Mô phỏng Prototaxites sinh trưởng vào đầu kỷ Devon, cách đây khoảng 400 triệu năm. Ảnh: Mary Parrish/Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian/Đại học New Hampshire
Khi thực vật trên cạn vẫn còn là "tân binh" trong quá trình tiến hóa và những cây cao nhất thế giới chỉ đạt khoảng 1 m, có những sinh vật bí ẩn nhô cao khỏi mặt đất như cột trụ khổng lồ. Hóa thạch của chúng có niên đại từ 350 triệu đến 420 triệu năm, gồm những phần thân cao tới 7 m và rộng 1 m.
Các nhà khoa học lần đầu phát hiện hóa thạch kỳ lạ này vào năm 1843 và cảm thấy bối rối. Ban đầu, vào năm 1859, họ mô tả chúng là thực vật thuộc ngành Thông.
Tuy nhiên, giới chuyên gia phát hiện những chiếc cột sống khổng lồ này, ngày nay gọi là Prototaxites, không cấu tạo từ gỗ. Họ đưa ra nhiều ý tưởng khác về danh tính của chúng như tảo bẹ, thể quả của nấm hoặc thậm chí địa y. Cuộc tranh luận đã kéo dài hơn 150 năm.
"Vấn đề là khi nhìn kỹ cấu trúc giải phẫu, chúng gợi nhớ đến nhiều thứ khác nhau, nhưng không chẩn đoán được bất cứ điều gì cụ thể", Kevin Boyce, chuyên gia tại Đại học Stanford, cho biết. Một vấn đề khác là kích thước."Một cây nấm cao 7 m không hợp lý chút nào, cây thảo cao 7 m cũng không hợp lý. Nhưng hóa thạch của chúng là như vậy", Boyce nói thêm.
Ngày nay, đa số nhà khoa học chấp nhận Prototaxites là nấm. Nhà cổ thực vật học Francis Hueber tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian có đóng góp lớn cho điều này. Ông đã lập bản đồ cấu trúc bên trong của hóa thạch và nhận thấy cấu trúc giải phẫu của chúng giống nấm hơn là thực vật. Nhưng ông chưa tìm thấy bằng chứng thuyết phục để chứng minh.
Sau đó, nghiên cứu năm 2007 của Hueber, Boyce cùng đồng nghiệp tìm thấy một bằng chứng giá trị nhờ phân tích hóa học. Họ kiểm tra tỷ lệ của hai đồng vị carbon-12 và carbon-13 trong các mẫu hóa thạch Prototaxites. Nếu sinh vật bí ẩn này là thực vật, tỷ lệ đó sẽ khớp với những loài thực vật khác cùng thời, vì tất cả đều lấy carbon từ cùng một bầu khí quyển thông qua quang hợp.
Thay vào đó, nhóm nghiên cứu nhận thấy tỷ lệ này khác biệt đáng kể so với thực vật, ủng hộ giả thuyết về nấm. Như vậy, Prototaxites có thể giống như những cây nấm khổng lồ, dù chúng trông không giống bất kỳ loại nấm nào ngày nay.
Nếu thực sự là nấm nguyên thủy, có lẽ chúng không có hậu duệ nào hiện còn sống, theo Boyce và nhà sinh thái học Matthew P. Nelsen. Nhưng qua hóa thạch của chúng, con người hình dung được một thế giới đã mất từ lâu, nơi Prototaxites có thể đã vươn cao hơn mọi thứ khác. "Chúng tạo ra trong tâm trí tôi một trong những cảnh quan tiền sử kỳ lạ nhất", nhà cổ sinh vật Kirk Johnson, giám đốc Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian, chia sẻ.
Thu Thảo (Theo Smithsonian)