Thương mại điện tử gây nhiều tác hại tới môi trường, gồm phát thải trong di chuyển và đóng gói, hoàn thiện đơn hàng. Khâu hoàn tất đơn hàng online năm 2023 dùng 160.000 tấn bìa carton và 145.000 tấn nhựa các loại, theo Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF).
Một gói hàng được đóng chuẩn gồm thùng carton, túi nhựa, màng co, chèn sáu mặt sản phẩm và lấp đầy khoảng trống bên trong bằng xốp hoặc túi khí tấm, túi khí đệm, cuối cùng dán băng keo. Hóa mỹ phẩm đóng gói phức tạp hơn, cần dán nắp các tuýp/chai chất lỏng và quấn tấm bong bóng nhỏ (bubble wrap) từng sản phẩm.
Shipper giao hàng trên đường Phạm Văn Bạch tháng 2/2024. Ảnh: Ngọc Thành
Nói với VnExpress, đại diện Lazada cho biết họ nỗ lực tái sử dụng thùng carton làm vật liệu lấp đầy trong bao bì, tăng khả năng tái chế và giảm nhu cầu nhựa. Tại Singapore, hợp tác với dịch vụ đi chợ thuê RedMart, sàn thương mại điện tử này có thêm tùy chọn cho khách trả lại thùng carton cho các tài xế giao hàng. Hơn 220.000 thùng carton được tái sử dụng để giao hàng trong năm qua. Tùy chọn này hiện chưa có ở Việt Nam.
Amazon cũng cho phép người bán đóng gói bằng bao bì tùy chỉnh mà không cần đơn vị giao vận của công ty bổ sung thêm vật liệu, từ đó giảm bao bì đóng gói. "Ít bao bì, nhà bán hàng sử dụng ít không gian hơn trên xe tải, giảm số lượng xe tải cần dùng và lượng carbon phát thải", ông Gijae Seong - Giám đốc điều hành Amazon Global Selling Việt Nam – chia sẻ.
Tổng công ty cổ phần Bưu chính Viettel (Viettel Post) đưa một chương riêng về bền vững vào báo cáo thường niên. Theo ông Lê Tuấn Anh – Phó tổng giám đốc, thay vì dùng tải dứa bọc các gói hàng trong khâu giao hàng chặng cuối, chỉ dùng một lần rồi hủy, công ty hiện sử dụng vật liệu dùng được 200 lần, chỉ cần thay 1-2 lần mỗi năm.
Viettel Post cũng định hướng xây dựng các tủ gửi đồ thông minh tại các khu vực đông dân cư như khu chung cư, công nghiệp, để giảm lượng di chuyển của bưu tá, qua đó giảm phát thải carbon.
Báo cáo Kinh tế số của Google, Temasek, Bain & Company lần đầu tiên đưa yếu tố ESG (môi trường – xã hội - quản trị) vào năm 2022. Nhóm tác giả cho rằng kết hợp biện pháp giảm và tái chế vật liệu đóng gói, cùng với triển khai ứng dụng xe điện giao hàng chặng cuối (last-mile), hợp nhất hoạt động giao hàng tại các trung tâm phân phối vệ tinh, có thể giảm 30-40% dấu chân carbon của ngành thương mại điện tử.
Chuyển sang xe điện cũng là lựa chọn của Viettel Post, Lazada, Grab hay Ahamove. Tuy nhiên, hạ tầng sạc cho xe điện là thách thức lớn. Bà Nguyễn Thị Minh Tâm - Trưởng Dự án Phát triển giao hàng xe điện của Ahamove – cho biết họ đã triển khai 250 xe máy điện giao hàng, nhưng công nghệ pin đang sử dụng cần 4 giờ để sạc đầy. Khoảng thời gian chờ đó tài xế không có thêm thu nhập. Với Grab, trong tương lai gần, hạn chế về trạm sạc, pin cũng là thách thức để thúc đẩy tài xế xe xăng chuyển đổi.
Một biện pháp khác được các đơn vị giao hàng ứng dụng là thuật toán tối ưu quãng đường di chuyển cho tài xế. Lazada cho biết đã giảm được 40% khí thải nhà kính, Viettel Post tính toán giảm được 20% khí nhà kính trong 2025.
