Mướp là một loại quả không chỉ phổ biến mà còn đóng vai trò như một phương thuốc dân gian trong việc điều trị nhiều loại bệnh ở Việt Nam. Đặc biệt, mướp hương nổi tiếng với hương thơm đặc trưng và là loại được nhiều người ưa thích nhất.
Trong khi nhiều người cho rằng chỉ có quả mướp mới có giá trị ăn được, thực tế lại có một phần khác của cây mướp cũng mang lại lợi ích không kém khi chế biến thành thức ăn - đó là lá mướp và ngọn mướp, chúng có thể dễ dàng được biến tấu thành các món ăn ngon miệng cho bữa cơm hàng ngày.
Lá mướp và ngọn mướp cũng có thể chế biến thành món ăn
"Ở quê hương tôi, người dân đã từ lâu sử dụng lá và ngọn mướp để tạo nên nhiều món ăn ngon như luộc chấm, xào với tỏi hay thịt bò... Mỗi món đều có một hương vị thật khác biệt, khó có loại rau nào có thể so sánh được," chị Nhị, người đến từ TP.Vinh, Nghệ An, đã chia sẻ như vậy.
Chị Nhị cũng cho biết, ngọn mướp không được tìm thấy dễ dàng như các loại ngọn khác như ngọn bầu, ngọn bí, hay ngọn su su. Chỉ thi thoảng mới thấy người ta bán vài bó ngọn mướp ở chợ, và nếu muốn mua, đôi khi cần phải nhờ người bán hàng ghi nhớ để đặt hàng trước. Khi có ngọn và lá mướp, họ sẽ giữ phần đó lại cho bạn.
Nhiều người muốn mua ngọn mướp phải đặt trước
Ở các chợ ở nông thôn, người ta thường bán lá mướp theo bó, giá của một bó lá mướp thường tương đương với các loại ngọn khác như ngọn bầu, ngọn su su, dao động từ 10.000 đến 20.000 đồng mỗi bó tùy theo từng thời điểm. Nếu mua theo trọng lượng, giá có thể vào khoảng 40.000 đồng mỗi kilogram.
Tại một số địa phương, người ta thường dùng lá mướp để bọc quanh thịt chim, thịt ngỗng, thịt chuột, thịt ếch đã được băm nhỏ, sau đó hấp cách thủy để tạo nên một hương vị đặc trưng không lẫn vào đâu được. Độ giòn và vị ngọt tự nhiên của lá mướp sẽ làm cho bữa ăn gia đình bạn trở nên ngon miệng hơn. Dù vậy, cách chế biến phổ biến và tốt nhất cho lá mướp là xào với tỏi, thay vì luộc hay nấu canh, bởi vì sự nhám do lông lá có thể làm giảm đi mùi thơm và vị ngon của món ăn. Việc sơ chế lá mướp trước khi nấu cũng khá cầu kỳ và mất thời gian, do phải tận tâm loại bỏ phần xơ ở ngọn và lá mướp một cách tỉ mỉ.
Tại một số địa phương, người ta thường dùng lá mướp để bọc quanh thịt, đem hấp cách thuỷ để tạo ra món ăn ngon
Ở vùng miền Tây, không ít hộ gia đình trồng mướp không chỉ để thu hoạch quả mà còn để bán lá. "Ngày xưa khi cảnh đói khổ còn chưa xa, một đĩa lá mướp xào với tỏi đã làm nên một bữa cơm vô cùng hấp dẫn. Giờ đây, dù cuộc sống đã đủ đầy với đủ loại rau củ, nhiều người vẫn tìm về với lá mướp để nấu ăn bởi hương vị đặc biệt, giòn ngọt và khác biệt so với các loại rau củ khác," anh Chánh, một cư dân ở An Giang, kể.
Lá mướp không chỉ được coi là một đặc sản mà còn được biết đến với những lợi ích trong việc điều trị bệnh. Theo y học cổ truyền, lá mướp mang vị đắng, chua và có tính hàn, giúp chống viêm, trị viêm họng, chảy máu nướu răng và nhiều bệnh lý khác. Với công dụng thanh nhiệt, tiêu viêm, lá mướp còn được sử dụng hiệu quả trong việc điều trị các chứng mụn nhọt.
Mướp hương là loại cây leo thân mềm, thuộc nhóm cây thân thảo. Thân mướp hương thon dài, bé nhỏ với dạng tiết diện đa giác và sở hữu màu xanh lục nhẹ. Trên thân nổi bật lên năm đường gân dọc cùng với sự phân bố đều của lông trắng mềm. Các sợi tua cuốn mọc đan xen trên thân giúp cây bám vào cấu trúc hỗ trợ như giàn, cây cối hay bụi rậm mà người trồng đã lắp đặt từ trước. Tại Việt Nam, loài cây này phổ biến khắp ba miền, được trồng rộng rãi bởi sự dễ dàng trong việc chăm sóc và khả năng cho năng suất quả cao, từ đó góp phần nâng cao thu nhập cho bà con nông dân.