Sống ở Dakar - một nghiên cứu về phát triển nhà ở và tương lai ở Senegal

“Living in Dakar” (Sống ở Dakar) là một triển lãm về vấn đề nhà ở tại thành phố Dakar, Senegal. Nghiên cứu tập trung vào nhà ở – thành phần quan trọng trong sự hình thành và biến đổi của thành phố Dakar, từ đó đề xuất những suy nghĩ về lý thuyết và thực tế cho tương lai phát triển của đô thị châu Phi này.

“Sống ở Dakar” là một triển lãm về vấn đề nhà ở tại thành phố Dakar –  thủ đô đất nước Senegal, được giới thiệu bởi viện Goethe. Nghiên cứu này được thực hiện bởi hai kiến trúc sư ở Dakar là Nzinga Mboup và Caroline Geffriaud. Cả hai nhận ra rằng thực trạng nhà ở hiện tại không thể đáp ứng được nhu cầu của người dân thành phố, cả về khía cạnh văn hóa lẫn xã hội, môi trường.

Các kiến trúc sư đã phân tích tiến độ phát triển nhà ở và cảnh quan đô thị mà thủ đô của Senegal đã trải qua. Bắt nguồn từ lối sống phức hợp truyền thống đến mô hình nhà ở quốc tế hiện tại mà dường như xa rời thực tế đời sống của đa số người dân thành phố. Nghiên cứu tập trung vào nhà ở – thành phần quan trọng trong sự hình thành và sự biến đổi của thành phố Dakar, từ đó đề xuất những suy nghĩ về lý thuyết và thực tế cho tương lai phát triển của đô thị châu Phi này.

Nghiên cứu nhà ở đã khám phá 6 chủ đề đặc trưng:

• Tầm quan trọng của sự tiện nghi vật chất
• Vị trí của lối sống cộng đồng trong không gian công cộng
• Sử dụng các không gian cá nhân bên ngoài
• Sự khác biệt trong ngôn ngữ nhà ở
• Các không gian phô diễn
• Mô-đun, mở rộng và sự thay đổi cấu trúc có sẵn

Trong bối cảnh đô thị bị ràng buộc ở Dakar, những vấn đề trên là công cụ để tìm hiểu chính sách nhà ở thực tiễn và chất lượng sống tốt hơn cho người dân.

Ở bước khởi đầu quan trọng, Mboup và Geffriaud đã điểm lại bối cảnh lịch sử về nhà ở ở Dakar. Đặt bối cảnh sống của giai đoạn tiền thuộc địa làm mô hình đầu tiên, lấy ví dụ là nhóm người Lebu. Bộ tộc này gồm những thành viên trong gia đình nhiều thế hệ cùng sống ở một khu tổ hợp, quây quần quanh một sân trung tâm. Tổ chức không gian gồm có nhiều khu vực riêng tư chủ yếu phục vụ cho việc nghỉ ngơi, được bao quanh bởi không gian chức năng bên ngoài dành cho chăn nuôi, nấu nướng và nhiều thứ khác. Typology này ban đầu được gọi là Penc.

Trong suốt giai đoạn thuộc địa, một hoạch định mới được đưa vào áp dụng khiến cho thôn của người Lebu phải di dời. Tuy nhiên, cảnh quan đô thị thuộc địa lại không tương thích với lối sống của người dân châu Phi. Thực tế, hoạch định cứng nhắc đã đối đầu quyết liệt với những hình thái hiện hữu, thể hiện rõ rệt sự khác biệt giữa phong cách sống làng quê của người châu Phi và lối sống đô thị của người châu Âu.

Kiến trúc thuộc địa có đôi chút liên quan khi nhìn vào tiến độ phát triển nhà ở tại Dakar và các tiêu chuẩn về tiện nghi vật chất. Nó phản ánh cách mà chính quyền thuộc địa đã phát triển các typology nhà ở nhằm thích nghi với khí hậu thông qua việc kết hợp vật liệu ở địa phương, trong khi vẫn duy trì tiêu chuẩn sống của thành thị châu Âu. Tuy nhiên, những biến động lớn hơn về hoạch định đã diễn ra sau Thế chiến thứ Hai.

Sau khi giành độc lập năm 1960, dự án trọng điểm về phát triển thành phố của chính quyền Senegal là tập trung vào nhà ở. Những kế hoạch lớn đã được phát triển, dẫn đến việc xây dựng đường phố và khu dân cư cho tầng lớp mới nổi ở Dakar. Các đơn vị địa phương (SICAP & SNHLM) được thành lập để xây dựng nhà ở tại những khu phố mới. Kết quả là nhiều loại hình nhà ở cho tầng lớp trung lưu đã xuất hiện. Xu hướng hiện đại và thẩm mỹ mới được du nhập từ các kiểu mẫu kiến trúc quốc tế. Cùng với đó là những lý tưởng xã hội ngoại quốc, như gia đình hạt nhân và lối sống cá nhân đòi hỏi các mô hình nhà ở riêng tư. Một đổi mới nữa là việc sử dụng bê tông thay vì các vật liệu bản địa và vật liệu thích nghi với thời tiết. Tuy nhiên, các nỗ lực về nhà ở quốc gia bắt đầu bị thoái trào vào những năm 80, mở đường cho các phát triển về đầu tư nhà ở tư nhân.

