Vô số máy bay không người lái (drone) đang vần vũ hàng ngày trên bầu trời ở tiền tuyến Ukraine, săn tìm bất kỳ dấu hiệu di biến động nào trên mặt đất, đến nỗi cả binh sĩ Ukraine và Nga đều không dám rời khỏi nơi ẩn nấp.
Mỗi khi làm nhiệm vụ, thay vì hành quân theo đội hình, họ lao từ công sự này sang công sự khác, hy vọng các phi công điều khiển drone đối phương không phát hiện. Những người điều khiển drone chuyên nghiệp, với khả năng được mài giũa trên mặt trận, có thể săn lùng một người lính bộ binh đến tận cùng, bám theo họ đến tận nơi ẩn náu hay chiến hào để tung đòn quyết định.
Drone FPV UKraine tập kích cứ điểm Nga trong video đăng ngày 4/4. Video: Lữ đoàn 28 Ukraine
Oleksandr Nastenko, chỉ huy Code 9.2, đơn vị drone thuộc Quân đoàn 92 của Ukraine, cho biết xu hướng sử dụng drone cỡ nhỏ ngày càng nhiều đã biến chiến trường thành "vùng chết chóc". "Những ai dám di chuyển, bất kể ngày hay đêm, dưới con mắt giám sát của drone kẻ thù đều sẽ chết ngay lập tức", anh nói.
drone giá rẻ được triển khai ở Ukraine đã thay đổi phương thức tác chiến hiện đại và bước đầu mang lại lợi thế cho Kiev trên chiến trường, nơi họ luôn bị áp đảo về quân số và hỏa lực.
"Đây là thay đổi mang tính sống còn đối với chúng tôi", Nastenko nhấn mạnh.
Nhưng Nga đã nhanh chóng bắt kịp và bắt đầu sản xuất hàng loạt drone của riêng mình.
Xu hướng trên đã tạo ra một mặt trận đầy rẫy drone và các thiết bị tác chiến điện tử dùng một lần, được gọi là thiết bị gây nhiễu, giúp làm gián đoạn hoạt động của drone.
Phổ biến nhất trên chiến trường hiện nay là drone góc nhìn thứ nhất (FPV) thường được điều khiển từ xa bởi phi công.
Hai binh sĩ Ukraine chuẩn bị phóng một drone trinh sát về phía Nga ở miền đông nước này hồi tháng hai. Ảnh: Washington Post
"Những gì chúng ta đang chứng kiến hiện nay ở Ukraine là những cuộc chiến chớp nhoáng bằng drone", Andrew Coté, chánh văn phòng của BRINC Drones, công ty drone có trụ sở tại Seattle, Mỹ, nói. "Mọi thứ như bị đóng băng, bởi nếu bạn ló mặt ra ngoài trời, bạn sẽ bị săn lùng".
Tiến bộ trong công nghệ drone đã giúp cứu sống nhiều phi công, khi chúng giúp họ hoạt động xa chiến trường hơn so với trước đây. Nhưng drone, với những chiếc trang bị cả camera tầm nhiệt và kính nhìn ban đêm, cũng thu hẹp đáng kể không gian lẫn thời gian binh sĩ có thể di chuyển an toàn, gây thương vong cao và ngăn cả hai bên đạt được đột phá lớn trên chiến trường.
Những thực tế mới này, cùng với các bãi mìn rộng lớn, tình trạng thiếu đạn dược và binh lính, khiến nỗ lực mở các đợt tiến công quy mô lớn để tái kiểm soát lãnh thổ của Ukraine dường như trở thành nhiệm vụ bất khả thi, giới quan sát đánh giá.
Nga, quốc gia có kho tên lửa dồi dào và sức mạnh không quân vượt trội, đã tận dụng tình trạng thiếu đạn dược của Ukraine để chiếm thành phố chiến lược Avdeevka ở miền đông và đang nỗ lực giành thêm nhiều lãnh thổ mới. Cuối tuần trước, Tổng tư lệnh lực lượng vũ trang Ukraine Oleksandr Syrsky cảnh báo tình hình ở mặt trận miền đông đã "xấu đi đáng kể".
Binh sĩ Ukraine lắp ráp các bộ phận cho một drone trinh sát. Ảnh: Washington Post
Ukraine giờ đây chủ yếu dựa vào drone để gây khó khăn cho Nga khi tiến công. Trong bối cảnh Nga đang đẩy mạnh sản xuất drone trên quy mô lớn, Ukraine hiện phải chạy đua để chế tạo hơn một triệu drone trong năm nay, với hy vọng có thể ngáng đường đối phương.
Nhiệm vụ này càng trở nên cấp bách hơn khi Kiev đang cạn kiệt đạn pháo và vũ khí phòng không, trong khi tốc độ viện trợ từ phương Tây không theo kịp diễn biến chiến trường. Suốt nhiều tháng, đảng Cộng hòa tại quốc hội Mỹ đã chặn gói viện trợ hơn 60 tỷ USD cho Ukraine do Tổng thống Joe Biden đề xuất.
Bộ trưởng Chuyển đổi số Ukraine Mykhailo Fedorov, người đang giám sát phần lớn hoạt động phát triển drone của đất nước, cho hay drone Ukraine đã chứng minh được độ chính xác cao hơn đạn pháo khi tấn công một số mục tiêu. Tuy nhiên, pháo binh vẫn là khí tài hàng đầu và có vai trò không thể thiếu trong cung cấp hỏa lực chế áp mạnh trên chiến trường.
Trong giai đoạn đầu cuộc xung đột, quân đội Ukraine đã dựa vào pháo binh để hạ các mục tiêu có giá trị cao như xe tăng Nga và ngăn chặn bước tiến của đối phương. Hiện nay, tình trạng thiếu hụt trầm trọng đạn pháo 155 mm đồng nghĩa ngay cả khi drone xác định được những mục tiêu có giá trị, họ cũng khó lòng tấn công hiệu quả.
