Trong diễn văn nhậm chức ngày 20/1, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia ở biên giới phía nam và yêu cầu triển khai quân đội để siết kiểm soát nhập cư, cũng như tạm ngưng tiếp nhận người tị nạn. Ông cũng chỉ thị đóng CBP One, ứng dụng được triển khai dưới thời tổng thống Joe Biden để hỗ trợ hàng trăm nghìn người nhập cư.
Đây là tin sét đánh với nhiều di cư đang chờ đợi vào Mỹ ở biên giới Mexico, trong đó có những người ở trại tị nạn El Buen Samaritano, Ciudad Juárez.
Gloria Lobos, người phụ nữ Guatemala 54 tuổi đang sống ở El Buen Samaritano, cho biết bà đã trốn khỏi nhà ở bang Chiapas, Mexico sau khi ba người hàng xóm bị sát hại và gia đình bà được thông báo là mục tiêu tiếp theo. Họ đã đặt lịch hẹn với nhân viên di trú Mỹ qua ứng dụng CBP One để xin tị nạn, nhưng giờ nó đã bị hủy.
Lobos giờ chỉ biết cầu khẩn Chúa. "Chúng con có thể không hiểu được chuyện này, có thể buồn bã và thất vọng. Nhưng theo thời gian, chúng con có lẽ sẽ hiểu số phận của mình nằm trong tay Ngài", bà nói.
Một người phụ nữ bật khóc khi nghe lời cầu nguyện của một người di cư ở trại tị nạn El Buen Samaritano, Mexico ngày 20/1. Ảnh: WP
Ở góc nhà ăn của trại tị nạn El Buen Samaritano, một cô bé 12 tuổi khóc nức nở sau khi mẹ quyết định trở về nhà ở một trong những bang bạo lực nhất ở Mexico, thay vì đến Mỹ để đoàn tụ với cha cô.
Một đầu bếp đang thầm cầu nguyện với Chúa, khi bản thân cô cũng là một người cố gắng chạy trốn cuộc sống bạo lực ở Mexico. Một người di cư Mexico không xu dính túi đã bắt đầu nghĩ tới những gì tiếp theo, khi một trong số ít con đường hợp pháp xin tị nạn vào Mỹ đang đóng sập trước mắt.
"Đầu tôi như muốn nổ tung", Mishel Liendo, 22 tuổi, vừa nói vừa kéo chiếc áo hoodie qua mái tóc đen.
Tất cả họ trước đó đã nộp đơn xin tị nạn qua ứng dụng CBP One của chính phủ Mỹ.
CBP One là ứng dụng miễn phí để người nhập cư ở Mexico có thể đặt lịch hẹn với Cơ quan Hải quan và Biên phòng Mỹ (CBP), sau đó tới một trong 8 cửa khẩu dọc biên giới để nộp đơn xin tị nạn và nhận giấy phép nhân đạo. Giấy phép này cho phép họ vào Mỹ hợp pháp và được làm việc để kiếm sống trong hai năm, trong lúc chờ giới chức thực hiện quy trình xử lý đơn xin tị nạn theo Đạo luật Nhập cư và Quốc tịch Mỹ.
Chính quyền Biden thiết lập chương trình này nhằm ngăn người di cư vượt biên trái phép hay tìm đến các băng đảng buôn người để cầu xin giúp đỡ. Giới chức Mỹ khẳng định CBP One chỉ là công cụ đặt lịch hẹn, không phải là đơn xin tị nạn chính thức.
Dù vậy, nhiều người di cư đã tận dụng công cụ này để vào lãnh thổ Mỹ một cách hợp pháp. Họ đã kiên nhẫn chờ đợi 3 tháng, 6 tháng và thậm chí 11 tháng để nhận được lịch hẹn với nhân viên cơ quan di trú Mỹ.
Hình thức đăng ký tị nạn qua ứng dụng này vấp nhiều ý kiến chỉ trích. Nhiều nhà hoạt động nhân quyền cho rằng chính quyền ông Biden đã hạn chế hàng trăm nghìn người xin tị nạn khi yêu cầu họ đăng ký qua một ứng dụng thường quá tải và trục trặc. Họ nói CBP One đã cho phép số lượng lớn những người vốn không có quyền vào Mỹ được đăng ký xin tị nạn.