Hoàn hàng, động thái tăng phát thải trong thương mại điện tử, cũng đang được cải thiện. Shopee cho phép khách hủy đơn khi sản phẩm đang trong quá trình vận chuyển, giảm rủi ro trả hàng/hoàn tiền kèm chi phí phát sinh. Lazada cập nhật chính sách từ đầu tháng tới, cho phép người mua trả hàng trực tiếp cho người bán thay vì về kho của sàn để kiểm định, qua đó rút ngắn quy trình.
So với bán lẻ trực tuyến, giao đồ ăn trực tuyến gây phát thải nghiêm trọng hơn, với 26.000 tấn nhựa, chủ yếu là loại dùng một lần, trong khi quy mô thị trường ở mức 1,4 tỷ USD. Để bán ra 1 tỷ USD, ngành thương mại điện tử thải hơn 7.600 tấn nhựa, gọi đồ ăn thải gần 18.600 tấn, theo một báo cáo do WWF công bố tại sự kiện Xu hướng phát triển thương mại điện tử bền vững trong kỷ nguyên số cuối tháng 11.
Một đơn hàng gọi đồ ăn trực tuyến tháng 11/2024. Ảnh: Bảo Bảo
"Không phải chúng tôi không nhận biết được vấn đề môi trường. Câu hỏi lớn hơn cần giải đáp là làm thế nào giảm thiểu và kiến tạo hệ sinh thái thương mại điện tử bền vững hơn trong tương lai", bà Đặng Thuỳ Trang - Giám đốc đối ngoại Grab Việt Nam – nói.
Đại diện Grab cho biết đã họ giảm hơn 8% khí thải carbon với lĩnh vực giao nhận ở cấp độ tập đoàn, bao gồm giao đồ ăn thông qua việc chuyển đổi phương tiện phát thải thấp và nâng cao hiệu quả vận hành. Đồng thời, hãng công nghệ này tính toán đã giảm hơn 800 triệu dụng cụ ăn uống nhựa do khách hàng từ chối sử dụng trên app.
Mặc dù vậy, nhiều khách hàng phản ánh vẫn nhận được đồ nhựa dù từ chối trong khâu đặt hàng qua app. Thừa nhận có tình trạng này, bà Trang cho biết Grab đã "làm hết sức có thể" trong việc truyền thông tới nhà hàng về hạn chế dùng đồ nhựa, khuyến khích họ gộp đồ ăn trong đóng gói và chuyển sang các bao bì thân thiện với môi trường như hộp giấy, hộp bã mía hoặc ống hút bằng bột gạo.
Với người dùng, đại diện Grab khuyến khích họ phản hồi qua app, hoặc đánh giá nhà hàng khâu đóng gói do vẫn giao dụng cụ nhựa. Trong trường hợp nhà hàng bị phản hồi ở mức nghiêm trọng, đại diện Grab Việt Nam cho biết có thể có chế tài như hạn chế lượng hiển thị.
Theo thống kê từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi năm Việt Nam thải khoảng 1,8 triệu tấn rác nhựa ra môi trường, trong đó 0,28-0,73 triệu tấn ra biển. Báo cáo Giảm thiểu nhựa dùng một lần ở Việt Nam của Ngân hàng Thế giới năm 2022 cho biết bao bì nhựa dùng một lần như túi nilon, hộp xốp đựng thực phẩm hay ống hút là tác nhân lớn nhất gây ra rác thải nhựa (chiếm hơn 60% lượng rác nhựa).
Để giảm phát thải carbon trong các ngành kinh tế số, không chỉ cần nỗ lực của nhóm doanh nghiệp nền tảng hay giao vận. Báo cáo của Google, Temasek, Bain & Company cho rằng hành vi của người bán (merchants) lẫn người dùng cuối cũng quan trọng. Người bán cần giải bài toán tìm nguồn cung ứng sản phẩm bền vững, đóng gói sử dụng vật liệu ít và bền hơn, làm sao để người dùng tái sử dụng và tái chế tạo nên một nền kinh tế tuần hoàn.
Với người dùng, các câu hỏi mấu chốt liên quan đến hành vi tiêu dùng. Liệu họ có sẵn sàng lựa chọn sản phẩm, dịch vụ và người bán thân thiện với môi trường? Họ có chấp nhận gộp các đơn hàng nhỏ lẻ thành đơn lớn hoặc chấp nhận thời gian giao hàng lâu hơn, khi giao hỏa tốc gây phát thải hơn nhiều so với dịch vụ giao vận thông thường?
Thủy Trương