Khi Thủ tướng Qatar hôm 15/1 thông báo về thỏa thuận ngừng bắn đổi con tin ở Gaza giữa Israel với Hamas, đại diện của cả chính quyền Tổng thống Joe Biden và Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump đều có mặt tại Doha để tận hưởng chiến thắng.
Brett McGurk, nhà đàm phán lâu năm về Trung Đông của Tổng thống Biden, đã bám trụ ở thủ đô Qatar suốt nhiều tuần với hy vọng có thể thuyết phục Israel và Hamas đạt lệnh ngừng bắn cuối cùng. Nhưng cuộc đàm phán chỉ thực sự được thúc đẩy mạnh mẽ khi Steve Witkoff, đặc phái viên về Trung Đông của Tổng thống đắc cử Trump, nhập cuộc trong những ngày gần đây, theo giới quan sát.
Tổng thống Joe Biden (phải) và Tổng thống đắc cử Donald Trump trong cuộc gặp tại Phòng Bầu dục, Nhà Trắng, ngày 13/11/2024. Ảnh: AP
McGurk và Witkoff đã nói chuyện "nhiều lần trong ngày và ông Witkoff thực sự đã giúp chốt lại một số chi tiết. Họ phối hợp rất tuyệt vời", phát ngôn viên Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng John Kirby nói.
Có những thời điểm, McGurk và Witkoff chia ra tham dự các cuộc họp trên khắp Trung Đông để dàn xếp thỏa thuận, trong đó phải kể đến những cuộc đàm phán quan trọng giữa Witkoff với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vào tuần trước mà McGurk đã tham gia qua điện thoại.
Nếu McGurk tập trung chủ yếu vào các chi tiết của thỏa thuận, Witkoff có mặt để nhấn mạnh mong muốn từ Tổng thống đắc cử Trump rằng lệnh ngừng bắn phải hoàn tất vào ngày ông nhậm chức.
Một quan chức cấp cao chính quyền Biden cho hay nỗ lực hợp tác không tưởng này là yếu tố quyết định trong việc đạt được thỏa thuận.
"4 ngày trước, Steve Witkoff xuất hiện để tham gia cùng Brett trong nỗ lực cuối cùng của ông ấy, mà theo tôi, về mặt lịch sử, gần như chưa từng có tiền lệ. Đây là mối quan hệ đối tác rất mang tính xây dựng và vô cùng hiệu quả", quan chức này nhận xét.
Tuy nhiên, sau khi thỏa thuận ngừng bắn được công bố, cả Tổng thống đắc cử và Tổng thống sắp mãn nhiệm đều nhanh chóng lên tiếng nhận công lao, dấu hiệu cho thấy mối quan hệ căng thẳng giữa họ vẫn tiếp diễn.
Trump, người theo dõi mọi diễn biến từ Florida, tuyên bố rằng thỏa thuận "ngừng bắn đỉnh cao" này chỉ có thể đạt được nhờ chiến thắng của ông trong cuộc bầu cử.
Tổng thống Biden trong khi đó tỏ ra thận trọng hơn.
"Đây là một buổi chiều rất tuyệt vời", ông nói tại Nhà Trắng ngày 15/1, mô tả quá trình hiện thực hóa lệnh ngừng bắn ở Gaza là "một trong những cuộc đàm phán khó khăn nhất mà tôi từng trải qua".
Tuy nhiên, sau cùng, thỏa thuận này rõ ràng đã cho phép cả hai người cùng tuyên bố chiến thắng. Nó mang đến luồng gió tích cực cho một Tổng thống chuẩn bị rời nhiệm sở với tỷ lệ ủng hộ thấp nhất nhiệm kỳ. Và nó cũng cho thấy sức ảnh hưởng của Tổng thống đắc cử Trump, người đã đe dọa rằng "địa ngục sẽ bùng nổ" ở Gaza nếu các con tin Israel không được thả trước khi ông nhậm chức.
Thực tế về việc ai là người có công lớn nhất trong thỏa thuận này rất phức tạp. Các quan chức chính quyền Biden nói rằng động lực xây dựng thỏa thuận đã bắt đầu từ trước cuộc bầu cử tháng 11 năm ngoái, sau khi Israel và lực lượng Hezbollah ở Lebanon đạt được lệnh ngừng bắn.
Chi tiết của thỏa thuận ngừng bắn cuối cùng giữa Israel với Hamas rất giống với đề xuất mà chính quyền Biden lần đầu công bố hồi tháng 5/2024, nhưng đã gặp nhiều trở ngại trong quá trình đàm phán sau đó.
Phát biểu tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago của Tổng thống đắc cử Trump hồi đầu tháng, Witkoff cho hay nhóm Tổng thống Biden là "mũi nhọn" trong các cuộc đàm phán.
"Chúng tôi hoàn toàn hướng đến một mục tiêu là đưa họ về nhà", Witkoff nói, đề cập tới các con tin Israel bị Hamas bắt tới Gaza.
