Đây là công trình tâm huyết của nhà nghiên cứu (NNC) Nguyễn Đình Tư. Cùng đất nước trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử cộng với việc đam mê sử học, NCC Nguyễn Đình Tư đã ấp ủ việc ra mắt một công trình khái quát lịch sử TP HCM từ tiền sử đến hiện đại. NNC 104 tuổi nói rằng bấy lâu nay đã có nhiều người viết về lịch sử của thành phố nhưng chỉ ở những khía cạnh đơn lẻ mà thiếu các tác phẩm có độ bao quát toàn diện.
Từ những năm 1998, vào dịp kỷ niệm 300 năm thành phố mang tên Bác, NNC Nguyễn Đình Tư đã tập trung sức lực, thời gian đến các thư viện, Trung tâm Lưu trữ quốc gia II để tập hợp tài liệu. 25 năm về trước, khi ấy ông đã ngoài 80 nhưng tuổi tác không ngăn chí tìm tòi của bậc uyên bác, ông viết ngày viết đêm, tỉ mẩn đối chiếu thông tin để nhanh chóng hoàn thành tập sách. Tuy nhiên, khi gần xuất bản lại gặp trở ngại nên chưa thể ra mắt bạn đọc.
Duyên lớn chưa thành nhưng NNC Nguyễn Đình Tư vẫn tiếp tục viết để không phí hoài lượng kiến thức đồ sộ, ông bổ sung nhiều thông tin quý giá trong 20 năm tiếp theo. Và đến nay, bộ sách "Gia Định - Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh: Dặm dài lịch sử (1698-2020)" đã đến được tay độc giả.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư và 2 tập sách đồ sộ. (Ảnh do Nhà Xuất bản Tổng hợp cung cấp)
Tác phẩm "Gia Định - Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh: Dặm dài lịch sử (1698-2020)" gồm 6 phần chính. Được chia ra 2 tập với mốc thời gian tập I từ 1698 - 1945 (đã được giới thiệu và xuất bản năm 2022) và tập II từ 1945 - 2020. Phần dẫn nhập trình bày đại cương về địa lý tự nhiên của thành phố, về thời đại tiền sử, về thời kỳ Phù Nam, về thời kỳ Thủy Chân Lạp và lưu dân người Việt.
Từ phần 1 đến phần 5 khái quát từ thời các chúa Nguyễn và vua nhà Nguyễn; sau đó nêu toàn diện về vấn đề quân Pháp xâm lược Nam Kỳ. Tiếp theo là giai đoạn Nhật đảo chính Pháp đến Hiệp định Genève, quân Pháp tái chiếm Sài Gòn - Gia Định và cuộc kháng chiến chống Pháp 9 năm (1945 - 1954).
Kế đến là giai đoạn Việt Nam Cộng hòa (1954-1975), về cuộc đảo chính lật đổ Ngô Đình Diệm, việc Đảng lãnh đạo đấu tranh chống Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa dẫn tới Chiến dịch Hồ Chí Minh đại thắng. Phần thứ năm giới thiệu giai đoạn xây dựng TP HCM hòa bình, văn minh, hiện đại, hội nhập từ 1975-2020. Cuối cùng là phần tổng luận và phụ lục.
Ngoài việc khái quát các giai đoạn lịch sử của dân tộc, ở từng thời kỳ tác phẩm còn đề cập chi tiết các vấn đề về mở mang, phát triển các lĩnh vực kinh tế - thương mại - tiền tệ, giao thông vận tải, về giáo dục, về các lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, y tế - xã hội, tín ngưỡng - tôn giáo, thể dục - thể thao, du lịch, về liên kết với các tỉnh và hội nhập quốc tế, an ninh quốc phòng…