Tất cả những hoạt động mang tính lịch sử kể trên cho ra đời ba hình thái nhà ở độc đáo ngày nay ở Dakar, bao gồm: Nhà Phức hợp, Nhà cá nhân và Chung cư. Mỗi loại đều có hình thái độc đáo riêng, nhưng tất cả đều phải chật vật để thích ứng với áp lực về nhu cầu nhà ở là phải mở rộng một cách bền vững. Cần phải hiểu rõ các mô hình này, vì đây là bằng chứng cho tầm nhìn chưa được thực thi, có lẽ bởi sự vội vàng trong việc áp dụng những mô hình mới không phù hợp với bối cảnh và văn hóa.

Sau khi tìm hiểu lịch sử kiến trúc của Dakar, KTS Mboup và Geffriaud đi đến phân tích các đặc điểm về tình hình nhà ở hiện tại của thành phố và những sự phân nhánh tiềm năng của tình hình.

Tiện nghi vật chất của nhà ở tại Dakar

Ở những căn nhà tạm bợ trong thành phố, tiện nghi vật chất hiếm khi được xem xét. Các yếu tố liên quan đến xúc giác, thị giác, thính giác và những yếu tố khác thường bị bỏ qua nhường chỗ cho những kế hoạch được tiêu chuẩn hóa, làm cản trở ánh sáng và thông gió tự nhiên. Chỉ vì thỏa mãn mục đích thẩm mỹ mà đánh đổi sự tiện nghi của người dân như thế này phản ánh những lý tưởng rập khuôn về một đô thị hiện đại.

Nghịch lý này mở ra nhiều suy nghĩ về những kỹ thuật kiến trúc thụ động và thực tiễn, giúp làm giảm sự bất tiện do áp dụng những kế hoạch và vật liệu chuẩn hóa của các công trình hiện hữu. Trong những trường hợp như vậy, việc giới thiệu lại những vật liệu có nguồn gốc sinh học và những ý tưởng thiết kế bổ sung có thể mở ra một hướng đi mới.

Một đề xuất thay đổi khác là nhân rộng và tạo điều kiện tiếp cận cho những dự án xây dựng sinh-khí hậu (bio-climatic), vì những công trình như vậy có thể dịch chuyển theo hướng bền vững hơn.

Lối sống cộng đồng ở không gian công cộng

Ở Dakar, không gian công cộng ngày càng trở nên xuống cấp, dẫn đến việc thiếu không gian cho những sinh hoạt cộng đồng. Một trong những lý do tiêu biểu được đưa ra trong triển lãm, là việc lấn chiếm lề đường của nhiều hộ dân và hoạt động buôn bán (như nấu nướng ngoài trời, mở rộng trưng bày cửa hàng). Những hoạt động cộng đồng một thời đã dần bị quên lãng do sự thiếu vắng không gian mở. Điều này đã thôi thúc các kiến trúc sư đặt ra câu hỏi rằng, khi chính quyền địa phương vắng mặt trong việc ngăn chặn các hoạt động lấn chiếm không gian công cộng, tại sao người dân không thể tự mình kiến tạo không gian riêng cho các hoạt động cộng đồng?

Sử dụng các không gian cá nhân bên ngoài

Nối tiếp vấn đề những mô hình lịch sử, những không gian thiết thực ngoài trời trong nhà ở đương đại đã giảm từ 70% xuống còn dưới 10% trong bối cảnh mới, gợi ra suy nghĩ rằng chúng chỉ mang tính trang trí hơn là tính công năng vốn có. Mặt khác, diện tích bên trong được mở rộng, với trung bình 14-18m2 diện tích được đưa vào. Đây có thể là nguyên nhân gây ra một số vấn đề khi sắp xếp không gian cho các hoạt động sinh hoạt ngoài trời truyền thống của hộ gia đình. Như đã đề cập ở trên, những hoạt động trong nhà có xu hướng bị mang ra ngoài phố, gây ra bất tiện cho người dân xung quanh.

Giải pháp đề xuất là, sinh hoạt cộng đồng ở Dakar có thể hưởng lợi với những kiểu phức hợp theo chiều thẳng đứng. Một lần nữa diện tích cho không gian bên trong nên được giảm nhẹ, nhằm đem lại lợi ích lớn hơn về diện tích cho không gian bên ngoài – không gian này có thể mang tính riêng tư hoặc chia sẻ giữa người dân.

