Khảo sát trên do Sở Y tế TP HCM tiến hành vào cuối tháng 8 tại hai bệnh viện Quận 7 và Quận Bình Thạnh. Kết quả, 80% người mắc bệnh mạn tính chia sẻ muốn được tái khám và điều trị ngoại trú tại trạm y tế nếu trạm có đủ thuốc như các bệnh viện tuyến huyện.
Ngày 14/9 họp về hỗ trợ tăng cường quản lý một số bệnh không lây nhiễm tại trạm y tế, ông Lại Đức Trường, đại diện văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ở Việt Nam, cho rằng trên thực tế trạm y tế chỉ tiếp nhận vài lượt khám bệnh mỗi ngày trong khi nhu cầu người dân rất lớn. "Đây là con số vô cùng ít, trong khi trạm y tế là nơi khám chữa bệnh tốt, có thể cạnh tranh với các cơ sở khám chữa bệnh tuyến trên", ông Trường nói.
Như tại trạm y tế phường 22, quận Bình Thạnh, lãnh đạo trạm cho biết mỗi tháng khám khoảng 120 bệnh nhân, trong đó 60 bệnh nhân cao huyết áp và tiểu đường, còn lại là người mắc bệnh lý khác. Trạm không có danh sách người bệnh mắc bệnh mạn tính trên địa bàn để quản lý và theo dõi, mà người bệnh đến trạm thì sẽ được khám và cho thuốc về nhà uống.
Bác sĩ khám bệnh tại trạm y tế ở TP HCM. Ảnh: Sở Y tế TP HCM
Lý giải nguyên nhân, đại diện WHO tại Việt Nam nhận định hiện nay còn nhiều bất cập, thách thức trong quản lý, điều trị bệnh không lây nhiễm tại trạm y tế. "Các trạm y tế không muốn thực hiện hoạt động này vì nhân viên không có thu nhập tăng thêm, sợ bị xuất toán, làm sai dễ bị trừ lương", ông nói. Xuất toán là thuật ngữ chỉ cơ sở y tế đã chi bảo hiểm y tế cho bệnh nhân tuy nhiên không được cơ quan bảo hiểm xã hội thanh toán lại sau khi thẩm định đánh giá "chi không hợp lý".
Chưa kể, theo ông Trường, các trung tâm y tế, bệnh viện tuyến huyện không hỗ trợ, thậm chí khống chế trạm y tế vì sợ mất thu nhập do mất bệnh nhân, cũng như không đủ nhân lực hỗ trợ. Trong khi đó, trình độ chuyên môn còn hạn chế, thiếu thuốc thiết yếu, trạm y tế có tâm lý mong đợi tuyến trên giống như khi điều trị các ca bệnh truyền nhiễm. Ngoài ra, lãnh đạo địa phương chưa quan tâm đúng mức với bệnh mạn tính, bệnh không cấp thiết, khiến việc phát triển điều trị ở trạm y tế gặp khó khăn. Đặc điểm các bệnh này là không lây truyền nên nhận được rất ít sự hỗ trợ của quốc tế.
Một nguyên nhân nữa là chế độ lương và phụ cấp cho cán bộ trạm y tế từ nguồn khám chữa bệnh của Bộ Y tế còn thiếu hoặc chưa phù hợp, theo vị đại diện WHO. Quy định hiện nay giá khám một lượt bệnh nhân ở trạm y tế là 29.000 đồng, trong đó chi phí khám của nhân viên y tế chỉ 7.000 đồng. "Cán bộ nhân viên trạm y tế lương rất thấp, trong khi đó nếu chẩn đoán, điều trị hay làm sai thì bị ảnh hưởng thu nhập", ông Trường nói.
Có rất nhiều bệnh không lây nhiễm - đều là bệnh mạn tính do điều trị lâu dài - nhưng WHO khuyến cáo tập trung 4 nhóm chính có tỷ trọng tàn tật và tử vong cao, gồm tim mạch, đái tháo đường, ung thư, bệnh hô hấp mạn tính (COPD và hen phế quản).
Tại Việt Nam, số người mắc bệnh không lây nhiễm trong cộng đồng rất cao, đặc biệt là tăng huyết áp và đái tháo đường. Ông Trường cho biết, theo một điều tra do WHO phối hợp thực hiện, kết quả sắp công bố, hơn 7% dân số mắc bệnh tiểu đường, 26% người từ 18 đến 69 tuổi trên cả nước bị tăng huyết áp. Bệnh nhân nhiều nhưng số được quản lý điều trị rất thấp, trong đó hơn 86% người cao huyết áp và hơn 71% người bị tiểu đường không được theo dõi. Đa số bệnh nhân không biết mình mắc bệnh nên không điều trị.
Điều này dẫn đến tỷ lệ tử vong do các bệnh không lây nhiễm ở Việt Nam chiếm đến 77% tổng số ca bệnh, trong đó số người tử vong sớm trước 70 tuổi đến 44%. Bệnh nhân cũng có thể đối diện nguy cơ tàn tật như liệt nửa người, mù lòa, suy thận, loét chi phải cắt cụt... Bệnh thường tiến triển chậm và hầu như không chữa khỏi, càng khiến người dân chủ quan.
Nguyên nhân chính gây ra bệnh là tình trạng thừa cân béo phì, tăng huyết áp, rối loạn đường máu, rối loạn mỡ máu, những hành vi nguy cơ như hút thuốc lá, rượu bia, dinh dưỡng không hợp lý, thiếu hoạt động thể lực. Bên cạnh đó là các yếu tố kinh tế xã hội như ảnh hưởng của quá trình toàn cầu hóa, đô thị hóa, ô nhiễm không khí, già hóa dân số.
Trong bối cảnh số người mắc bệnh không lây nhiễm nhiều và ngày càng tăng, các chuyên gia cho rằng cần củng cố hệ thống y tế, bao gồm y tế cộng đồng và y tế cơ sở để quản lý, điều trị lâu dài. Theo đó, trạm y tế nên triển khai dịch vụ thiết yếu, nâng cao năng lực nhân viên trạm, giải quyết các vướng mắc về cơ chế chính sách như chứng chỉ hành nghề, thuốc thiết yếu, kinh phí, chế độ cho cán bộ. Trạm cũng cần tổ chức theo dõi giám sát hiệu quả trên bệnh nhân và cộng đồng.
Sở Y tế TP HCM đang trình UBND, Bộ Y tế và Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho phép triển khai thí điểm mở rộng danh mục cho y tế cơ sở, bổ sung 50 loại thuốc điều trị các bệnh không lây. Thành phố cũng xây dựng đề án nâng cao năng lực y tế cơ sở, đưa bác sĩ vừa tốt nghiệp đại học tăng cường trạm y tế, đề xuất nhiều hỗ trợ về chi phí...
Lê Phương