Dù vậy, sau khi thỏa thuận được ký kết, ngay cả các quan chức chính quyền Biden cũng phải thừa nhận "tối hậu thư" mà Tổng thống đắc cử Trump đưa ra là yếu tố đặc biệt quan trọng để đạt được thành công sau nhiều tháng thất bại.
Vào giai đoạn cuối của chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024, rất ít người ở Nhà Trắng tin rằng có thể đạt được thỏa thuận về con tin trước khi kết quả bầu cử được công bố.
Các quan chức Mỹ và châu Âu đánh giá Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu có lẽ đang chờ đợi để xem ông sẽ phải đối phó với tổng thống Mỹ nào trong tương lai và để ngỏ mọi lựa chọn cho bất kỳ kết quả nào.
Nhiều giờ đàm phán căng thẳng qua điện thoại giữa Nhà Trắng và văn phòng Thủ tướng Netanyahu đã không mang lại nhiều tiến triển và ngay cả cái chết của thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar cũng không thể ngay lập tức tạo ra thỏa thuận.
Chiến thắng bầu cử của ông Trump chắc chắn là nỗi thất vọng to lớn đối với nhóm Tổng thống Biden. Tuy nhiên, trong thất bại đó, một số người đã nhìn thấy cơ hội mới.
Người dân Palestine ăn mừng trước thông báo về thỏa thuận ngừng bắn giữa Hamas và Israel tại Deir al-Balah, trung tâm Dải Gaza, hôm 15/1. Ảnh: AP
Vì vậy, trong cuộc họp với người kế nhiệm tại Phòng Bầu dục, Nhà Trắng, sau khi kết quả bầu cử được công bố, Tổng thống Biden đã có một yêu cầu với Tổng thống đắc cử: Phối hợp với nhóm của ông để đưa các con tin Israel rời khỏi Gaza.
Trong những cuộc thảo luận giữa nhóm an ninh quốc gia mới và nhóm sắp rời nhiệm sở, các trợ lý của Tổng thống Biden đã nói rõ rằng dù hai lãnh đạo có bất kỳ hiềm khích gì, vấn đề con tin ở Gaza vẫn phải được đặt lên hàng đầu và họ cần cùng nhau giải quyết.
"Chúng tôi đã chuẩn bị làm việc với nhóm mới vì mục tiêu chung trên cơ sở lưỡng đảng để thực hiện mọi thứ có thể, nhằm đảm bảo các con tin, dù còn sống hay đã chết, có thể trở về" Jake Sullivan, cố vấn an ninh quốc gia chính quyền Biden, tuyên bố một tuần sau cuộc bầu cử tháng 11 năm ngoái.
Trong cuộc trò chuyện bên lò sưởi Phòng Bầu dục, Tổng thống Biden và Tổng thống đắc cử Trump đã đi đến thống nhất rằng vấn đề con tin có thể và nên được giải quyết trước thời điểm chuyển giao quyền lực vào ngày 20/1, theo các nguồn tin am hiểu về cuộc gặp.
Thời điểm này phù hợp với cả hai người.
Các cố vấn cho Tổng thống đắc cử từ lâu đã cảm thấy rằng một thỏa thuận hình thành sau chiến thắng bầu cử, nhưng trước khi ông nhậm chức, sẽ giúp ông giành được tín nhiệm. Nó cũng sẽ loại bỏ một vấn đề rắc rối sau khi ông Trump nhậm chức, giúp ông tập trung hoàn toàn vào việc thực hiện các cam kết tranh cử như đối phó với dòng người nhập cư, thuế quan và xóa bỏ những quy định thời Biden.
Đối với Tổng thống Biden, việc đạt được thỏa thuận con tin mà ông đã dành hơn một phần tư nhiệm kỳ tổng thống của mình để theo đuổi sẽ chứng minh rằng thời gian, năng lượng và vốn liếng chính trị ông bỏ ra là không vô ích.
Người Israel phản ứng trước thông báo ngừng bắn với Hamas. Ảnh: AP
Theo một nguồn thạo tin, McGurk và Witkoff đã thảo luận về thỏa thuận ngừng bắn ngay sau cuộc gặp ở Phòng Bầu dục giữa hai lãnh đạo. Người này cho biết McGurk thường xuyên thông báo với Witkoff về tiến độ đàm phán ở Trung Đông và đã mời ông Witkoff tham gia vòng đàm phán cuối cùng tại Doha vào tuần trước.
Dù vậy, 96 giờ đàm phán cuối cùng là khoảng thời gian căng thẳng hơn cả. Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất là danh sách "cực kỳ phức tạp" về việc trao đổi các con tin do Hamas bắt với những tù nhân Palestine đang bị giam tại các nhà tù Israel.
"Tất cả những điều đó không được làm rõ hoàn toàn cho đến tận những giờ cuối cùng", một quan chức cấp cao chính quyền Biden hôm 15/1 tiết lộ. "Tôi phải nói rằng, phải đến chiều nay chúng tôi mới hoàn toàn tự tin mọi việc sẽ ổn thỏa".
Vũ Hoàng (Theo AFP, CNN, Reuters)