Tổng thống Trump ngay sau khi nhậm chức chỉ trích chương trình này vi phạm luật pháp liên bang. Hơn 900.000 người đã vào Mỹ thông qua ứng dụng CBP One và chính quyền mới tuyên bố nhiều người trong đó là mối đe dọa với an ninh quốc gia, cộng đồng.
Evelin Vasquez đã tràn đầy hy vọng khi đặt thành công lịch hẹn trên CBP One. Sau nhiều tháng chờ đợi, cô đã bay từ Tapachula, thành phố miền nam Mexico, tới Juarez vài ngày trước cuộc hẹn với nhân viên cơ quan di trú vào chiều 20/1. Chồng cô đang đợi ở California sau khi vào Mỹ thành công nhờ CBP One.
Vasquez nói họ tuân thủ mọi nguyên tắc và chờ tới lượt. Họ tin mọi thứ hợp pháp. Nhưng chỉ khoảng một giờ trước lịch hẹn, chính quyền ông Trump hủy bỏ chương trình.
Mọi người xung quanh Vasquez như sụp đổ , nhưng người phụ nữ 29 tuổi không muốn con thấy mình khóc. Cô được đưa tới trại tị nạn El Buen Samaritano ngay chiều hôm đó.
Vasquez ngồi sụp xuống giường và cô đã không thể kìm nổi nước mắt khi chỉ còn lại một mình. "Tôi nhìn xung quanh và nhận ra tôi không trở lại nơi tôi đã đến. Suy nghĩ duy nhất giúp tôi vượt qua tất cả điều này là niềm tin nỗi đau sẽ sớm kết thúc", cô nói.
Hai mẹ con người di cư người Venezuela ngồi bên ngoài sân ở khu trại tị nạn El Buen Samaritano ngày 20/1. Ảnh: WP
Đêm 20/1, Liên minh Tự do Dân sự Mỹ đệ đơn lên tòa án liên bang, lập luận rằng quyết định đóng ứng dụng về cơ bản đã xóa bỏ quyền tị nạn ở biên giới. Động thái này giúp trấn an Vasquez và những người tị nạn khác rằng cơ hội chưa biến mất hoàn toàn.
Nhưng điều đó đẩy nhiều người vào trạng thái lấp lửng, không biết nên tiếp tục chờ đợi hay phải tính cách mới.
"Giá như họ nói với chúng tôi rằng mọi thứ đã chấm hết và hủy toàn bộ lịch hẹn, chúng tôi có thể chuẩn bị cho những gì sắp tới. Nhưng tình hình bây giờ thật tàn nhẫn", Jose Gregorio Loaiza, một người Venezuela 52 tuổi, nói.
Nhiều người nhập cư đã liên tục mở ứng dụng với hy vọng quyết định có thể được đảo ngược, nhưng không có phép màu nào cho họ.
Khi mặt trời lên cao, ánh sáng tràn ngập khắp sân khu trại tị nạn. Vasquez ngồi nhìn những đứa con đang chơi ở sân. Con gái 11 tuổi tên Elisabet quay video hai em trai Angel 9 tuổi và Liam 3 tuổi để gửi cho cha ở Mỹ. Đó là cách những đứa trẻ nói rằng chúng vẫn ổn.
Nhưng mẹ của chúng thì không chắc. Vasquez cho biết các thành viên băng đảng đang dõi theo mọi hành tung của cô sau khi chồng cô từ chối đưa tiền cho chúng. Họ suýt bắt cóc Elisabet. Vasquez không dám kể cho cha mẹ ở quê mọi chuyện xảy ra vì sợ họ đau lòng.
Phía cửa khu trại tị nạn bỗng ồn ào. Các quan chức nhập cư Mexico mặc áo màu cam đưa vào một nhóm người di cư cần nơi trú ẩn. Tất cả họ đã đặt lịch hẹn xin tị nạn ngày 21/1, nhưng không có ai có thể vào Mỹ.
Thùy Lâm (Theo Washington Post, NBC News)