Ngôn ngữ nhà ở

Một chủ đề thú vị nữa được khám phá trong nghiên cứu là bộ từ vựng về nhà ở. Cụ thể, các kiến trúc sư đã giải thích bằng cách nào mà những thuật ngữ kiến trúc đương đại lại phổ biến, bỏ qua những vấn đề bản địa có liên quan đến ứng dụng và đặc điểm về không gian. Chỉ có 37% dân số Senegal biết hai ngôn ngữ, nghĩa là chỉ có một ít người có thể áp dụng nó, gây ra áp lực cho bộ phận dân số còn lại khi sống trong mô hình mà họ không quen thuộc.

Bởi vì ngôn ngữ gắn liền với văn hóa, bước đi quan trọng đối với sự phát triển của Kiến trúc Senegal là áp dụng ngôn ngữ Wolof (ngôn ngữ của người Senegal) vào ngôn ngữ xây dựng đương đại.

Các không gian phô diễn

Chủ đề thứ năm là sự phô bày trực quan của cái được gọi là không gian tiêu biểu. Như nhiều nền văn hóa khác, nhà ở của người Senegal vẫn phản ánh những công năng mới được du nhập, thường được các bạn trẻ và tầng lớp trung lưu coi trọng. Phòng khách, “nhà bếp kiểu Mỹ”, phòng ăn hay bồn tắm là những nét đặc trưng của không gian sống hiện đại và đại diện cho địa vị xã hội. Trong nhiều trường hợp, các chức năng mang tính trưng bày tốn quá nhiều không gian, gây ra bất tiện cho những đại gia đình.Để xem xét những không gian tiêu biểu trên, KTS Nzinga và Caroline đã mời nhiếp ảnh gia Malick Welli trình bày những căn phòng hiếm khi được sử dụng này.

Mô-đun, mở rộng và sự thay đổi cấu trúc có sẵn

Cuối cùng, các kiến trúc sư xem xét những hình thức mở rộng cho tương lai thành phố Dakar. Với họ, những mô-đun không gian và cách mà chúng có thể phát triển để tiếp nhận sự gia tăng của đơn vị gia đình phải được đồng bộ với chính sách về công năng nhà ở. Ở một thành phố có mật độ siêu dày đặc như Dakar, mở rộng những căn nhà sẵn có thì xác đáng hơn xây dựng những công trình mới. Những suy nghĩ về việc “gia tăng” là điều quan trọng khi xem xét việc mở rộng môi trường xây dựng thật chất lượng. Triển lãm “Sống ở Dakar” đã trình bày những mô hình tiềm năng, trong khi tích hợp với những yếu tố chủ chốt của một dự án nhà ở bền vững và ngày càng tăng trưởng.

Dự đoán tăng trưởng và chuẩn bị hành động để thích nghi với việc xây dựng theo chiều thẳng đứng là một bước đi trọng đại để kiến tạo không gian sống tiện nghi và duy trì không gian mở ở tầng trệt. Những hành động này sẽ đảm bảo thảm thực vật chức năng, được xem là sự tôn nghiêm ở những cộng đồng nhất định.

Triển lãm đã kết lại bằng cách đề xuất giải pháp cuối cùng là Incremental Future (tạm dịch: tương lai gia tăng) (gia tăng theo hình thức áp dụng những thay đổi nhỏ). Vấn đề không còn là cung cấp mô hình và đơn vị nhà ở, mà là trang bị nền tảng cơ bản và phép đo về quản trị cho cư dân Dakar để họ xây căn nhà của mình. Những căn nhà này không phải đơn thuần là một sản phẩm hoàn thiện, mà là một dự án tiềm năng về phát triển đất nước.

“Ứng dụng ‘phương pháp gia tăng’ vào kiến trúc trong bối cảnh đô thị vi mô sẽ mang đến những phát triển có tính vĩ mô cho cư dân thành phố – những người không có nguồn lực để phát triển đúng cách.”

Người dịch: Anh Tuấn | Nguồn: Archdaily

XEM THÊM:

• Ứng dụng tường gạch thông gió trong các công trình ở Mexico
• Giải pháp in 3D bằng bê tông nhẹ: Giảm phát thải đáng kể CO2 và chất thải vật liệu
• Thế Vận Hội Bắc Kinh 2022: Nhìn lại đầy đủ danh sách các dự án
• “Những khối hộp” bắt mắt ở tòa nhà dân cư tại Ấn Độ
• Mặt trái của năng lượng tái tạo: Các tấm năng lượng mặt trời và chất thải độc hại từ chúng