo trực tiếp với ông Putin.

"Trong bối cảnh đó, việc có một nhà kinh tế - vốn từng nói về việc phải dành một phần lớn kinh tế cho nhu cầu của ngành quốc phòng - là điều có ý nghĩa nhất định. Giờ thì đây là một công việc quản lý tài chính và Belousov có thể đảm đương", Reuters dẫn lời ông Galeotti.

Những kỳ vọng cho người mới cũng phần nào phản ánh "sự thất vọng" cho người cũ. Nhiều ý kiến nhận định ông Putin muốn đảm bảo một cuộc chiến lâu dài, vừa thắng trên chiến trường vừa đảm bảo kinh tế phát triển.

Theo Reuters, các nhà kinh tế Nga đến nay phần lớn duy trì sự ổn định và phát triển kinh tế bất chấp lệnh trừng phạt nặng nề của phương Tây. Nhà nghiên cứu từng làm ngoại giao Nga Alexander Baunov nhận định việc bổ nhiệm nhà kỹ trị như ông Belousov cho thấy ông Putin đang có kế hoạch chiến thắng Ukraine bằng các nhà máy công nghiệp quốc phòng và thị trường quốc tế.

"Chiến lược thắng cuộc trong trường hợp này không phải huy động lực lượng và đột phá, mà là gây áp lực chậm rãi lên Ukraine bằng sức mạnh vượt trội của công nghiệp quân sự Nga cũng như toàn bộ nền kinh tế, vốn rõ ràng phải hoạt động hiệu quả hơn cả ở phía trước lẫn hậu phương", ông Baunov nói.