Dù hiếm gặp, cuộc chiến giữa những con tinh tinh rất bạo lực. Ảnh: Konrad Wothe/Minden Pictures
Cuộc xung đột của những con tinh tinh ở Gombe có tên gọi Chiến tranh tinh tinh Gombe hay Cuộc chiến 4 năm. Một số nhà nghiên cứu không đồng ý với cách dùng từ "chiến tranh" nhưng đối với Goodall, xung đột đó khác hẳn hành vi bạo lực thường gặp ở loài tinh tinh, IFL Science đưa tinhôm 21/11. Trong tình trạng bạo lực căng thẳng, cuộc xung đột có cấu trúc và đặc điểm cực giống cuộc chiến của con người với sự tranh giành quyền lực và cạnh tranh tài nguyên.
Trong suốt thập niên 1960, quần thể tinh tinh Kasakela có vẻ tương đối đoàn kết, phần lớn con đực có rất ít mâu thuẫn. Rạn nứt bắt đầu xuất hiện vào năm 1971 khi quần thể bị phân chia thành hai bầy, bầy Kasakela ở phía bắc và bầy Kahama ở phía nam. Hai bầy dần dần dành ít thời gian giao lưu với nhau hơn và trở nên ngày càng khác biệt, cuối cùng tách thành hai lãnh thổ riêng rẽ.
Bước ngoặt quyết định khiến tình hình tồi tệ hơn là cái chết của một con đực địa vị cao. Con tinh tinh tên Humphrey trở thành con đực đầu đàn của bầy Kasakela, nhưng nó đối mặt với sự cạnh tranh từ hai anh em đến từ bầy Kahama là Hugh và Charlie. Những con tinh tinh còn lại bắt đầu quy phục Humphrey hoặc hai anh em kia, mở đường cho xung đột.
Cuộc chiến đầu tiên nổ ra vào ngày 7/1/1974, khi 6 con đực ở bầy Kasekela phục kích con đực đang ăn một mình ở bầy Kahama. Bốn năm tiếp theo đánh dấu chuỗi các vụ phối hợp tấn công của đàn Kasakela, dẫn tới cái chết của tất cả thành viên đực và một số con cái ở bầy Kahama. Bầy Kahama bị xóa sổ, tạo điều kiện cho bầy Kasakela mở rộng lãnh thổ và giành quyền kiểm soát những thành viên còn lại.
Mức độ bạo lực là khía cạnh đặc biệt gây sốc của cuộc chiến, đánh dấu sự hung hăng chưa từng thấy ở linh trưởng lớn. Kết quả nghiên cứu cho thấy tinh tinh bẩm sinh có tính hung dữ và kỹ năng giết chóc của chúng là một yếu tố dẫn tới thành công về mặt tiến hóa. Tuy nhiên, cuộc xung đột ở Gombe đưa mọi thứ lên tầm cao mới. "Thực sự nó giống như một cuộc nội chiến. Chúng đối xử với nhau theo cách chúng tôi chưa bao giờ bắt gặp", Goodall chia sẻ. "Tình hình thật tồi tệ. Đó là những gì diễn ra trong cuộc diệt chủng".
Bản chất của xung đột giữa những con tinh tinh dấy lên câu hỏi liệu chiến tranh có lịch sử tiến hóa sâu xa hay đó là phụ phẩm của xã hội phức tạp. Theo chúng ta biết ngày nay, chiến tranh xuất hiện từ nền văn minh và nông nghiệp không du canh du cư, cho phép thành lập lãnh thổ vững chắc, có quyền hành tập trung và công nghệ vật liệu tiên tiến.
Từ sau Chiến tranh tinh tinh Gombe ở thập niên 1970, nhiều cuộc xung đột tương tự cũng được ghi nhận như xung đột phức tạp nổi lên ở đàn tinh tinh trong rừng mưa Ngogo tại Uganda, đàn tinh tinh lớn nhất từng được biết đến.
An Khang (Theo IFL Science)