"Nếu không có đủ đạn pháo, chúng tôi sẽ thua cuộc", Denys, 31 tuổi, chỉ huy phi đội drone thuộc Lữ đoàn 45 của Ukraine, người tiến hành các nhiệm vụ trinh sát sâu bên trong lãnh thổ do Nga kiểm soát, cho biết.
"Trong quá trình chờ đợi phương Tây chuyển giao thêm đạn pháo, chúng tôi chỉ có thể cầm chân họ bằng drone", Nepal, 32 tuổi, phi công điều khiển drone trong cùng lữ đoàn của Denys, nói.
Ukraine đã huấn luyện hàng chục nghìn binh sĩ làm phi công drone như Nepal, vai trò từng không tồn tại vào thời điểm Nga sáp nhập bán đảo Crimea vào lãnh thổ hồi năm 2014.
Hồi tháng hai, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã chính thức hóa vai trò của những người điều khiển drone, thành lập một binh chủng mới mang tên Lực lượng Không người lái. "Đẩy lùi các cuộc tấn công trên bộ là nhiệm vụ chính của drone", ông tuyên bố, thừa nhận rằng vai trò của lực lượng bộ binh đã thay đổi đáng kể.
Theo Bộ trưởng Fedorov, nhu cầu drone trên chiến trường đang vượt xa năng lực cung cấp của Ukraine. "Ngay khi chúng tôi đáp ứng được toàn bộ nhu cầu hiện nay, ngay ngày mai thôi sẽ có thêm 10 phi đội mới", ông nói.
Số lượng drone khổng lồ được tung ra tiền tuyến đồng nghĩa chiến trường "trở nên vô cùng rõ ràng với cả hai bên", Nepal nói. Dưới camera quan sát theo thời gian thực của hàng chục drone trên một khu vực, bất cứ hành động tiến công hay phòng thủ nào cũng có thể bị đối phương phát hiện ngay lập tức.
Drone có giá thành chế tạo khá rẻ nhưng lại mang giá trị chiến lược to lớn, đến mức Nepal phải dành hàng giờ mỗi ngày sửa chữa những thiết bị tịch thu được từ Nga hoặc thiết bị của chính họ để tái sử dụng.
Các hệ thống tác chiến điện tử có chức năng gây nhiễu, cắt sóng drone và vô hiệu hóa màn hình điều khiển của phi công đang khiến nhiệm vụ của họ trở nên khó khăn hơn. Nepal cho hay đôi khi anh phải thả đạn hoặc điều khiển drone lao vào mục tiêu trong trạng thái "gần như bị mù" do bị đối phương gây nhiễu.
Nga cũng đang tăng cường sử dụng drone để tập kích và quân đội Ukraine không có nhiều phương pháp để chống lại. Nepal thường phải vừa cầm súng trường vừa quan sát, cố gắng phòng thủ bằng cách bắn hạ drone chứa đầy thuốc nổ của đối phương trước khi chúng đâm vào họ.
Fox, 32 tuổi, chỉ huy của Nepal, cho biết mùa thu năm ngoái, quân đội Ukraine có thể tự do sử dụng drone tiêu diệt mục tiêu đối phương. Nhưng hiện tại, do bị phá sóng, drone của họ thường không thể di chuyển quá 1,5 km trước khi màn hình chuyển sang màu xám.
Stanislav, 35 tuổi, người điều hành một đơn vị drone ở miền đông Ukraine, cho hay trong bán kính 10 km quanh nơi lữ đoàn của anh và hai lữ đoàn khác kiểm soát, khoảng 100 drone trinh sát và tấn công hoạt động mỗi ngày.
Các binh sĩ Ukraine theo dõi hình ảnh truyền về từ drone trinh sát. Ảnh: Washington Post
"Điều khó khăn nhất là xác định chiếc drone đang bay trên đầu mình là của Ukraine vừa trở về sau khi thực hiện nhiệm vụ, hay vũ khí của Nga chuẩn bị lao xuống tấn công", Stanislav giải thích.
Đơn vị của Stanislav đang sử dụng hệ thống gây nhiễu do công ty Kvertus Ukraine phát triển để phá sóng drone đối phương, nhưng nó cũng cản trở hoạt động của drone Ukraine. Stanislav nói anh mong muốn có một "nút ma thuật" phá mọi loại sóng, nhưng với drone sử dụng dải tần số ngày càng rộng, công nghệ như vậy không có sẵn.
Theo Fox, Nga biết các phi công drone có giá trị như thế nào với Ukraine và đang nhắm mục tiêu vào họ bằng bom dẫn đường và rocket.
Trong một nhiệm vụ gần đây, nhóm của Nastenko đã điều khiển drone hướng về phía trận địa Nga. Họ dùng camera ảnh nhiệt rà soát và phát hiện nơi lính Nga ẩn náu. Drone thả lựu đạn, gây ra một vụ nổ lớn, rồi trở về căn cứ gắn thêm lựu đạn để tiếp tục tấn công.
Camera do drone trinh sát ghi lại cho thấy hai lính tìm cách chạy trốn drone Ukraine, nhưng quân phục ngụy trang không giúp ích nhiều cho họ dưới camera ảnh nhiệt. Ngay khi họ tìm được nơi ẩn nấp, drone lập tức phát hiện và lao vào, tung đòn tấn công tự sát.
Vài ngày sau, các thành viên trong đơn vị anh bắt tay vào một nhiệm vụ khác. Nhưng lần này, khi đang ở trên chiến trường, họ trở thành mục tiêu pháo kích của Nga, khiến hai người trong đội thiệt mạng.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)